DOI Artikel:
Recenzje - Polemiki
DOI Artikel:Lileyko, Jerzy: Projekty rozbudowy Zamku z czasów Augusta III problem autorstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0376
RECENZJE — POLEMIKI
II. 5. Projekt korpusu głównego. Rzut pierwszego piętra z ukształtowaniem wnętrz
w ryzalitach bocznych wg koncepcji Chiaueriego, Staatsarchiu Dresden. (Fot. ~W.
Wolny)
tości skrzydła wschodniego stanowi nie wystrój jego
elewacji, lecz koncepcja wkomponowania go w zespół
budowli wcześniejszych.
Prof. Hentschel pomniejsza rolę Chiaveriego i jego
wkład w dzieło rozbudowy Zamku. Systematyka pro-
jektów przyjęta przez Hentschla stawia Chiaveriego
w jednym szeregu z Jauchem i Póppelmannem. Nie
do przyjęcia jest twierdzenie, że Chiaveri opierał się
na wcześniejszych projektach Jaucha i Póppelmainna12.
Projekt Jaucha nie ma żadnych powiązań z pro-
jektem Chiaveriego (il. 1, 3). Samo przeniesienie sali
Senatorskiej ze skrzydła południowo-wschodniego do
zachodniego świadczy nie o zależnościach formalnych
obu projektów, lecz o życzeniu dysponenta. Projekt
uznany przez Hentschla za pierwszy projekt Póppel-
manna, a drugi po Jauchu w serii projektów zamko-
wych nie może być Póppelmannowi przypisany, po-
nieważ jest projektem Chiaveriego.
Stwierdzony przez Hentschla fakt wykreślenia tego
projektu przez rysownika nazwiskiem Rychter nie
może jednoznacznie przesądzać autorstwa projektu
Póppelmanna. Nawet jeśli Rychter często wykreślał
plany Póppelmannowi, to przecież nie można wyklu-
czyć, że przerysowywał także projekty Chiaveriego.
Zresztą przy rozpatrywaniu projektów skrzydła
wschodniego istotne jest śledzenie rozwoju koncepcji
architektonicznej, a nie stylu rysunkowego projektów,
bo projekty te zachowały się nie w oryginałach, lecz
głównie w przerysach i kopiach wykonanych przez
rozmaitych kreślarzy.
Chiaveri był niewątpliwie jednym z najwybitniej-
szych architektów, którzy przewinęli się przez Pol-
skę w 1. poł. XVIII w., a inspiracji twórczej na pew-
no nie musiał szukać w mało oryginalnych dziełach
młodszego Póppelmanna ani tym bardziej w nie-
udolnych tworach Jaucha.
■Koncepcja Chiaveriego powstała w r. 1737 lub
na krótko przed tą datą13. Wskazuje to, że projekt
został wykonany w Warszawie, a nie w Dreźnie, jak
dotąd przypuszczano. Fakt czynnej działalności Chia-
12 HENTSCHEL, jw., Textband, s. 301.
13 LILEYKO, jw., s. 351—354.
14 E. HEMPEL, Gaetano Chiaveri der Architekt der Ka~
veriego w Warszawie potwierdzają także badania
Hempla14. Będąc już w Dreźnie Chiaveri wykonywał
projekty, w których wzorował się na swoich pro-
jektach sporządzonych dla Warszawy. Można więc
uznać za pewnik, że Chiaveri został zaangażowany
w 1738 r. do budowy kościoła dworskiego w Dreźnie
w wyniku swoich prac w Warszawie, a nie odwrotnie.
Prof. Hentschel przyznaje, że inicjatorem rozbu-
dowy Zamku był sejm Rzeczypospolitej, a nie Au-
gust III, którego mało interesowały sprawy budowla-
ne. Z ramienia sejmu pieczę nad sprawami bu-
dowlanymi i finansowymi t miał podskarbi wielki
koronny Jan Czapski. Całe przedsięwzięcie zostało
sfinansowane przez skarb państwa. Jednakże spro-
wadzenie Chiaveriego do roli projektanta jednego
z wariantów projektu, który według Hentschla nie
wszedł w stadium realizacji, pozwoliło Hentschlowi
stwierdzić, że wschodnie skrzydło zamkowe wznieśli
sascy architekci. Usprawiedliwiło to z kolei omawia-
nie rozbudowy Zamku w książce zatytułowanej Die
sachsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen.
Gdyby nawet .zgodzić się z atrybucją i systema-
tyką projektów przyjętą przez Hentschla, stwierdze-
nie, że projekty- wykonali sascy architekci, nie znaj-
duje zupełnego potwierdzenia w rzeczywistości. Prof.
Hentschel wymienia Jaucha, Póppelmanna i Chia-
veriego. Spośród nich Sasami, a ściślej, Niemcami
byli Jauch i Póppelmann. Natomiast Chiaveri nie
był saskim architektem, a nawet przed przybyciem
do Polski nigdy w Saksonii nie był15. Na jego twór-
czość nie miał żadnego Wpływu dwór artystyczny
Wettiinów ani w Dreźnie, ani w Warszawie.
Można więc stwierdzić, że przyjęte przez Hen-
tschla kryteria kwalifikujące rozmaite budowle w
Polsce do „saskiej” architektury nie dadzą się zasto-
sować do Zamku, a w każdym razie nie można ich
zastosować tak zdecydowanie i jednoznacznie, jak to
uczynił Hentsćhel. Wszak wiadomo, że rozbudowę
Zamku podjęto z inicjatywy sejmu, a sfinansowaho
ze skarbu państwa. Z analizy planów wynika, że
tholischen Hofkirche zu Dresden, Dresden 1955, s. 24 i 253,
poz. 21.
15 Tamże, s. 23—26.
36&
II. 5. Projekt korpusu głównego. Rzut pierwszego piętra z ukształtowaniem wnętrz
w ryzalitach bocznych wg koncepcji Chiaueriego, Staatsarchiu Dresden. (Fot. ~W.
Wolny)
tości skrzydła wschodniego stanowi nie wystrój jego
elewacji, lecz koncepcja wkomponowania go w zespół
budowli wcześniejszych.
Prof. Hentschel pomniejsza rolę Chiaveriego i jego
wkład w dzieło rozbudowy Zamku. Systematyka pro-
jektów przyjęta przez Hentschla stawia Chiaveriego
w jednym szeregu z Jauchem i Póppelmannem. Nie
do przyjęcia jest twierdzenie, że Chiaveri opierał się
na wcześniejszych projektach Jaucha i Póppelmainna12.
Projekt Jaucha nie ma żadnych powiązań z pro-
jektem Chiaveriego (il. 1, 3). Samo przeniesienie sali
Senatorskiej ze skrzydła południowo-wschodniego do
zachodniego świadczy nie o zależnościach formalnych
obu projektów, lecz o życzeniu dysponenta. Projekt
uznany przez Hentschla za pierwszy projekt Póppel-
manna, a drugi po Jauchu w serii projektów zamko-
wych nie może być Póppelmannowi przypisany, po-
nieważ jest projektem Chiaveriego.
Stwierdzony przez Hentschla fakt wykreślenia tego
projektu przez rysownika nazwiskiem Rychter nie
może jednoznacznie przesądzać autorstwa projektu
Póppelmanna. Nawet jeśli Rychter często wykreślał
plany Póppelmannowi, to przecież nie można wyklu-
czyć, że przerysowywał także projekty Chiaveriego.
Zresztą przy rozpatrywaniu projektów skrzydła
wschodniego istotne jest śledzenie rozwoju koncepcji
architektonicznej, a nie stylu rysunkowego projektów,
bo projekty te zachowały się nie w oryginałach, lecz
głównie w przerysach i kopiach wykonanych przez
rozmaitych kreślarzy.
Chiaveri był niewątpliwie jednym z najwybitniej-
szych architektów, którzy przewinęli się przez Pol-
skę w 1. poł. XVIII w., a inspiracji twórczej na pew-
no nie musiał szukać w mało oryginalnych dziełach
młodszego Póppelmanna ani tym bardziej w nie-
udolnych tworach Jaucha.
■Koncepcja Chiaveriego powstała w r. 1737 lub
na krótko przed tą datą13. Wskazuje to, że projekt
został wykonany w Warszawie, a nie w Dreźnie, jak
dotąd przypuszczano. Fakt czynnej działalności Chia-
12 HENTSCHEL, jw., Textband, s. 301.
13 LILEYKO, jw., s. 351—354.
14 E. HEMPEL, Gaetano Chiaveri der Architekt der Ka~
veriego w Warszawie potwierdzają także badania
Hempla14. Będąc już w Dreźnie Chiaveri wykonywał
projekty, w których wzorował się na swoich pro-
jektach sporządzonych dla Warszawy. Można więc
uznać za pewnik, że Chiaveri został zaangażowany
w 1738 r. do budowy kościoła dworskiego w Dreźnie
w wyniku swoich prac w Warszawie, a nie odwrotnie.
Prof. Hentschel przyznaje, że inicjatorem rozbu-
dowy Zamku był sejm Rzeczypospolitej, a nie Au-
gust III, którego mało interesowały sprawy budowla-
ne. Z ramienia sejmu pieczę nad sprawami bu-
dowlanymi i finansowymi t miał podskarbi wielki
koronny Jan Czapski. Całe przedsięwzięcie zostało
sfinansowane przez skarb państwa. Jednakże spro-
wadzenie Chiaveriego do roli projektanta jednego
z wariantów projektu, który według Hentschla nie
wszedł w stadium realizacji, pozwoliło Hentschlowi
stwierdzić, że wschodnie skrzydło zamkowe wznieśli
sascy architekci. Usprawiedliwiło to z kolei omawia-
nie rozbudowy Zamku w książce zatytułowanej Die
sachsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen.
Gdyby nawet .zgodzić się z atrybucją i systema-
tyką projektów przyjętą przez Hentschla, stwierdze-
nie, że projekty- wykonali sascy architekci, nie znaj-
duje zupełnego potwierdzenia w rzeczywistości. Prof.
Hentschel wymienia Jaucha, Póppelmanna i Chia-
veriego. Spośród nich Sasami, a ściślej, Niemcami
byli Jauch i Póppelmann. Natomiast Chiaveri nie
był saskim architektem, a nawet przed przybyciem
do Polski nigdy w Saksonii nie był15. Na jego twór-
czość nie miał żadnego Wpływu dwór artystyczny
Wettiinów ani w Dreźnie, ani w Warszawie.
Można więc stwierdzić, że przyjęte przez Hen-
tschla kryteria kwalifikujące rozmaite budowle w
Polsce do „saskiej” architektury nie dadzą się zasto-
sować do Zamku, a w każdym razie nie można ich
zastosować tak zdecydowanie i jednoznacznie, jak to
uczynił Hentsćhel. Wszak wiadomo, że rozbudowę
Zamku podjęto z inicjatywy sejmu, a sfinansowaho
ze skarbu państwa. Z analizy planów wynika, że
tholischen Hofkirche zu Dresden, Dresden 1955, s. 24 i 253,
poz. 21.
15 Tamże, s. 23—26.
36&