Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI

poprzedziło kilka szczegółowych opracowań prof.
Hentschla ogłoszonych w polskich czasopismach nau-
kowych.
Ponad pół wieku temu, w 1917 r., ukazała się
książka poświęcona polskiej architekturze XVIII w.,
opracowana także przez niemieckiego uczonego —
Corneliusa Gurlitta. Wartość tej książki — abstra-
hując od zawartych w niej błędnych atrybucji, a nie-
rzadko tendencyjnych poglądów — polegała głównie
na tym, że po raz pierwszy ukazywała bogactwo ma-
teriałów dotyczących Polski, a zwłaszcza Warszawy,
przechowywanych w archiwach drezdeńskich. Książ-
ka ta chociaż od dawna przestarzała, uchodziła za
najpełniejsze dotychczas opracowanie działalności ar-
chitektów i budowniczych związanych z dworem
saskich Wettinów w Warszawie. Działalność tych
architektów w Polsce wzbudzała także i później za-
interesowanie uczonych niemieckich. Znalazło to wy-
raz w omówieniu szeregu warszawskich budowli w
monografiach poszczególnych architektów, które opu-
blikowano w ostatnim dwudziestoleciu w Niemieckiej
Republice Demokratycznej. Mimo że omówienia te
są ze zrozumiałych względów fragmentaryczne i nie-
pełne, jednak wobec braku podobnych opracowań
polskich stanowią ważne pozycje do poznania war-
szawskiej działalności architektów związanych z dwo-
rem królewskim w Warszawie i elektorskim w Dreź-
nie. Wszystkie te prace oparte są głównie na boga-
tych zbiorach rysunków przechowywanych w Pań-
stwowym Archiwum w Dreźnie i w innych kolekcjach
drezdeńskich. Dopiero jednak prof. Hentschel podjął
trud omówienia całości planów dotyczących Warszawy
i Polski znajdujących się w różnych zbiorach drez-
deńskich. Lukę w polskiej literaturze poświęconej

problematyce varsavianów drezdeńskich w pewnym
stopniu wypełnił cykl artykułów ogłoszonych w nr 3
„Biuletynu Historii Sztuki” z 1967 r., powstałych na
marginesie wystawy rysunków drezdeńskich urządzo-
nej w 1965 r. w Muzeum Historycznym m.st. War-
szawy. Wystawę tę Muzeum zorganizowało wspólnie
z Państwowym Archiwum w Dreźnie (wówczas: Saskie
Krajowe Archiwum Główne w Dreźnie).
Wystawa ta wzbudziła wielkie zainteresowanie
zarówno fachowców jak i szerokiej publiczności.
W 1966 r. Muzeum sprowadziło z Drezna następną
partię rysunków, które są potrzebne do szczegółowych
badań naukowych podjętych przez zespół pracowni-
ków Muzeum Historycznego. W wyniku tych badań
ma się ukazać pełny rozumowany katalog rysunków
dotyczących Warszawy przechowywanych w Państwo-
wym Archiwum w Dreźnie. Rysunki sprowadzone w
1966 r., chociaż nie eksponowane na publicznym po-
kazie, były jednak szeroko udostępnione specjalistom
także spoza Muzeum.
Można więc z satysfakcją stwierdzić, że zorgani-
zowana przez Muzeum wystawa w dużym stopniu
przyczyniła się do podjęcia tak szczegółowej dyskusji
nad książką prof. Hentschla, a także polemiki z nie-
którymi jego tezami i sformułowaniami. Publikowana
obecnie dyskusja na pewno przyniesie wiele nowych
elementów ważnych do poznania architektury war-
szawskiej 1. połowy XVIII w. Z pewnością jednak
nie wyczerpie zagadnienia w całości. Sądzę, że wy-
stawa rysunków drezdeńskich w Muzeum Historycz-
nym m.st. Warszawy owocować będzie także w przy-
szłości.
Janusz Durko

ZDZISŁAW BIENIECKI
WALTER HENTSCHEL: „DIE SACHSISCHE BAUKUNST DES 18. JAHRHUNDERTS
IN POLEN“, BERLIN 1967

W badaniach nad historią architektury w Polsce
zaznaczające się od dawna, zwłaszcza w najliczeb-
niejszym środowisku warszawskim, skupienie zain-
teresowania na okresie Oświecenia i klasycyzmie
przesłoniło i niejako usunęło na plan dalszy poprze-
dzające je czasy saskie. Poza wynikłymi z ich ujem-
nej oceny w dziedzinie politycznej i kulturalnej uprze-
dzeniami natury ogólnej i zrozumiałą po okropno-
ściach okupacji hitlerowskiej niechęcią do wszelkich
przejawów wpływów niemieckich główną bodaj przy-
czyną wyrńienionego stanu rzeczy była ograniczona
możliwość wykorzystania obfitych i o podstawowym
znaczeniu, a trudno dostępnych, gdyż znajdujących się
poza krajem, źródłowym zasobów drezdeńskich. To-
też dopiero udostępnienie w Polsce po raz pierwszy
obszernego wyboru ich części graficznej drogą eks-
pozycji, zorganizowanej w 1965 r. staraniem Muzeum
Historycznego m.st. Warszawy wespół z Saskim Kra-
i Varsaviana w zbiorach drezdeńskich. Katalog wystawy
w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, wrzesień—gru-
dzień 1965, opr.: M. KRETSCHMHROWA, J. LILEYKO,
H. MYSZKO WNA i A. SOKOŁOWSKA, Warszawa 1965; —
Zeszyt specjalny: Varsaviana w zbiorach drezdeńskich, „Biul.
Hisit. Sztuki” XXIX, 1967, nr 3 (zawiera wstęp pióra prof.
dra S. LORENTZA oraz 14 artykułów o tematyce wiążącej
się z eksponowanymi na wym. wystawie materiałami drez-
deńskimi; — Varsaviana w zbiorach drezdeńskich. Najcel-

jowym Archiwum Głównym w Dreźnie, .wzmogło
zainteresowanie rozpatrywaną epoką, któregó plonem
naukowym stały się opublikowane 1 i przygotowywane
opracowania, uświadamiając zarazem niewystarcza-
jącą jej znajomość i pilną potrzebę rozszerzenia do-
tyczących jej badań. Zapełnienie istniejącej w nich
luki na bezspornie najistotniejszym, a jednocześnie
najbardziej atrakcyjnym przez jego jednolitość i prze-
trwanie zwartych zespołów źródłowych odcinku archi-
tektury saskiej przyświecało powstaniu publikacji sta-
nowiącej przedmiot niniejszych rozważań. Ukazanie
się od dawna oczekiwanej2, a wydanej dopiero w
1967 r. książki prof. dra Waltera Hentschla o archi-
tekturze saskiej XVIII w. w Polsce jest więc wyda-
rzeniem naukowym, któremu ze strony polskiego śro-
dowiska badawczego należy się rzetelna, to znaczy
krytyczna, ale zarazem obiektywna, a tym samym
wnikliwa i wszechstronna ocena.
niejsze plany, panoramy i rysunki architektoniczne z pierw-
szej połowy XVIII wieku przechowywane w Państwowym
Archiwum w Dreźnie, eksponowane w 1965 roku na wysta-
wie w Muzeum Historycznym m.st. Warszawy, Teka do
„Biul. Hist. Szituki” XXIX, 1967, nr 3, Warszawa 1967.
2 Rękopis ukończono latem 1961 r.: — por.: W. K[ALI-
NOWSKI], Praca prof. dra W. Hentschla o działalności archi-
tektów saskich w Polsce w XVIII w., „Kwart. Arch. i UrŁ>.”
VI, 1961, z. 2, S. 163—164.

352