Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

żaków: nawrotu do „archeologii”
zamierzchłych czasów początków
Zakonu oraz propagandy wojny tu-
reckiej.
W jaki sposób obraz, którego
pomysł zrodził się w tak odległym
od Torunia środowisku — chociaż
tematycznie właśnie początki To-
runia przedstawiał — znalazł się w
toruńskim Ratuszu Staromiejskim?
Pewne okoliczności przemawiają za
tym, że obraz został pomimo
wszystko wykonany w Toruniu.
Dzieło to zawdzięcza swą wartość
rzadkim i osobliwym właściwo-
ściom ikonograficznym — z punk-
tu widzenia ściśle formalnego nato-
miast jest ono wyraźnie prowincjo-
nalne i zacofane w stosunku do
przyjętych na początku XVIII stu-
lecia kryteriów wartościowania este-
tycznego. Jeśli dodać do tego dość
znaczne wymiary i ciężar malowi-
dła, mało prawdopodobne wydaje
się transportowanie tego obiektu
setkami kilometrów z tak dalekich
krajów do Torunia.
Jeżeli przyjąć koncepcję zakła-
dającą powstanie dzieła w Toru-
niu, nasuwa się pytanie, w jakich
okolicznościach krzyżacki duchow-
ny z dalekiej alpejskiej miejscowo-
ści mógł ufundować ten historycz-
ny obraz w polskim mieście. Wy-

daje się, że okazję taką dała jakaś
podróż, podczas której fundator od-
wiedził równień Toruń. Może pro ■
boszcz Glier przyjechał tu nawet w
związku z tak bardzo ożywionymi
w pierwszych latach XVIII w. za-
interesowaniami Krzyżaków ich
dawnymi terytoriami. Namalowany
w Toruniu na zamówienie przeby-
wającego tu Gliera obraz zostałby
następnie ofiarowany miastu z po •
leceniem zawieszenia go w jednym
z odbudowywanych właśnie wów-
czas (po zniszczeniach w 1703 r.)
wnętrz ratuszowych. Uwidoczniona
w napisie fundacyjnym godność za-
konna fundatora miała, być może,
stanowić zamarkowanie faktu, że
Zakon Teutoński pomimo wszystko
nadal istnieje i nie zapomina o zie-
miach niegdyś do niego przynależ-
nych.
Inaczej wyglądałyby dzieje obra-
zu, gdybyśmy przyjęli, że ufundo-
wany był dla kościoła czy siedziby
zakonnej w tyrolskim Schlanders.
W miejscowości tej nie powstał
już nowy ośrodek Zakonu Krzy-
żackiego w XIX w., kiedy to po
klęskach czasów napoleońskich re-
stytuowano agendy tej instytucjj;
w opuszczonym przez Krzyżaków
kościele i klasztorze w Schlanders
obraz ten przestałby w XIX w. ko-
gokolwiek specjalnie interesować.

W tej sytuacji raczej zdarzyć się
mogło, że jakiś dziewiętnastowiecz-
ny miłośnik historii Torunia prze-
bywając w okolicach Adygi zauwa-
żył obraz i zrozumiał jego znacze-
nie dla rodzinnego miasta. Mógł on
łatwo i tanio go nabyć, przewieść
do Torunia i ofiarować miastu z
myślą o zawieszeniu go w Ratuszu.
Oczywiście w XIX w., kiedy dzieło
zyskało już na wartości zabytkowej
i pamiątkowej, przewiezienie go z
tak odległej miejscowości stało się
bardziej prawdopodobne aniżeli na
początku w. XVIII, nie mówiąc już
o znacznym polepszeniu środków
transportu.
Chociaż omówiony obraz stano-
wi w Polsce zjawisko odosobnione
i nietypowe — ze względu na osobę
fundatora — to jednak głębiej rzecz
biorąc daje się harmonijnie włą-
czyć do znamionującego wiek XVIII
w Toruniu, charakterystycznego w
sztukach plastycznych nurtu histo-
ryzmu *.
* Historyzm rozumiem tu w ogólniej-
szym słowa znaczeniu, obejmującym
wszelkie przejawy programowego na-
wrotu do minionej już, zarówno pod
względem treści, jak i formy, twór-
czości artystycznej. Szerzej wyjaśniam
to w przygotowanej do druku pracy
o historyzmie w sztuce Torunia XVIII w.

K
O
M
U
N I
K
KONKURS SHS
ł

Na posiedzeniu jury XIV Konkursu na prace naukowe
młodych członków SHS, które obradowało w dniu
20 września 1969 roku w składzie: prof. dr Juliusz
Starzyński (przewodniczący), prof. dr Lech Kalinowski,
doc. dr Adam Miłobędzki, doc. dr Mieczysław Zlat,
postanowiono — po zapoznaniu się z opiniami i wnios-
kami pozostałych członków jury, a mianowicie prof.
dr Gwidona Chmarzyńskiego i doc. dr Piotra Skubi-
szewskiego — przyznać zgodnie z regulaminem wy-
różnienia w dwóch grupach:
1. W dziale prac niedrukowanych dwa wyróżnienia:
w wysokości zł 3.000 — Dr Marii Hennel-Bernasi-
kpwej (Oddział Krakowski) za pracę pt. Arrasy kraj-
otyrazowo-zwierzęce z kolekcji króla Zygmunta Augu-
sta. Geneza artystyczna i problem treści;
i
w wysokości zł 3.000 — Dr Alicji Karłowskiej-
-Kamzowej (Oddział Poznański) za pracę pt. Książę

Ludwik I legnicko-brzeski. Znaczenie fundacji arty-
stycznych, dla rozwoju świadomości historycznej na
Śląsku w późnym średniowieczu;
2. W dziale prac drukowanych dwa wyróżnienia:
w łącznej wysokości zł 7.000 — zespołowi autor-
skiemu z Oddziału Poznańskiego,
w tym mgr Agnieszce Ławniczakowej zł 3.000,
mgr Marii Berdyszakowej zł 2.000,
mgr Jerzemu Nowakowskiemu zł 2.000
za opracowanie katalogu Jacek Malczewski Katalog
wystawy monograficznej, Muzeum Narodowe, Poznań
1968;
w wysokości zł 1.000 — mgr Szczęsnemu Skibiń-
skiemu (Oddział Poznański) za pracę pt. Kościół far-
ny z XIII wieku w Gorzowie Wielkopolskim („Kwar-
talnik Architektury i Urbanistyki”, Warszawa 1968,
t. XIII).