DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Miodońska, Barbara: Korona zamknięta w przekazach ikonograficznych z czasów Zygmunta I
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0021
KORONA ZAMKNIĘTA W PRZEKAZACH IKONOGRAFICZNYCH
nym zachowanym zabytkiem, który może służyć do
porównania, jest domniemana korona trumienna Zyg-
munta I. Różnorodnośćć form koron znanych z iko-
nografii jest zbyt duża, by mogły one wiernie od-
zwierciedlać korony rzeczywiste.
Wersja druga wydaje się bardziej zgodna z ge-
neralnymi wnioskami, do jakich doszedł wybitny
znawca problematyki regaliów P. E. Schramm48. Wed-
ług niego wierne odtworzenie wyglądu rzeczywistych
insygniów nie stanowiło bynajmniej reguły w sztuce
około r. 1500, mimo jej realistycznej orientacji. Tra-
dycje średniowieczne były w tym zakresie wciąż jesz-
cze silne. Znane nam są naturalnie i wypadki wier-
nego odtworzenia wyglądu regaliów, wynikają one
jednak zwykle ze szczególnych przyczyn (np. przed-
stawienie cesarskiej korony wiedeńskiej w imagina-
cyjnym portrecie Karola Wielkiego z pracowni Dii-
rera przeznaczonym do ratusza w Norymberdze).
Zagadnienie to łączy się z teoretycznym pojęciem
kopii obowiązującym w średniowieczu. Kopia nie była
równoznaczna z powtórzeniem całości formy, obej-
mowała wybrane elementy wyglądu oryginału prze-
kazujące jego treści ideowe. Stąd, oryginał i kopia,
wykonana z myślą o przeniesieniu na nią treści ide-
owych oryginału, mogły się od siebie poważnie róż-
nić szczegółami formy 49.
Podobnie przedstawiał się stosunek zachodzący
między rzeczywistym przedmiotem a jego wyobraże-
niem w sztuce (przekazem ikonograficznym). Do tego
dołącza się zagadnienie powielania raz przyjętej for-
muły ikonograficznej50, przez co wyobrażenie coraz
bardziej traci kontakt z odpowiadającą mu rzeczy-
wistością pozaartystyczną. W Polsce działanie tych za-
sad nie ustało jeszcze w pierwszej poł. w. XVI a nie
zaniknęło całkowicie i później. Zdecydowane zmiany
przyniósł m.in. rozwój portretu realistycznego malo-
wanego niejednokrotnie „ad vivum”. Przedstawione
przez malarza akcesoria ubioru osoby portretowanej
miały często swe realne odpowiedniki51. Wydaje się,
że o wiernym odtworzeniu wszystkich szczegółów wy-
glądu rzeczywistych insygniów polskich można mó-
wić dopiero w związku ze źródłami ikonograficznymi
z 2. poł. w. XVI, a i to tylko w nielicznych wypad-
48 SCHRAMM, jw., s. 8 i nn., zwłaszcza s. 12, 15.
49 g. BANDMANN, Mittelalterliche Architektur ais Bedeu-
tungstrager, Berlin 1951, s. 48—49. To sformułowanie oparte
na analizie źródeł dotyczących architektury średniowiecznej
ma z pewnością zasięg bardziej uniwersalny.
50 Jest rzeczą oczywistą, że np. w grafice heraldycznej
i iluminatorstwie krakowskim 2. dziesięciolecia w. XVI na-
wiązywano do form koron stosowanych już wcześniej w sfra-
gistyce. Np. forma korony zamkniętej na pieczęci w. kor.
Zygmunta I, którą charakteryzują płomykowato poskręcane
liście suchego akantu i późnogotyckie „żabki” rozmieszczone
na kabłąkach, została powtórzona na drzeworytniczym klocku
z herbami Polski, Litwy, Jagiellonów i Habsburgów, odbi-
janym na kartach tytułowych druków Unglera (np. w BUR-
CHARD A-ZABOROWSKIEGO, Ordo missae, Kraków 1512; -
repr. BETTEROWNA, jw., ryc. 34). Koronę tę skopiował Sa-
mostrzelnik w Modlitewniku Zygmunta I (fol. 59 v).
51 Przykładem — „zawieszenie” Katarzyny Jagiellonki
zachowane w skarbcu katedry w Upsali, którego wierne
odtworzenie znalazł Zygmunt Łakociński w jej portretach,
m. in. w zbiorowym portrecie Jagiellonów z pracowni Gra-
li. 6. Grawerunek na pochwie mie-
cza Zygmunta I, Państwowe Zbiory
Sztuki na Wawelu. Wg rysunku
S. Grucy. (Fot. E. Schuster)
nacha (około 1550, Zbiory Czartoryskich). Z. ŁAKOCIŃSKI,
Regalia Katarzyny Jagiellonki w Upsali, „Studia do dziejów
Wawelu” III, Kraków 1968, s. 481 i nn.
13
nym zachowanym zabytkiem, który może służyć do
porównania, jest domniemana korona trumienna Zyg-
munta I. Różnorodnośćć form koron znanych z iko-
nografii jest zbyt duża, by mogły one wiernie od-
zwierciedlać korony rzeczywiste.
Wersja druga wydaje się bardziej zgodna z ge-
neralnymi wnioskami, do jakich doszedł wybitny
znawca problematyki regaliów P. E. Schramm48. Wed-
ług niego wierne odtworzenie wyglądu rzeczywistych
insygniów nie stanowiło bynajmniej reguły w sztuce
około r. 1500, mimo jej realistycznej orientacji. Tra-
dycje średniowieczne były w tym zakresie wciąż jesz-
cze silne. Znane nam są naturalnie i wypadki wier-
nego odtworzenia wyglądu regaliów, wynikają one
jednak zwykle ze szczególnych przyczyn (np. przed-
stawienie cesarskiej korony wiedeńskiej w imagina-
cyjnym portrecie Karola Wielkiego z pracowni Dii-
rera przeznaczonym do ratusza w Norymberdze).
Zagadnienie to łączy się z teoretycznym pojęciem
kopii obowiązującym w średniowieczu. Kopia nie była
równoznaczna z powtórzeniem całości formy, obej-
mowała wybrane elementy wyglądu oryginału prze-
kazujące jego treści ideowe. Stąd, oryginał i kopia,
wykonana z myślą o przeniesieniu na nią treści ide-
owych oryginału, mogły się od siebie poważnie róż-
nić szczegółami formy 49.
Podobnie przedstawiał się stosunek zachodzący
między rzeczywistym przedmiotem a jego wyobraże-
niem w sztuce (przekazem ikonograficznym). Do tego
dołącza się zagadnienie powielania raz przyjętej for-
muły ikonograficznej50, przez co wyobrażenie coraz
bardziej traci kontakt z odpowiadającą mu rzeczy-
wistością pozaartystyczną. W Polsce działanie tych za-
sad nie ustało jeszcze w pierwszej poł. w. XVI a nie
zaniknęło całkowicie i później. Zdecydowane zmiany
przyniósł m.in. rozwój portretu realistycznego malo-
wanego niejednokrotnie „ad vivum”. Przedstawione
przez malarza akcesoria ubioru osoby portretowanej
miały często swe realne odpowiedniki51. Wydaje się,
że o wiernym odtworzeniu wszystkich szczegółów wy-
glądu rzeczywistych insygniów polskich można mó-
wić dopiero w związku ze źródłami ikonograficznymi
z 2. poł. w. XVI, a i to tylko w nielicznych wypad-
48 SCHRAMM, jw., s. 8 i nn., zwłaszcza s. 12, 15.
49 g. BANDMANN, Mittelalterliche Architektur ais Bedeu-
tungstrager, Berlin 1951, s. 48—49. To sformułowanie oparte
na analizie źródeł dotyczących architektury średniowiecznej
ma z pewnością zasięg bardziej uniwersalny.
50 Jest rzeczą oczywistą, że np. w grafice heraldycznej
i iluminatorstwie krakowskim 2. dziesięciolecia w. XVI na-
wiązywano do form koron stosowanych już wcześniej w sfra-
gistyce. Np. forma korony zamkniętej na pieczęci w. kor.
Zygmunta I, którą charakteryzują płomykowato poskręcane
liście suchego akantu i późnogotyckie „żabki” rozmieszczone
na kabłąkach, została powtórzona na drzeworytniczym klocku
z herbami Polski, Litwy, Jagiellonów i Habsburgów, odbi-
janym na kartach tytułowych druków Unglera (np. w BUR-
CHARD A-ZABOROWSKIEGO, Ordo missae, Kraków 1512; -
repr. BETTEROWNA, jw., ryc. 34). Koronę tę skopiował Sa-
mostrzelnik w Modlitewniku Zygmunta I (fol. 59 v).
51 Przykładem — „zawieszenie” Katarzyny Jagiellonki
zachowane w skarbcu katedry w Upsali, którego wierne
odtworzenie znalazł Zygmunt Łakociński w jej portretach,
m. in. w zbiorowym portrecie Jagiellonów z pracowni Gra-
li. 6. Grawerunek na pochwie mie-
cza Zygmunta I, Państwowe Zbiory
Sztuki na Wawelu. Wg rysunku
S. Grucy. (Fot. E. Schuster)
nacha (około 1550, Zbiory Czartoryskich). Z. ŁAKOCIŃSKI,
Regalia Katarzyny Jagiellonki w Upsali, „Studia do dziejów
Wawelu” III, Kraków 1968, s. 481 i nn.
13