DOI article:
Miscellanea
DOI article:Olszewski, Andrzej M.: Parę uwag o tradycjach gotyckich w rzeżbie małopolskiej okresu renesansu i baroku
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0163
ANDRZEJ M. OLSZEWSKI
PARĘ UWAG O TRADYCJACH GOTYCKICH W RZEŹBIE MAŁOPOLSKIEJ
OKRESU RENESANSU I BAROKU
Znanym jest zjawisko zachodzenia na siebie w cza-
sie i przestrzeni dwóch stylów — kończącego się i no-
wego. Sztuka polska 1. połowy w. XVI dostarcza pod
tym względem wielu przykładów. Podczas gdy w Kra-
kowie rośnie renesansowy Wawel, na prowincji
utrzymuje się wciąż jeszcze nurt gotycki, czego przy-
kładem w malarstwie jest np. twórczość Mistrza
z Wójtowej *, w rzeźbie — Mistrza Pasji przydonic-
kiej 1 2. A gotycki kościół w Łazanach nie opodal Kra-
kowa powstaje dopiero w latach 1586—90 3 4.
W małopolskiej rzeźbie drewnianej gotyk jako styl
panujący ciągnie się nieprzerwanie prawie do połowy
XVI stulecia. Jako jego symboliczną datę końcową
wolno uznać r. 1544: widnieje on na jednym z bu-
dynków w tle płaskorzeźby ołtarza w .Wieniawie
przedstawiającej orły nad ciałem św. Stanisława.
Wprawdzie Michał Walicki swej książce o tym zabyt-
ku nadał tytuł Renesansowy poliptyk Wieniawski
jednak w snycerskiej części tego dzieła występują
jeszcze wyraźnie znamiona starego stylu. Nawet jed-
nak gdy renesans stanie się kierunkiem dominującym,
pewne motywy używane w rzeźbie gotyckiej będą po-
jawiać się nadal. I właśnie zwrócenie uwagi na owo
zjawisko jest celem tego szkicu.
Zacząć wypadnie od postaci Barbary z Rożnowa
Tarnowskiej (zm. 1517) na jej nagrobku w prezbite-
rium katedry w Tarnowie5. Nagrobek ten przyjął
schemat renesansowy, lecz przedstawienie zmarłej ma
wiele cech gotyckich, np. załamywania grzbietów fał-
dów draperii, muszlowy fałd pod lewą ręką, opraco-
wanie naroża płaszcza z przodu postaci. Właściwie
cały schemat figury tchnie jeszcze duchem gotyku
i dlatego pouczającym będzie opublikowanie fotografii
obróconej o 90 stopni: Barbara Tarnowska przypo-
mina wówczas gotycką Matkę Boską Bolesną, np.
z grupy Ukrzyżowania z Dębna w powiecie brzeskim.
Posąg św. Barbary w szafie pentaptyku z r. 1590
w kaplicy w Wierzbnie6 (pow proszowicki) zachował
sztywną, frontalną postawę, jak gdyby stanowił ośro-
dek gotyckiej Świętej Rozmowy. Tradycyjne jest
jeszcze podkreślenie znaczenia atrybutu ikonograficz-
nego: wieża jest tak wysoka jak osoba, którą oznacza.
Lewa poła płaszcza przerzucona na przód figury, ukła-
da się u góry w rodzaj gotyckiego fałdu muszlowego,
w tym wypadku bardziej rozwartego.
Posąg Chrystusa Zmartwychwstałego w Lipniku
datował Szabłowski na 2. połowę w. XVI 7. Figura ta,
umieszczona na postumencie ozdobionym główką
aniołka, pozbawiona jest wprawdzie gotyckiej ostrości
formy, lecz zarówno w tradycyjnej pozie, jak i w u-
kładzie niektórych fałdów zachowała coś z dawnego
stylu. Widać to znów w muszlowym fałdzie rozpo-
czynającym się pod łokciem prawej ręki Zbawiciela
i we fragmencie draperii dającej optyczne wrażenie
przedłużenia lewej nogi.
Figura Zmartwychwstałego z Miedzierzy w kata-
logu zabytków została określona jako ludowa z 1. po-
łowy w. XVI8. Dokładniej czasu powstania na razie
1 M. WALICKI, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, s. 331, il. 162-165.
2 A. M. OLSZEWSKI, O kilku grupach późnogotyckiej
rzeźby małopolskiej, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką
przełomu średniowiecza i czasów nowych, Warszawa 1965,
S. 282-286, il. 7-8.
3 L. LEPIARCZYK, Powiat krakowski (Katalog zabytków
sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 157).
4 Wyd. w Warszawie 1960.
5 A. BOCHNAK, T. DOBROWOLSKI i T. MAŃKOWSKI
(Rzeźba, [w:] Historia sztuki polskiej, t. II, Kraków 1962,
s. 124—125, il. 62) uważali, że pomnik wyszedł spod dłuta
snycerza, który gotycką figurę Matki Boskiej Bolesnej uło-
żył poziomo.
6 Z. BOCZKOWSKA, Powiat miechowski (Katalog za-
bytków sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 252).
7 J. SZABŁOWSKI, Powiat bialski (Katalog zabytków
sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 21).
8 Powiat konecki (Katalog zabytków sztuki w Polsce III,
z. 5, Warszawa 1958, s. 22, il. 37).
155
PARĘ UWAG O TRADYCJACH GOTYCKICH W RZEŹBIE MAŁOPOLSKIEJ
OKRESU RENESANSU I BAROKU
Znanym jest zjawisko zachodzenia na siebie w cza-
sie i przestrzeni dwóch stylów — kończącego się i no-
wego. Sztuka polska 1. połowy w. XVI dostarcza pod
tym względem wielu przykładów. Podczas gdy w Kra-
kowie rośnie renesansowy Wawel, na prowincji
utrzymuje się wciąż jeszcze nurt gotycki, czego przy-
kładem w malarstwie jest np. twórczość Mistrza
z Wójtowej *, w rzeźbie — Mistrza Pasji przydonic-
kiej 1 2. A gotycki kościół w Łazanach nie opodal Kra-
kowa powstaje dopiero w latach 1586—90 3 4.
W małopolskiej rzeźbie drewnianej gotyk jako styl
panujący ciągnie się nieprzerwanie prawie do połowy
XVI stulecia. Jako jego symboliczną datę końcową
wolno uznać r. 1544: widnieje on na jednym z bu-
dynków w tle płaskorzeźby ołtarza w .Wieniawie
przedstawiającej orły nad ciałem św. Stanisława.
Wprawdzie Michał Walicki swej książce o tym zabyt-
ku nadał tytuł Renesansowy poliptyk Wieniawski
jednak w snycerskiej części tego dzieła występują
jeszcze wyraźnie znamiona starego stylu. Nawet jed-
nak gdy renesans stanie się kierunkiem dominującym,
pewne motywy używane w rzeźbie gotyckiej będą po-
jawiać się nadal. I właśnie zwrócenie uwagi na owo
zjawisko jest celem tego szkicu.
Zacząć wypadnie od postaci Barbary z Rożnowa
Tarnowskiej (zm. 1517) na jej nagrobku w prezbite-
rium katedry w Tarnowie5. Nagrobek ten przyjął
schemat renesansowy, lecz przedstawienie zmarłej ma
wiele cech gotyckich, np. załamywania grzbietów fał-
dów draperii, muszlowy fałd pod lewą ręką, opraco-
wanie naroża płaszcza z przodu postaci. Właściwie
cały schemat figury tchnie jeszcze duchem gotyku
i dlatego pouczającym będzie opublikowanie fotografii
obróconej o 90 stopni: Barbara Tarnowska przypo-
mina wówczas gotycką Matkę Boską Bolesną, np.
z grupy Ukrzyżowania z Dębna w powiecie brzeskim.
Posąg św. Barbary w szafie pentaptyku z r. 1590
w kaplicy w Wierzbnie6 (pow proszowicki) zachował
sztywną, frontalną postawę, jak gdyby stanowił ośro-
dek gotyckiej Świętej Rozmowy. Tradycyjne jest
jeszcze podkreślenie znaczenia atrybutu ikonograficz-
nego: wieża jest tak wysoka jak osoba, którą oznacza.
Lewa poła płaszcza przerzucona na przód figury, ukła-
da się u góry w rodzaj gotyckiego fałdu muszlowego,
w tym wypadku bardziej rozwartego.
Posąg Chrystusa Zmartwychwstałego w Lipniku
datował Szabłowski na 2. połowę w. XVI 7. Figura ta,
umieszczona na postumencie ozdobionym główką
aniołka, pozbawiona jest wprawdzie gotyckiej ostrości
formy, lecz zarówno w tradycyjnej pozie, jak i w u-
kładzie niektórych fałdów zachowała coś z dawnego
stylu. Widać to znów w muszlowym fałdzie rozpo-
czynającym się pod łokciem prawej ręki Zbawiciela
i we fragmencie draperii dającej optyczne wrażenie
przedłużenia lewej nogi.
Figura Zmartwychwstałego z Miedzierzy w kata-
logu zabytków została określona jako ludowa z 1. po-
łowy w. XVI8. Dokładniej czasu powstania na razie
1 M. WALICKI, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, s. 331, il. 162-165.
2 A. M. OLSZEWSKI, O kilku grupach późnogotyckiej
rzeźby małopolskiej, [w:] Późny gotyk. Studia nad sztuką
przełomu średniowiecza i czasów nowych, Warszawa 1965,
S. 282-286, il. 7-8.
3 L. LEPIARCZYK, Powiat krakowski (Katalog zabytków
sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 157).
4 Wyd. w Warszawie 1960.
5 A. BOCHNAK, T. DOBROWOLSKI i T. MAŃKOWSKI
(Rzeźba, [w:] Historia sztuki polskiej, t. II, Kraków 1962,
s. 124—125, il. 62) uważali, że pomnik wyszedł spod dłuta
snycerza, który gotycką figurę Matki Boskiej Bolesnej uło-
żył poziomo.
6 Z. BOCZKOWSKA, Powiat miechowski (Katalog za-
bytków sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 252).
7 J. SZABŁOWSKI, Powiat bialski (Katalog zabytków
sztuki w Polsce I, Warszawa 1953, s. 21).
8 Powiat konecki (Katalog zabytków sztuki w Polsce III,
z. 5, Warszawa 1958, s. 22, il. 37).
155