Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

U. 7. Pelplin, kościół klasztorny,
nawa główna. (Fot. L. Przymusiń-
ski)


Z materiału przytoczonego tu
tylko w części wynika, że osadnicy
nowo lokowanych miast korzystali
z dorobku kultury architektonicznej
instytucji działających na danym
terenie wcześniej, przed napływem
obcych fal kolonizacyjnych. A roz-
wój architektury miejskiej wynikał
też z migracji architektów, z ich
zdolności przyswajania sobie wzo-
rów obcych, nie tylko niemieckich,
lecz także francuskich, flandryj-
skich i angielskich. Wzbogacony
Strzałów już w ostatniej tercji
XIII w. wzniósł za przykładem
Lubeki farę na wzór francuskiej
katedry z kaplicami i obejściem.
Później typ ten przeszedł ewolucję,
w której upraszczał się rysunek
i bryła. W 2. połowie XIV w. na
Pomorzu Zachodnim objawi się no-
vum w budowie halowego kościoła
Mariackiego w Chojnie oraz w ko-
ściele Mariackim w Stargardzie,
które dorównują w zamierzeniu ba-
zylikom miast hanzeatyckich i są
realizacjami współrzędnymi naj-

większym osiągnięciom przestrzen-
nym i dekoracyjnym architektury
późnego gotyku w Europie. Te rea-
lizacje przewyższyły rozmachem i
skalą, jak również jednorodnością
założenia przebudowywany w w. XV
na halę kościół Mariacki w Gdań-
sku.
Organiczny rozwój kultury ar-
chitektonicznej Pomorza rysuje się
wyraźniej na przykładach zabytków
sakralnych. Wynika to z silniejsze-
go nawiązywania do tradycji w
tego rodzaju budowlach. Nie ma na-
tomiast systematycznych opracowań
architektury świeckiej, tak zamków
jak i budownictwa miejskiego.
Wprawdzie stwierdzono współrzęd-
ność morfologiczną rozwoju archi-
tektury świeckiej i sakralnej (Przy-
musiński, jw.), ale brak pełnej do-
kumentacji nie pozwala wysnuć
ostatecznych wniosków o rozwoju
funkcji budowli, zróżnicowaniu ty-
pów, a więc i treści ideowych
warunkowanych przemianami u-
strojowymi i politycznymi miast.
Zaobserwowane cechy rozwojo-
we pozwalają na stwierdzenie, że
nie można uznać architektury go-
tyckiej Pomorza za sztukę kolonial-
ną sumującą osiągnięcia artystycz-
ne poszczególnych krajów macie-
rzystych, z których pochodzili osad-
nicy. Zaobserwowane przerzuty
artystyczne świadczą o kontaktach
nie tylko z krajami Rzeszy Nie-
mieckiej. Trudno też mówić o „o-
późnieniu stylowym” architektury
ceglanej w stosunku do kamiennej
(por. Zaske, jw., s. 7). Redukcja ry-
sunku architektonicznego jest po-
wszechna dla całego budownictwa
ceglanego, nie tylko na ziemiach
określonych jako „wschodnionie-
mieckie terytoria kolonialne”.
Wydaje się natomiast, że rozpa-
trując zagadnienia styloznawcze ar-
chitektury ceglanej należy przesu-
nąć czas występowania tzw, goty-
ku redukcyjnego w głąb w. XIII
(por. W. Gross, Abendlandische


U. 8. Frombork, katedra, nawa
główna. (Fot. L. Przymusiński)

Architektur um 1300, Sutttgart
1947). W budowlach ceglanych re-
dukcja motywów linearnych wystę-
puje wcześniej niż w architekturze
kamiennej, idąc w parze z uzyska-
niem większej jedności przestrzeni
wnętrz sakralnych, przy jednocze-
snej determinacji optycznej bryły
budowli. Zjawisko to występuje w
środkowej i północnej Europie,
również we Włoszech i w Lang-
wedocji. Prócz redukcji rysunku
elementów architektonicznych na-
stępuje zredukowanie zarówno pro-
gramu przestrzennego budowli, jak
i jej elementów składowych. Wyni-
ka stąd, że rozwój formalny archi-
tektury ceglanej przebiegał inaczej
niż w gotyku kamiennym i że nie
należy jej traktować jako zubożony
derywat, jako sztukę peryferii
Europy średniowiecznej.