Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

stał się w r. 1526 Mergentheini
(w dzisiejszej Badenii-Wirtember-
gii); jednakże aspiracje Zakonu do
terytoriów pruskich nie wygasły
bynajmniej. Odradzały się wciąż na
nowo. Tylko że owe tęsknoty wią-
zały się coraz bardziej z ideologią
Świętego Cesarstwa Rzymskiego
Narodu Niemieckiego. Ten „cesar-
ski” charakter Zakonu spotęgował
się na przełomie XVIi XVII w., kie-
dy godność Niemieckich Mistrzów
Krajowych przeniesiona została na
stałe na arcyksiążąt z rodziny ce-
sarskiej. Nawet kandydowanie ów-
czesnego koadiutora Zakonu, a póź-
niejszego Niemieckiego Mistrza
Krajowego, arcyksięcia Maksymi-
liana do korony polskiej w r. 1587
można traktować jako próbę po-
średniego dotarcia Zakonu do tere-
nów pruskich.
Właśnie owa wytworzona w cza-
sach nowożytnych sytuacja Zakonu
Krzyżackiego — będącego jedną z
agend Świętego Cesarstwa Rzym-
skiego — znalazła odbicie w treści
obrazu. Rzecz jasna rzutowano ową
sytuację wstecz — na wiek XIII.
Nie widzimy w „Przybyciu Krzy-
żaków” ani ówczesnego Wielkiego
Mistrza Hermana v. Salza, ani Mi-
strza Krajowego Hermana v. Bal-
ka. Tym, który na najwyższym
szczeblu patronuje Zakonowi Krzy-
żackiemu, jest tu tylko i wyłącz-
nie ówczesny cesarz Fryderyk II.
W ten sposób inspirator obrazu sta-
rał się wyeksponować ciągłość tra-
dycji patronatu Cesarstwa nad Za-
konem Krzyżackim. Punkt widze-
nia znamienny dla sytuacji istnie-
jącej w czasach nowożytnych zacią-
żył tu na przedstawieniu o tema-
tyce średniowiecznej.
Kulminacyjnym punktem tych
aspiracji Zakonu stał się okres oko-
ło r. 1700, a więc czasy krystalizo-
wania się u elektorów brandebur-
skich tytułu króla pruskiego. Owa
tytulatura była rozumiana przez
Zakon jako próba ostatecznej pe-
tryfikacji tego stanu rzeczy, który
teoretycznie bywał wciąż przez ry-
cerzy teutońskich kwestionowany.
Protesty Zakonu rozległy się wów-
czas na Sejmie Rzeszy w Regens-
burgu, padły z ust elektora z Pa-
latynatu — Jana Wilhelma, brata
ówczesnego Mistrza Niemieckiego.
„Przybycie Krzyżaków” powsta-
ło w r. 1713, a więc w dwanaście
zaledwie lat po kulminacyjnym
momencie owych roszczeń zakon-
nych do dawnych pruskich tere-
nów. W takiej atmosferze nie mo-
że być niespodzianką powstanie
obrazu łączącego w sobie wyobra-
żenia dwu różnych idei, które tak
bardzo wówczas pasjonowały Krzy-


II. 4. Fragment il. 1, forteca na dębie, po prawej powieszony Pipin.
(Fot. A. Jarmułowicz)


II. 5. Fragment il. 1, starcie Prusów z Krzyżakami, po lewej pruska
chorągiew. (Fot. A. Jarmułowicz)

111