DOI Artikel:
Recenzje - Polemiki
DOI Artikel:Bieniecki, Zdzisław: Walter Hentschel: "Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen", Berlin 1967
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0363
RECENZJE — POLEMIKI
Walter Hentschel, z wykształcenia historyk sztuki,
a po wojnie b. profesor zwyczajny i kierownik Ka-
tedry Historii Sztuki i Konserwacji Zabytków Poli-
techniki Drezdeńskiej, jest autorem wielu prac z za-
kresu historii sztuki i architektury saskiej. Główny
przedmiot jego zainteresowań naukowych stanowi od
czterdziestu przeszło lat rzeźba niemiecka od gotyc-
kiej do barokowej, zwłaszcza saska, której poświęcił
liczne opracowania świadczące o gruntownej znajo-
mości jej problematyki3. Po wojnie zainteresowania
jego objęły również dziedzinę historii architektury,
a wynikiem ich były m.in. opracowanie poświęcone
tzw. terasie bruhlowskiej w Dreźnie i szeroko* zakro-
jona monografia jednego z najwybitniejszych archi-
tektów saskich, Johanna Christopha Knóffla. Jego
udział w przedsięwzięciach projektowych w Polsce
zwrócił uwagę prof. Hentschla na saską działalność
architektoniczną w Polsce, a zaznajomienie się z udo-
stępnionymi przez prof. dra Eberharda Hempla ma-
teriałami do katalogu poloniców w archiwach drez-
deńskich przyczyniło się do podjęcia opracowania
całokształtu tej działalności. W Polsce prof. Hentschel
znany jest z publikowanych w tutejszych czasopis-
mach naukowych, a zajmujących się wycinkowymi
zagadnieniami opracowań4, które stały się zacząt-
kiem a następnie weszły w skład rozpatrywanej
książki.
Będące owocem wieloletniej pracy dzieło prof.
Hentschla składa się z dwóch części wyodrębnionych
podziałem na osobne tomy. Jeden stanowi obszerna,
licząca bowiem 552 strony druku, część tekstowa opa-
trzona 96 ilustracjami obejmującymi; dokumentację
ikonograficzną i fotograficzną, jak również schematy
układów kompozycyjnych i rozwarstwienia chrono-
logiczne rozpatrywanych Obiektów, graficzne zesta-
wienia motywów formalnych, charakteryzujących —
według autora — twórczość poszczególnych archi-
tektów, oraz materiały porównawcze i o charakterze
biograficznym, ponadto zaś mapę ówczesnej Rzeczy-
pospolitej z uwidocznieniem ważniejszych miejsco-
wości, głównie związanych z saską działalnością bu-
dowlaną. Drugi — stanowiący wyłącznie część ilustra-
cyjną — zawiera 485 pozycji, na które składają się
w zasadzie archiwalne materiały projektowe pocho-
dzące w przeważającej liczbie z Saskiego Krajowego
Archiwum Głównego w Dreźnie, ale zaczerpnięte tak-
że z innych zespołów drezdeńskich (Institut fiir
Denkmialpflege) i Zbiorów polskich, a uzupełniony jest
spisem treści obu tomów.
Część tekstowa mieści w sobie przedmowę i osiem
rozdziałów, z których siedem pierwszych poświęcono
kolejno: budownictwu saskiemu w Polsce, architektom,
budowlom Augusta Mocnego, Augusta III, Briihla
i zleceniodawców polskich oraz inspiracjom polskim
i oddziaływaniom wpływów saskich, ostatni zaś jest
suplementem obejmującym przypisy, aneksy, biblio-
grafię i indeksy.
3 M.in.: W. HENTSCHEL, Sachsische Plastik um 1500,
Dresden 1926; — tenże, Der Dresdener Bildhauer Sebastian
Walther, „Zeitschrift fiir bildende Kunst” LXIV, 1930, s. 59—
64; — tenże, Meissner Bildhauer zwischen Spatgotik und
Barock, Meissen 1934; — tenże, Die Torgauer Bildhauer
der Renaissance, „Sachsen und Anhalt” XI, 1935, s. 152—
102; — tenże, Hans Witten. Der Meister H. W., Leipzig
1938; — tenże, Peter Breuer. Eine spdtgotische Bildschnit-
zerwerkstatt, 2. Aufl., Berlin 1952; — tenże, Kursachsischer
Eisenkunstguss, Dresden 1955; — tenże, Die Breslauer und
Dresdener Bildhauerfamilie Walther zwischen Spdtgotik und
Barock, „Genealogisches Jahhbuch”, Herausgegeben von der
W ziwięzłym wstępie Autor zarysowuje dzieje ba-
dań nad arcniteKLurą saską w Polsce oraz ich stan,
uznając go za niezadowalający, a dotychczasowe pu-
blikacje za przestarzałe, z czego wyprowadza wniosek
o pilnej potrzebie — leżącego w interesie niemieckim
jak też polskim — podjęcia aktualnego opracowania.
Następnie określa przedmiot pracy, uzasadniając po-
jęcie „architektury saskiej” w Polsce odrębnością pod
względem inwestycyjnym i organizacyjnym oraz w
zakresie projektowania i wykonawstwa. Z kolei ustala
rzeczowy, czasowy i terenowy zakres przedmiotu
pracy. Pozostałą część wstępu zajmuje komentarz edy-
torski uzasadniający przyjęcie dwujęzycznej pisowni
imion własnych i nazw geograficznych oraz układ
materiału ilustracyjnego, a na koniec wyrażający
uznanie i wdzięczność dla osób i instytucji, których
życzliwa pomoc i współpraca przyczyniły się do po-
wstania i ogłoszenia drukiem — niełatwej pod wzglę-
dem wydawniczym — publikacji.
W pierwszym rozdziale Autor kreśli dzieje budow-
nictwa saskiego w Polsce od jego początków, zwią-
zanych ze wstąpieniem na tron polski Augusta Moc-
nego, aż do zaprzestania działalności Warszawskiego
Urzędu Budowlanego po śmierci Augusta III i do
formalnego uregulowania w 1765 r. roszczeń własno-
ściowych dworu saskiego do należących do niego po-
siadłości polskich. Opierając się na fragmentarycznie
zachowanych listach płac, aktach personalnych i in-
nych dokumentach autor usiłuje prześledzić powstanie
i kolejne etapy funkcjonowania Warszawskiego Urzę-
du Budowlanego z uwypukleniem osobistego wkładu
króla Augusta Mocnego w pierwszej, przypadającej
na jego panowanie fazie, i znaczenia reorganizacji
z 1737 r., związanej ze zwiększeniem zadań wynikłym
ze wzmożenia działalności budowlanej za Augusta III.
Wnikliwie odtwarza: zakres kompetencji, organizację,
skład osobowy, zachodzące w nim zmiany i kierow-
nictwo Urzędu w kolejnych fazach jego działalności,
wyposażenie w przybory i materiały rysunkowe, jak
również we wzorniki i literaturę fachową, a nawet
domniemaną lokalizację jego siedziby. W dalszym
ciągu swych dociekań Autor zajmuje się przebiegiem
procesu realizacji budowlanych, szczegółowo rozpa-
trując: tryb zleceń, organizację placu budowy, za-
trudnienie siły roboczej, zaopatrzenie materiałowe
i transport. Rozdział początkowy kończą wiadomości
o późniejszych kolejach dawnego Urzędu Budowlanego
przekształconego w Zarząd Ekonomiczny, którego
działalność, ze względu na spowodowaną zubożeniem
Saksonii konieczność samowystarczalności gospodar-
czej, ograniczała się do czynności administracyjnych
i konserwacyjnych (przy czym zwrócono uwagę na
rolę pełnioną w tym ostatnim zakresie przez Zuga),
aż do ostatecznej likwidacji interesów saskich w Pol-
sce w zwiąźku z przejściem w 1797 r. posiadłości
dworu drezdeńskiego na własność korony polskiej,
Ze.ntralstelle fur Deutsche Personen- und Familiengeschichte
zu Berlin, II, 1962, s. 67—100; — tenże, Dresdener Bild-
hauer des 16. und 17. Jahrhunderts, Weimar 1966; — por.
rec. tej ostatniej pracy przez H. i S. KOZAKIEWICZÓW,
Varsaviana w zbiorach drezdeńskich, „Biul. Hist. Sztuki”
XXIX, 1967, nr 3, S. 452-455.
4 W. HENTSCHEL, Nieznany zamek Augusta Mocnego
w Kargowej, „Kwart. Arch. i Urb.” HI, 1958, s. 2, s. 127—
153; — tenże, Osiemnastowieczna przebudowa kościoła w
Piasecznie, tamże, VIU, 1963, z. 2, s. 127—134; — tenże,
Pałac Błękitny w Warszawie, „Biul. Hist. Sztuki” XXVI, 1964,
nr 4, s. 252:—265.
353
Walter Hentschel, z wykształcenia historyk sztuki,
a po wojnie b. profesor zwyczajny i kierownik Ka-
tedry Historii Sztuki i Konserwacji Zabytków Poli-
techniki Drezdeńskiej, jest autorem wielu prac z za-
kresu historii sztuki i architektury saskiej. Główny
przedmiot jego zainteresowań naukowych stanowi od
czterdziestu przeszło lat rzeźba niemiecka od gotyc-
kiej do barokowej, zwłaszcza saska, której poświęcił
liczne opracowania świadczące o gruntownej znajo-
mości jej problematyki3. Po wojnie zainteresowania
jego objęły również dziedzinę historii architektury,
a wynikiem ich były m.in. opracowanie poświęcone
tzw. terasie bruhlowskiej w Dreźnie i szeroko* zakro-
jona monografia jednego z najwybitniejszych archi-
tektów saskich, Johanna Christopha Knóffla. Jego
udział w przedsięwzięciach projektowych w Polsce
zwrócił uwagę prof. Hentschla na saską działalność
architektoniczną w Polsce, a zaznajomienie się z udo-
stępnionymi przez prof. dra Eberharda Hempla ma-
teriałami do katalogu poloniców w archiwach drez-
deńskich przyczyniło się do podjęcia opracowania
całokształtu tej działalności. W Polsce prof. Hentschel
znany jest z publikowanych w tutejszych czasopis-
mach naukowych, a zajmujących się wycinkowymi
zagadnieniami opracowań4, które stały się zacząt-
kiem a następnie weszły w skład rozpatrywanej
książki.
Będące owocem wieloletniej pracy dzieło prof.
Hentschla składa się z dwóch części wyodrębnionych
podziałem na osobne tomy. Jeden stanowi obszerna,
licząca bowiem 552 strony druku, część tekstowa opa-
trzona 96 ilustracjami obejmującymi; dokumentację
ikonograficzną i fotograficzną, jak również schematy
układów kompozycyjnych i rozwarstwienia chrono-
logiczne rozpatrywanych Obiektów, graficzne zesta-
wienia motywów formalnych, charakteryzujących —
według autora — twórczość poszczególnych archi-
tektów, oraz materiały porównawcze i o charakterze
biograficznym, ponadto zaś mapę ówczesnej Rzeczy-
pospolitej z uwidocznieniem ważniejszych miejsco-
wości, głównie związanych z saską działalnością bu-
dowlaną. Drugi — stanowiący wyłącznie część ilustra-
cyjną — zawiera 485 pozycji, na które składają się
w zasadzie archiwalne materiały projektowe pocho-
dzące w przeważającej liczbie z Saskiego Krajowego
Archiwum Głównego w Dreźnie, ale zaczerpnięte tak-
że z innych zespołów drezdeńskich (Institut fiir
Denkmialpflege) i Zbiorów polskich, a uzupełniony jest
spisem treści obu tomów.
Część tekstowa mieści w sobie przedmowę i osiem
rozdziałów, z których siedem pierwszych poświęcono
kolejno: budownictwu saskiemu w Polsce, architektom,
budowlom Augusta Mocnego, Augusta III, Briihla
i zleceniodawców polskich oraz inspiracjom polskim
i oddziaływaniom wpływów saskich, ostatni zaś jest
suplementem obejmującym przypisy, aneksy, biblio-
grafię i indeksy.
3 M.in.: W. HENTSCHEL, Sachsische Plastik um 1500,
Dresden 1926; — tenże, Der Dresdener Bildhauer Sebastian
Walther, „Zeitschrift fiir bildende Kunst” LXIV, 1930, s. 59—
64; — tenże, Meissner Bildhauer zwischen Spatgotik und
Barock, Meissen 1934; — tenże, Die Torgauer Bildhauer
der Renaissance, „Sachsen und Anhalt” XI, 1935, s. 152—
102; — tenże, Hans Witten. Der Meister H. W., Leipzig
1938; — tenże, Peter Breuer. Eine spdtgotische Bildschnit-
zerwerkstatt, 2. Aufl., Berlin 1952; — tenże, Kursachsischer
Eisenkunstguss, Dresden 1955; — tenże, Die Breslauer und
Dresdener Bildhauerfamilie Walther zwischen Spdtgotik und
Barock, „Genealogisches Jahhbuch”, Herausgegeben von der
W ziwięzłym wstępie Autor zarysowuje dzieje ba-
dań nad arcniteKLurą saską w Polsce oraz ich stan,
uznając go za niezadowalający, a dotychczasowe pu-
blikacje za przestarzałe, z czego wyprowadza wniosek
o pilnej potrzebie — leżącego w interesie niemieckim
jak też polskim — podjęcia aktualnego opracowania.
Następnie określa przedmiot pracy, uzasadniając po-
jęcie „architektury saskiej” w Polsce odrębnością pod
względem inwestycyjnym i organizacyjnym oraz w
zakresie projektowania i wykonawstwa. Z kolei ustala
rzeczowy, czasowy i terenowy zakres przedmiotu
pracy. Pozostałą część wstępu zajmuje komentarz edy-
torski uzasadniający przyjęcie dwujęzycznej pisowni
imion własnych i nazw geograficznych oraz układ
materiału ilustracyjnego, a na koniec wyrażający
uznanie i wdzięczność dla osób i instytucji, których
życzliwa pomoc i współpraca przyczyniły się do po-
wstania i ogłoszenia drukiem — niełatwej pod wzglę-
dem wydawniczym — publikacji.
W pierwszym rozdziale Autor kreśli dzieje budow-
nictwa saskiego w Polsce od jego początków, zwią-
zanych ze wstąpieniem na tron polski Augusta Moc-
nego, aż do zaprzestania działalności Warszawskiego
Urzędu Budowlanego po śmierci Augusta III i do
formalnego uregulowania w 1765 r. roszczeń własno-
ściowych dworu saskiego do należących do niego po-
siadłości polskich. Opierając się na fragmentarycznie
zachowanych listach płac, aktach personalnych i in-
nych dokumentach autor usiłuje prześledzić powstanie
i kolejne etapy funkcjonowania Warszawskiego Urzę-
du Budowlanego z uwypukleniem osobistego wkładu
króla Augusta Mocnego w pierwszej, przypadającej
na jego panowanie fazie, i znaczenia reorganizacji
z 1737 r., związanej ze zwiększeniem zadań wynikłym
ze wzmożenia działalności budowlanej za Augusta III.
Wnikliwie odtwarza: zakres kompetencji, organizację,
skład osobowy, zachodzące w nim zmiany i kierow-
nictwo Urzędu w kolejnych fazach jego działalności,
wyposażenie w przybory i materiały rysunkowe, jak
również we wzorniki i literaturę fachową, a nawet
domniemaną lokalizację jego siedziby. W dalszym
ciągu swych dociekań Autor zajmuje się przebiegiem
procesu realizacji budowlanych, szczegółowo rozpa-
trując: tryb zleceń, organizację placu budowy, za-
trudnienie siły roboczej, zaopatrzenie materiałowe
i transport. Rozdział początkowy kończą wiadomości
o późniejszych kolejach dawnego Urzędu Budowlanego
przekształconego w Zarząd Ekonomiczny, którego
działalność, ze względu na spowodowaną zubożeniem
Saksonii konieczność samowystarczalności gospodar-
czej, ograniczała się do czynności administracyjnych
i konserwacyjnych (przy czym zwrócono uwagę na
rolę pełnioną w tym ostatnim zakresie przez Zuga),
aż do ostatecznej likwidacji interesów saskich w Pol-
sce w zwiąźku z przejściem w 1797 r. posiadłości
dworu drezdeńskiego na własność korony polskiej,
Ze.ntralstelle fur Deutsche Personen- und Familiengeschichte
zu Berlin, II, 1962, s. 67—100; — tenże, Dresdener Bild-
hauer des 16. und 17. Jahrhunderts, Weimar 1966; — por.
rec. tej ostatniej pracy przez H. i S. KOZAKIEWICZÓW,
Varsaviana w zbiorach drezdeńskich, „Biul. Hist. Sztuki”
XXIX, 1967, nr 3, S. 452-455.
4 W. HENTSCHEL, Nieznany zamek Augusta Mocnego
w Kargowej, „Kwart. Arch. i Urb.” HI, 1958, s. 2, s. 127—
153; — tenże, Osiemnastowieczna przebudowa kościoła w
Piasecznie, tamże, VIU, 1963, z. 2, s. 127—134; — tenże,
Pałac Błękitny w Warszawie, „Biul. Hist. Sztuki” XXVI, 1964,
nr 4, s. 252:—265.
353