DOI article:
Miscellanea
DOI article:Kaczmarzyk, Dariusz: "Wenus opłakująca Adonisa", projekt rzeźby Stanisława Augusta zrealizowany przez Antonia Canovę
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0300
DARIUSZ KACZMARZYK
„WENUS OPŁAKUJĄCA ADONISA PROJEKT RZEŹBY STANISŁAWA AUGUSTA
ZREALIZOWANY PRZEZ ANTONIA CANOYĘ
Panu Prof. Władysławowi Tatarkiewiczowi
Ponad pięćdziesiąt lat (temu w r. 1919, Władysław
Tatarkiewicz opublikował pracę pt. Rządy artystyczne
Stanisława Augusta, którą oparł — jak informuje
we wstępie — „wyłącznie na źródłach rękopiśmien-
nych, nie ogłoszonych dotychczas i nie wykorzysta-
nych” i. Było to głównie archiwum Bacciarellego
znajdujące się wówczas w Publicznej Bibliotece w
Petersburgu, a od r. 1929 stanowiące bezcenny zbiór
rękopiśmienny Biblioteki Narodowej w Warszawie2.
Są to ogromne materiały dotyczące spraw artystycz-
nych na dworze Stanisława Augusta, szczególnie dzia-
łalności królewskiego malarza i dyrektora sztuk pięk-
nych Marcelego Bacciairellego.
Odkąd archiwum Bacciarellego zostało ujawnione
przez Tatarkiewicza, stało się ono źródłem powstania
licznych prac dotyczących mecenatu artystycznego
Stanisława Augusta. Niniejszy artykuł omawiający
problem projektu rzeźby „Wenus opłakująca rannego
Adonisa” własnoręcznie napisanego przez króla dla
Canovy opiera się również na tym archiwum i na
opublikowanym przez Tatarkiewicza w r. 1919 tekście
francuskim tego projektu3.
Nie znano dotychczas rzeźby, która byłaby pla-
stycznym wyrazem królewskiego pomysłu4. Można to
ustalić dopiero teraz konfrontując literacki tekst z
rzeźbami znajdującymi się w Muzeum Canovy w Pos-
sagno i poznając korespondencję w tej sprawie Ca-
novy z Bacciarellim.
1. Pomysł króla zrealizowany
pr zez C ano vę
Stanisław August wysłał Bacciarellego w r. 1787
do Włoch w celach artystycznych. Bacciarelli przybył
do Rzymu 2 kwietnia tegoż roku i wkrótce odwiedził
Canovę w jego pracowni5. Z wizyty tej złożył kró-
lowi sprawozdanie w liście z dn. 25 kwietnia 1787 r.
dzieląc się swoimi wrażeniami z oglądanych najnow-
szych prac Canovy, a szczególnie skończonego nie-
dawno pomnika papieża Klemensa XIV Ganganelle-
go 6. Bacciarelli nie znał przedtem Canovy, ponieważ
nie był od dwudziestu kilku lat we Włoszech. Opisał
królowi jego sylwetę: „Canoua est un habile sculpteur
[...] un caractere humble et honnete je me suis gardę
de dire mon sentiment 1’opinion ici”7.
Relacje Bacciarellego o tej wizycie nasunęły kró-
lowi myśl podania Canovie do zrealizowania pro-
jektu rzeźby, która by wyobrażała Wenus i Adonisa.
Własnoręczna notatka króla zawiera dokładny jej
opis:
„Venus deplorant la blessure d’Adonis expirant
dans ses bras, et jetant sur Elle ses derniers regards,
pourroit faire le sujet d’un groupe, ou le celebre
Canona pourroit deployer tout son talent.
On suppose Adonis d demi couche sur un tertre,
souleuant la tete et un bras vers la Deesse et se
soutenant de l’autre. Une jambe comme tombante,
1’autre etendue sur le tertre, leguel auroit assez de
hauteur pour depasser les genoux de Venus. Celleci
deuroit etre debout, de sorte qu’on puisse voir toute
la beaute des jormes, le haut du corps et la tete
seulement inclinee vers Adonis et les bras ouuerts
pour l’embrasser. Le corps du sanglier couche d cote
du groupe en balance d’Adonis, et peut-etre un chien
pourroient terminer la composition.”8.
Stanisław August podżiękował Bacciarellemu za
relacje z Włoch w liście z dn. 25 maja 1787 r., przy
którym przesłał również powyższy swój pomysł lite-
racki grupy dla Canovy9. Potwierdza to następny list
Bacciarellego, datowany 19 czerwca 1787 r., w któ-
rym donosi on królowi, że Canova zgodził się wyko-
* Pani kustosz Marii Mroizlńskiej dziękuję za pomoc w
odczytaniu tekstów wtoslkich.
1 W. TATARKIEWICZ, Rządy artystyczne Stanisława Au-
gusta, Warszawa 1919, s. 1.
2 Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkps 3289—3292; —
W. SUCHODOLSKI, Zarys rewindykacji polskiego mienia
muzealnego z Rosji na podstawie traktatu ryskiego, [w:]
Wystawa rewindykacyjna zbiorów państwowych, Warszawa
1929, s. 9—34.
8 TATARKIEWICZ, jw., s. 102—103; — T. MAŃKOWSKI,
Rzeźby zbioru Stanisława Augusta, Kraków 1948, s. 81.
4 MAŃKOWSKI, jw., S. 81; — S. LORENTZ, O importach
rzeźb z Włoch do Polski w pierwszej połowie w. XIX
i o Thorwaldsenie, „Biul. Hist. Sztuki” XII, 1950, nr 4,
s. 239.
5 MAŃKOWSKI, jw., s. 10 i 80; — A. CHYCZEWSKA, Mar-
cello Bacciarelli, pierwszy malarz dworu Stanisława Augusta.
Rozwój twórczości (maszynopis pracy doktorskiej 1962, Uni-
wersytet Warszawski); — ta sama, Marceli Bacciarelli,
Zycie—twórczość—dzieła. Katalog wystawy, Muzeum Naro-
dowe w Poznaniu, Poznań 1968, s. 38.
6 Bibl. Naród., rkps 3291, k. 50; — E. BASSI, Canona,
Bergamo—Milano—Roma 1943, s. 41, 43, il. 24.
7 Bibl. Naród., rkps 3291, k. 50.
8 Tamże, rkps 3292, k. 210 Komwoiut 5: Differents ordres
du Roi sans datę, concemant ses instructions et demandes
a Łazienki et les autres biaitiments; — TATARKIEWICZ, jw.,
S. 102—103; — MAŃKOWSKI, jw., S. 81.
» Bibl. Naród., rkps 3291, k. 45.
290
„WENUS OPŁAKUJĄCA ADONISA PROJEKT RZEŹBY STANISŁAWA AUGUSTA
ZREALIZOWANY PRZEZ ANTONIA CANOYĘ
Panu Prof. Władysławowi Tatarkiewiczowi
Ponad pięćdziesiąt lat (temu w r. 1919, Władysław
Tatarkiewicz opublikował pracę pt. Rządy artystyczne
Stanisława Augusta, którą oparł — jak informuje
we wstępie — „wyłącznie na źródłach rękopiśmien-
nych, nie ogłoszonych dotychczas i nie wykorzysta-
nych” i. Było to głównie archiwum Bacciarellego
znajdujące się wówczas w Publicznej Bibliotece w
Petersburgu, a od r. 1929 stanowiące bezcenny zbiór
rękopiśmienny Biblioteki Narodowej w Warszawie2.
Są to ogromne materiały dotyczące spraw artystycz-
nych na dworze Stanisława Augusta, szczególnie dzia-
łalności królewskiego malarza i dyrektora sztuk pięk-
nych Marcelego Bacciairellego.
Odkąd archiwum Bacciarellego zostało ujawnione
przez Tatarkiewicza, stało się ono źródłem powstania
licznych prac dotyczących mecenatu artystycznego
Stanisława Augusta. Niniejszy artykuł omawiający
problem projektu rzeźby „Wenus opłakująca rannego
Adonisa” własnoręcznie napisanego przez króla dla
Canovy opiera się również na tym archiwum i na
opublikowanym przez Tatarkiewicza w r. 1919 tekście
francuskim tego projektu3.
Nie znano dotychczas rzeźby, która byłaby pla-
stycznym wyrazem królewskiego pomysłu4. Można to
ustalić dopiero teraz konfrontując literacki tekst z
rzeźbami znajdującymi się w Muzeum Canovy w Pos-
sagno i poznając korespondencję w tej sprawie Ca-
novy z Bacciarellim.
1. Pomysł króla zrealizowany
pr zez C ano vę
Stanisław August wysłał Bacciarellego w r. 1787
do Włoch w celach artystycznych. Bacciarelli przybył
do Rzymu 2 kwietnia tegoż roku i wkrótce odwiedził
Canovę w jego pracowni5. Z wizyty tej złożył kró-
lowi sprawozdanie w liście z dn. 25 kwietnia 1787 r.
dzieląc się swoimi wrażeniami z oglądanych najnow-
szych prac Canovy, a szczególnie skończonego nie-
dawno pomnika papieża Klemensa XIV Ganganelle-
go 6. Bacciarelli nie znał przedtem Canovy, ponieważ
nie był od dwudziestu kilku lat we Włoszech. Opisał
królowi jego sylwetę: „Canoua est un habile sculpteur
[...] un caractere humble et honnete je me suis gardę
de dire mon sentiment 1’opinion ici”7.
Relacje Bacciarellego o tej wizycie nasunęły kró-
lowi myśl podania Canovie do zrealizowania pro-
jektu rzeźby, która by wyobrażała Wenus i Adonisa.
Własnoręczna notatka króla zawiera dokładny jej
opis:
„Venus deplorant la blessure d’Adonis expirant
dans ses bras, et jetant sur Elle ses derniers regards,
pourroit faire le sujet d’un groupe, ou le celebre
Canona pourroit deployer tout son talent.
On suppose Adonis d demi couche sur un tertre,
souleuant la tete et un bras vers la Deesse et se
soutenant de l’autre. Une jambe comme tombante,
1’autre etendue sur le tertre, leguel auroit assez de
hauteur pour depasser les genoux de Venus. Celleci
deuroit etre debout, de sorte qu’on puisse voir toute
la beaute des jormes, le haut du corps et la tete
seulement inclinee vers Adonis et les bras ouuerts
pour l’embrasser. Le corps du sanglier couche d cote
du groupe en balance d’Adonis, et peut-etre un chien
pourroient terminer la composition.”8.
Stanisław August podżiękował Bacciarellemu za
relacje z Włoch w liście z dn. 25 maja 1787 r., przy
którym przesłał również powyższy swój pomysł lite-
racki grupy dla Canovy9. Potwierdza to następny list
Bacciarellego, datowany 19 czerwca 1787 r., w któ-
rym donosi on królowi, że Canova zgodził się wyko-
* Pani kustosz Marii Mroizlńskiej dziękuję za pomoc w
odczytaniu tekstów wtoslkich.
1 W. TATARKIEWICZ, Rządy artystyczne Stanisława Au-
gusta, Warszawa 1919, s. 1.
2 Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkps 3289—3292; —
W. SUCHODOLSKI, Zarys rewindykacji polskiego mienia
muzealnego z Rosji na podstawie traktatu ryskiego, [w:]
Wystawa rewindykacyjna zbiorów państwowych, Warszawa
1929, s. 9—34.
8 TATARKIEWICZ, jw., s. 102—103; — T. MAŃKOWSKI,
Rzeźby zbioru Stanisława Augusta, Kraków 1948, s. 81.
4 MAŃKOWSKI, jw., S. 81; — S. LORENTZ, O importach
rzeźb z Włoch do Polski w pierwszej połowie w. XIX
i o Thorwaldsenie, „Biul. Hist. Sztuki” XII, 1950, nr 4,
s. 239.
5 MAŃKOWSKI, jw., s. 10 i 80; — A. CHYCZEWSKA, Mar-
cello Bacciarelli, pierwszy malarz dworu Stanisława Augusta.
Rozwój twórczości (maszynopis pracy doktorskiej 1962, Uni-
wersytet Warszawski); — ta sama, Marceli Bacciarelli,
Zycie—twórczość—dzieła. Katalog wystawy, Muzeum Naro-
dowe w Poznaniu, Poznań 1968, s. 38.
6 Bibl. Naród., rkps 3291, k. 50; — E. BASSI, Canona,
Bergamo—Milano—Roma 1943, s. 41, 43, il. 24.
7 Bibl. Naród., rkps 3291, k. 50.
8 Tamże, rkps 3292, k. 210 Komwoiut 5: Differents ordres
du Roi sans datę, concemant ses instructions et demandes
a Łazienki et les autres biaitiments; — TATARKIEWICZ, jw.,
S. 102—103; — MAŃKOWSKI, jw., S. 81.
» Bibl. Naród., rkps 3291, k. 45.
290