Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

'MARIA PUCIATA
OBRAZ ZAŚNIĘCIA MATKI BOSKIEJ
W KOŚCIELE FARNYM W PIOTRKOWIE TRYBUNALSKIM


II. 1. Piotrków Trybunalski, kościół
famy. Obraz Zaśnięcia N.P.M.
przed konserwacją (Fot. W. Górski)


U. 2. Piotrków Trybunalski, kościół
famy. Obraz Zaśnięcia N.P.M. po
konserwacji. (Fot. W, Górski)

Czy obraz Zaśnięcia N.P.M. u-
mieszczony obecnie w XIX-wiecz-
nym ołtarzu głównym w farze
piotrkowskiej należał do pierwot-
nego szesnastowiecznego wystroju
wnętrza kościoła, zostaje na razie
w sferze domysłu. Źródła pocho-
dzące z lat najbliższych okresowi
powstania obrazu jak Liber Bene-
ficiorum Jana Łaskiego (1511—23)
oraz wizytacja Stanisława Karn-
kowskiego (1578), obrazu tego ani
ołtarza pod wezwaniem maryjnym
nie wymieniają. Większość istnieją-
cych XVI-wiecznych materiałów
archiwalnych dotyczących Piotrko-
wa uległa zniszczeniu w czasie
działań ostatniej wojny światowej.
Zachowane natomiast akta w ar-
chiwum kościelnym i w Archiwum
Państwowym w Łodzi pochodzą z
wieku XIX i dotyczą spraw fiskal-
nych parafii oraz dekanatu tuszyń-
skiego.
Najwcześniejsza wiarygodna
wzmianka źródłowa stwierdzająca
obecność obrazu w kościele far-
nym pochodzi z połowy XVII w.
Nie jest znana z pierwszego źródła,
lecz z cytowanego przez XVIII-
-wieczną wizytację (przechowywaną
w Archidiecezjalnym Archiwum w
Gnieźnie) fragmentu wizytacji
wcześniejszej, odbytej przez An-
drzeja Łąckiego w 1699 r. Mowa w
niej o fakcie uznania dekretem w
dniu 10 marca 1659 r. obrazu za
cudowny.
Ponadto wizytacja XVIII-wiecz-
na przeprowadzona w latach 1779—
1787 podaje dokładny opis ołtarza
i obrazu, który już wówczas przy-
kryty był srebrnymi blachami i o-
zdobiony wotami. Wspomina też
o nie istniejącym dziś zwieńczeniu
ze sceną Koronacji Marii.
W r. 1806, jak donoszą napisy
umieszczone na licu i na deskach re-
wersu, obraz (przynajmniej już dwu-
krotnie przemalowany, co stwier-
dzono przy konserwacji) został od-
restaurowany/a następnie przycięty
i wmontowany do nowowystawio-
nego ołtarza głównego. W 1877 r.
pobożne parafianki ufundowały Ma-
rii srebrną sukienkę i koronę. W
takim stanie przetrwał obraz do
momentu konserwacji w 1966 r.,
którą przeprowadził zespół konser-
watorski pod kierunkiem mgr Ha-
liny Rudniewskiej w Warszawskiej
Pracowni Malarstwa PKZ.


U. 3. Piotrków Trybunalski, kościół
famy. Fragment obrazu Zaśnięcia
N.P.M. (Fot. W. Górski)

Do literatury naukowej obraz
wszedł dopiero w 1950 r. Wymienili
go autorzy inwentarza zabytków
sztuki powiatu piotrkowskiego
stwierdzając we wstępie, że obraz
stanowił zapewne część środkową
tryptyku. Uznano go wówczas hipo-
tetycznie za produkt lokalnego war-
sztatu cechowego z lat ok. 1510, do-
strzegając w obrazie pokrewień-
stwo z kręgiem Mistrza Ołtarza Bo-
dzentyńskiego. Wiesław Jńszczak o-
mawiając w obszernym opracowa-
niu ołtarza bodzentyńskiego obraz
ze zbiorów A. Kolasińskiego wypo-
wiedział następującą opinię: „Obok
Zaśnięcia z Łęgów Dolnych i z
Warszawy, do zabytków najbliż-
szych chronologicznie okresowi
działalności malarza Marcina nale-
ży zapewne Zaśnięcie z fary w
Piotrkowie Trybunalskim, obraz
przemalowany, którego jasne okre-
ślenie nastręcza na razie duże trud-
ności”. Michał Walicki wymienił
obraz piotrkowski w swej pracy o
gotyckim i renesansowym malar-
stwie polskim przy okazji omawia-
nia warsztatu Marcina Czarnego.
Powołując się na Juszczaka — któ-
ry opatrzył znakiem zapytania swo-
ją opinię — nadał jej w skrótowym

101