Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI

projekt zasadniczy wykonał Włoch przybyły do War-
szawy z Petersburga. Pracami budowlanymi kiero-
wali spolszczeni Włosi — Antoni Solari, a później
Jakub Fontana.
Nie znaczy to przecież, by przy rozbudowie Zamku
nie mieli swego udziału budowniczowie sascy, którzy
za dworem Wettinów tak licznie napłynęli do Polski
w poszukiwaniu szerszych możliwości działania i lep-
szych zarobków. Wielu z nich uległo polskiej kulturze
i pozostało tutaj na zawsze. Należy tylko podkreślić,

że udział ich był znacznie skromniejszy od tego, który
przedstawił Hentschel. Także realizacja zamkowego
skrzydła wschodniego nie odbywała się poza tenden-
cjami artystycznymi przenikającymi z Drezna do Pol-
ski. Związków stylowych należy szukać przede wszyst-
kim w dziełach znakomitego drezdeńskiego archi-
tekta, Francuza, Zachariasza Longuelune’a, którego
twórczość, aczkolwiek w sposób pośredni, wycisnęła
zdecydowane piętno na architekturze Drezna i Sakso-
nii w 2. ćwierci XVIII w.

WOJCIECH FIJAŁKOWSKI
WILANÓW ZA AUGUSTA MOCNEGO

W trzeciej części dzieła Waltera Hentschla poświę-
conej budowlom i założeniom ogrodowym, które pro-
jektowano lub przeprojektowywano dla Augusta II
w Polsce, uwzględniony został również krótki roz-
dział dotyczący rezydencji królewskiej w Wilanowie.
Dokonując rekapi tuląc ji dotychczasowej wiedzy o
dziejach pałacu wilanowskiego w XVII i XVIII w.,
Autor poświęcił nieco więcej uwagi omawianym już
parokrotnie w literaturze fachowej rysunkom J. K.
Naumanna związanym z zamierzoną przez Augusta II
przebudową pałacu, jak też działalności w Wilanowie
J. Z. Deybla i czynnych tutaj artystów Elżbiety Sie-
niawskiej i dworu saskiego^
Rozważania W. Hentschla dotyczące prac projekto-
wych Naumanna potwierdziły znane nam już wcześ-
niej wnioski H. E. Scholzego w sprawie podważanego
czasem autorstwa tych rysunków i możliwości ich
powstania ok. 1710 r., a więc wtedy, kiedy August II
po powtórnym objęciu tronu polskiego znów zainte-
resował się dawną rezydencją Jana III i jej akomo-
dacją dla swych potrzeb użytkowych i reprezentacyj-
nych. Dotychczasowe wnioski Scholzego i sformuło-
wane przed wielu laty uwagi J. Starzyńskiego na
temat rysunków Naumanna Hentschel dopełnił dość
istotnymi spostrzeżeniami o znaczeniu ołówkowych
napisów na pomiarze inwentaryzacyjnym pałacu i o
związkach formalnych nowo projektowanych elemen-
tów architektury Wilanowa z architekturą saskiego
Drezna. Analizując treść inskrypcji naniesionych ręką
Augusta II na plan pałacu W. Hentschel ustalił, że
dotyczą one projektowanej przez saskiego monarchę
dekoracji ścian pałacowych, ogołoconych po śmierci
Jana III z bogatych niegdyś tkanin z wzorzystego
aksamitu, jedwabiu i adamaszku. Zdaniem więc nie-
mieckiego badacza napis „teniers” odnosić się miał
do zamierzonej wówczas ozdoby ścian pałacu wila-
nowskiego znaną serią gobelinów o tematyce rodza-
jowej projektu Davida Teniersa mł., a napis „teniers
jagt” — do Teniersowskich gobelinów ze scenami
myśliwskimi. Napisy „chinois” bądź „samt” określać
miały rodzaje tkanin obiciowych, natomiast „printzen”
i „Jars zeiten’ — tematykę wyrobów tkackich pocho-
dzących bądź z manufaktury drezdeńskiej, bądź też
importowanych z Niderlandów.
Nie bez znaczenia jest również wykrycie przez
W. Hentschla bliskich pokrewieństw stylistycznych
projektowanej przez Naumanna nadbudowy i zwień-
czenia ryzalitów środkowych galerii pałacowych w
Wilanowie z elementami architektury pałacu w Grossen

Garten i Taschenbergpalais w Dreźnie, które to bu-
dowle, projektowane przez nadwornych inżynierów
saskich, wzniesione zostały parę lat wcześniej za-
ledwie od powstania rysunków Naumannowśkich.
Godnymi odnotowania przyczynkami do spraw
artystycznych tego okresu w Polsce są ogłoszone w
Suplemencie i omówione w związku z Wilanowem
nie publikowane dotąd listy z Archiwum Czartory-
skich w Krakowie pióra dwóch wybitnych architektów
dworu Augusta Mocnego, K. F. Póppelmanna i Z. Lon-
guelune’a. Pierwszy z nich, kierowany prawdopodob-
nie do właścicielki Wilanowa Elżbiety Sieniawskiej
ok. 1726 r., zawierał prośbę o odstąpienie do prac
w Pałacu Błękitnym w Warszawie jednego z wila-
nowskich sztukatorów, tj. Francesca Fumo lub P. I.
Oonąparetltiego, i rzeźbiarza — zapewne Plerscha. Dru-
gi list pisany z Drezna, jak przypuszcza Hentschel,
do ks. Augusta Czartoryskiego, stanowił „nieprzy-
chylną krytykę” przesłanego mu do zaopiniowania pla-
nu pałacu wilanowskiego. Nie znający z autopsji Wi-
lanowa Longuelune poddał krytycznej ocenie m.in.
„la composition ou distribution des pieces”, niewła-
ściwe — jego zdaniem — usytuowanie kominków i
rozmieszczenie otworów drzwiowych, niedostateczne
oświetlenie niektórych pomieszczeń, a także brak sy-
metrii i pogodzenia wygody wnętrz z regularnością
elewacji.
Znany, tak z publikacji P. Bohdziewicza, jak
i moich, udział J. Z. Deybla w przebudowie i roz-
budowie pałacu wilanowskiego, zwłaszcza zaś w po-
szerzeniu skrzydła południowego’ i wzniesienia w nim
Wielkiej Sali Jadalnej Augusta II, uzupełniony został
przez Hentschla nie znanymi dotąd szczegółami do-
tyczącymi zarówno działalności tego architekta w
Wilanowie, jak i współpracujących z nim tutaj arty-
stów i rzemieślników. Tak więc dzięki odnalezionym
w Landeshauptarchiv w Dreźnie rachunkom uzyskaliś-
my w publikacji Hentschla dodatkowe dowody pracy
Deybla w rezydencji wilanowskiej w latach trzydzie-
stych XVIII stulecia. Autor przekazał nam również
wiadomości o czynnym na dworze wilanowskim Wło-
chu, Piętro Bemardo Aglio, twórcy marmurowych
kominków w Sali Jadalnej Augusta II i stołu mar-
murowego do jednego z wnętrz pałacowych, i o do-
starczającym „Spiegel Gldser zu Trimeaux nach
Villa Nova” kupcu, nazwiskiem Noor. Cennym uzu-
pełnieniem skąpych wiadomości o zdobiącym wnętrza
pałacowe malarzu Giuseppe Rossim są podane przez
Hentschla informacje, z których wynika, że jeszcze

367