DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Wituski, Mariusz: Pałac w Łabuńkach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0317
MARIUSZ WITUSKI
PAŁAC W ŁABUŃKACH*
Tematem niniejszego komunikatu jest klasycystycz-
ny pałac w Łabuńkach leżący w odległości około
6 km na południowy wschód od Zamościa przy szo-
sie prowadzącej do Tomaszowa Lubelskiego. Pałac
chyli się do upadku, jego wspaniała niegdyś deko-
racja sztukatorska, bodaj najpiękniejsza na Lu-
belszczyźnie ulega powolnej zagładzie. W obecnej
chwili istnieje jeszcze szansa uratowania zabytku, dla-
tego też warto go przypomnieć.
Pałac w Łabuńkach nie zainteresował dotąd bliżej
historyków sztuki, niemal wszystko, co do niedawna
o nim wiedzieliśmy, opierało się na enigmatycznych
wzmiankach w czasopismach, w Słowniku Geograficz-
nym i w przewodnikach turystycznych po wojewódz-
twie lubelskim lub po Zamościu i jego okolicach h
Dopiero przebadanie Akt Hipotecznych Wydziału No-
tarialnego Sądu Powiatowego w Zamościu pozwoliło
uściślić historię dóbr Łabuńki i chociaż w przybliże-
niu ustalić datę powstania pałacu.
Łabuńki wraz z leżącymi w pobliżu Łabuniami
przez długi czas stanowiły jeden kompleks dóbr i
wspólnie zmieniały właścicieli. W XVI w. należały
do rodziny Oleśnickich, w 1648 r. właścicielem obu
wsi był Stanisław z- Dąbrowicy Firlej, kasztelan lu-
belski 2. Na początku XVIII w. stanowiły własność ro-
dziny Zamoyskich jako ich dobra dziedziczne nie
wchodząc w skład ordynacji. Należały kolejno do Mar-
cina Zamoyskiego, następnie do jego starszego syna
Józefa Tomasza, a później do młodszego Michała
Zdzisława, który z kolei przekazał obie wsie swemu
* Z pałacem w Łabuńkach zetknąłem się po raz pierwszy
dnia 11.VI. 1965 r. w czasie objazdu zabytków Lubelszczyzny
zorganizowanego dla studentów przez Instytut Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Warszawskiego. Wstępne wyniki badań nad
pałacem przedstawiłem dnia 10.XI.1965 r. na seminarium
magisterskim Prof. dr Stanisława Lorentza, któremu pragnę
gorąco podziękować za zachętę do dalszych poszukiwań
oraz cenne wskazówki. Rezultaty tych poszukiwań przed-
stawiłem w referacie pt. „Pałac w Łabuńkach” wygłoszo-
nym dnia 27.XI.1969 r. na Sesji Naukowej zorganizowanej
przez Koło Naukowe Historyków Sztuki Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza w Poznaniu. Niniejszy komunikat jest znacz-
nie skróconą wersją tego referatu.
i Por. anonimowy artykuł pt. Łabuńki, „Tyg. Ul.” t. XII,
1881, nr 291, s. 63—64, na s. 64 rycina z widokiem pałacu
w Łabuńkach od ogrodu; — Słownik Geograficzny Kró-
lestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. V, War-
szawa 1884, s. 564; — M. M. PIESZKO, Przewodnik po Zamo-
synowi Janowi Jakubowi, staroście lubelskiemu i wo-
jewodzie podolskiemu, ożenionemu z siostrą Stanisła-
wa Augusta, Ludwiką Poniatowską3. Jan Jakub Za-
moyski, fundator wspaniałego rokokowego pałacu w
Łabuniach, sprzedał Łabuńki po r. 1750 swemu sy-
nowcowi Michałowi Wielhorskiemu, kuchmistrzowi
wielkiemu litewskiemu, a w 1801 ir. właścicielem wsi
stał się Stanisław Grzębski, tajny radca, cesarsko-kró-
lewski szambelan i prezes sądów szlacheckich we
Lwowie4. Na mocy testamentu jego żony Tekli ze
Stadnickich spisanego 26 sierpnia 1815 r. Łabuńki o-
dziedziczyła córka Teofila zaślubiona 10 czerwca te-
goż roku Kajetanowi Karnickiemu, cesarsko-królew-
skiemu szambelanowi i członkowi stanów galicyjskich
z grona magnatów 5.
Anonimowy artykuł zamieszczony w 1881 r. w „Ty-
godniku Illustrowanym” zapewnia, że pałac w Łabuń-
kach został ostatecznie wykończony staraniem Teofili
Karńickiiej, „obszerne zaś ogrody spacerowe i owocowe
umiejętnie zarysowane założył tu ogrodnik z Wied-
nia sprowadzony”6. Inicjatorem budowy pałacu mu-
siał być zatem Stanisław Grzębski (poprzednim właś-
cicielom Łabuniek rezydencja nie była potrzebna). Ro-
boty rozpoczęto zapewne w pierwszych latach XIX
stulecia 'i przerwano je niebawem z powodu toczącej
się wojny. Wykończenie pałacu było możliwe dopiero
w okresie stabilizacji politycznej i gospodarczej po
r. 1815, kiedy Łabuńki znalazły się w obrębie nowo
utworzonego Królestwa Kongresowego. W 1831 r. pa-
łac został chwilowo zajęty na szpital wojskowy, wsku-
tek czego uległ poważnej dewastacji. Po upadku po-
ściu i okolicy, Zamość 1934, s. 79; — K. T. WILGATOWIE
i H. GAWARECKI, Województwo lubelskie, Warszawa 1957,
s. 290.
2 Podaję za A. KURZĄTKOWSKĄ, Barokowy zespół pa-
łacowy w Łabuniach kolo Zamościa, Studia i Materiały
Lubelskie, Historia Sztuki, t. I, Lublin 1963, s. 201.
3 Tamże, s. 202.
4 Por. Łabuńki, „Tyg. 111.”, jw„ s. 63.
5 Archiwum Sądu Powiatowego w Zamościu: Wykaz Hi-
poteczny Dóbr Ziemskich Łabuńki część A składające się
z folwarku Łabuńki i wsiów Jatutów i Barchaczów z ich
przyległościami w Powiecie Zamojskim Guberni Lubelskiej
położone. Stąd zaczerpnąłem datę testamentu Tekli ze Stad-
nickich Grzębskiej. Datę małżeństwa Teofili Grzębskiej z Ka-
jetanem Karnickim podaję za J. S. DUNTN-BORKOWSKIM,
Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów
1895, s. 276.
6 Łabuńki, „Tyg. UL”, jw., s. 63.
307
PAŁAC W ŁABUŃKACH*
Tematem niniejszego komunikatu jest klasycystycz-
ny pałac w Łabuńkach leżący w odległości około
6 km na południowy wschód od Zamościa przy szo-
sie prowadzącej do Tomaszowa Lubelskiego. Pałac
chyli się do upadku, jego wspaniała niegdyś deko-
racja sztukatorska, bodaj najpiękniejsza na Lu-
belszczyźnie ulega powolnej zagładzie. W obecnej
chwili istnieje jeszcze szansa uratowania zabytku, dla-
tego też warto go przypomnieć.
Pałac w Łabuńkach nie zainteresował dotąd bliżej
historyków sztuki, niemal wszystko, co do niedawna
o nim wiedzieliśmy, opierało się na enigmatycznych
wzmiankach w czasopismach, w Słowniku Geograficz-
nym i w przewodnikach turystycznych po wojewódz-
twie lubelskim lub po Zamościu i jego okolicach h
Dopiero przebadanie Akt Hipotecznych Wydziału No-
tarialnego Sądu Powiatowego w Zamościu pozwoliło
uściślić historię dóbr Łabuńki i chociaż w przybliże-
niu ustalić datę powstania pałacu.
Łabuńki wraz z leżącymi w pobliżu Łabuniami
przez długi czas stanowiły jeden kompleks dóbr i
wspólnie zmieniały właścicieli. W XVI w. należały
do rodziny Oleśnickich, w 1648 r. właścicielem obu
wsi był Stanisław z- Dąbrowicy Firlej, kasztelan lu-
belski 2. Na początku XVIII w. stanowiły własność ro-
dziny Zamoyskich jako ich dobra dziedziczne nie
wchodząc w skład ordynacji. Należały kolejno do Mar-
cina Zamoyskiego, następnie do jego starszego syna
Józefa Tomasza, a później do młodszego Michała
Zdzisława, który z kolei przekazał obie wsie swemu
* Z pałacem w Łabuńkach zetknąłem się po raz pierwszy
dnia 11.VI. 1965 r. w czasie objazdu zabytków Lubelszczyzny
zorganizowanego dla studentów przez Instytut Historii Sztu-
ki Uniwersytetu Warszawskiego. Wstępne wyniki badań nad
pałacem przedstawiłem dnia 10.XI.1965 r. na seminarium
magisterskim Prof. dr Stanisława Lorentza, któremu pragnę
gorąco podziękować za zachętę do dalszych poszukiwań
oraz cenne wskazówki. Rezultaty tych poszukiwań przed-
stawiłem w referacie pt. „Pałac w Łabuńkach” wygłoszo-
nym dnia 27.XI.1969 r. na Sesji Naukowej zorganizowanej
przez Koło Naukowe Historyków Sztuki Uniwersytetu im.
A. Mickiewicza w Poznaniu. Niniejszy komunikat jest znacz-
nie skróconą wersją tego referatu.
i Por. anonimowy artykuł pt. Łabuńki, „Tyg. Ul.” t. XII,
1881, nr 291, s. 63—64, na s. 64 rycina z widokiem pałacu
w Łabuńkach od ogrodu; — Słownik Geograficzny Kró-
lestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. V, War-
szawa 1884, s. 564; — M. M. PIESZKO, Przewodnik po Zamo-
synowi Janowi Jakubowi, staroście lubelskiemu i wo-
jewodzie podolskiemu, ożenionemu z siostrą Stanisła-
wa Augusta, Ludwiką Poniatowską3. Jan Jakub Za-
moyski, fundator wspaniałego rokokowego pałacu w
Łabuniach, sprzedał Łabuńki po r. 1750 swemu sy-
nowcowi Michałowi Wielhorskiemu, kuchmistrzowi
wielkiemu litewskiemu, a w 1801 ir. właścicielem wsi
stał się Stanisław Grzębski, tajny radca, cesarsko-kró-
lewski szambelan i prezes sądów szlacheckich we
Lwowie4. Na mocy testamentu jego żony Tekli ze
Stadnickich spisanego 26 sierpnia 1815 r. Łabuńki o-
dziedziczyła córka Teofila zaślubiona 10 czerwca te-
goż roku Kajetanowi Karnickiemu, cesarsko-królew-
skiemu szambelanowi i członkowi stanów galicyjskich
z grona magnatów 5.
Anonimowy artykuł zamieszczony w 1881 r. w „Ty-
godniku Illustrowanym” zapewnia, że pałac w Łabuń-
kach został ostatecznie wykończony staraniem Teofili
Karńickiiej, „obszerne zaś ogrody spacerowe i owocowe
umiejętnie zarysowane założył tu ogrodnik z Wied-
nia sprowadzony”6. Inicjatorem budowy pałacu mu-
siał być zatem Stanisław Grzębski (poprzednim właś-
cicielom Łabuniek rezydencja nie była potrzebna). Ro-
boty rozpoczęto zapewne w pierwszych latach XIX
stulecia 'i przerwano je niebawem z powodu toczącej
się wojny. Wykończenie pałacu było możliwe dopiero
w okresie stabilizacji politycznej i gospodarczej po
r. 1815, kiedy Łabuńki znalazły się w obrębie nowo
utworzonego Królestwa Kongresowego. W 1831 r. pa-
łac został chwilowo zajęty na szpital wojskowy, wsku-
tek czego uległ poważnej dewastacji. Po upadku po-
ściu i okolicy, Zamość 1934, s. 79; — K. T. WILGATOWIE
i H. GAWARECKI, Województwo lubelskie, Warszawa 1957,
s. 290.
2 Podaję za A. KURZĄTKOWSKĄ, Barokowy zespół pa-
łacowy w Łabuniach kolo Zamościa, Studia i Materiały
Lubelskie, Historia Sztuki, t. I, Lublin 1963, s. 201.
3 Tamże, s. 202.
4 Por. Łabuńki, „Tyg. 111.”, jw„ s. 63.
5 Archiwum Sądu Powiatowego w Zamościu: Wykaz Hi-
poteczny Dóbr Ziemskich Łabuńki część A składające się
z folwarku Łabuńki i wsiów Jatutów i Barchaczów z ich
przyległościami w Powiecie Zamojskim Guberni Lubelskiej
położone. Stąd zaczerpnąłem datę testamentu Tekli ze Stad-
nickich Grzębskiej. Datę małżeństwa Teofili Grzębskiej z Ka-
jetanem Karnickim podaję za J. S. DUNTN-BORKOWSKIM,
Genealogie żyjących utytułowanych rodów polskich, Lwów
1895, s. 276.
6 Łabuńki, „Tyg. UL”, jw., s. 63.
307