Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI


II. 2. Pomiar Zamku z naniesionym projektem pd.
ryzalitu korpusu głównego wg koncepcji G. Chia-
veriego, wg Hentschla projekt II wykonany przez
K. F. Poppelmanna, Staatsarchiw Dresden. (Fot. W.
Wolny)


U. 3. G. Chiaueri, projekt rozbudowy Zamku, wg
Hentschla projekt III, Staatsarchw Dresden. (Fot.
W. Wolny)


U. 4. Projekt rozbudowy Zamku z propozycją nowego
ukształtowania wnętrz w ryzalicie pd. korpusu głów-
nego, wg Hentschla projekt IV, wykonany przez C. F.
Poppelmanna, Staatsarchiw Dresden. (Fot. W. Wolny)

wację z nieodpowiadającymi jej rzutami7. Jako czas
powstania projektów przyjął lata 1738—40.
Z ustaloną przez prof. Hentschla systematyką pro-
jektów, iich datowaniem i przypisaniem zrealizowanej
wersji projektu Póppelmannowi nie można się zgo-
dzić. Szczegółowa polemika z tezami Hentschla prze-
rosłaby ramy niniejszej wypowiedzi. Temat ten wy-
maga odrębnej rozprawy. W tym miejscu pragnę
jedynie zwrócić uwagę na niektóre aspekty wywodów
Hentschla.
7 Jest to rzut piętra całości zabudowań zamkowych z ze-
wnętrznymi schodami obejmującymi zaokrąglony ryzalit
środkowy (Staatsarchiv Dresden, sygn. XXVI, 96, 9, plansza
nr 6) oraz widok elewacji, na którym schody takie nie wy-
stępują (tamże, sygn. XXVI, 96, 9, plansza nr 8). — Por.
LILEYKO, jw., 11. 7, 12.
8 HENTSCHEL, jw., Textband, s. 301.

Stwierdzenie, że zamkowe skrzydło wschodnie
wznieśli sascy architekci, pozostaje w sprzeczności
z zacytowaną i w pełni przez Hentschla aprobowaną
opinią Ebercharda Hemjpla o żarnikowym projekcie
wykonanym przez Chiaveriego, który: „Mit der unbe-
kiimmerten Sicherheit eines italienischen Architekten
kam er auf den glucklichen Gedanken, seinen Flugel
unabhdngig von der geschlossenen Funfeckform des
Schlosses zu entwickeln”8. Ten to Właśnie „szczęśliwy
pomysł” Chiaveriego stał się podstawą następnych
nie projektów, lecz wariantów tego samego projektu.
Należy zgodzić się z Hentschlem, że projekt nazwa-
ny I jest autorstwa Jaucha. Projekt ten nad wyraz
nieudolny, nazwany przez Hentschla „monstrual-
nym” 9, nie ma żadnych związków z projektem póź-
niejszym. Natomiast projekt II, przypisany młodszemu
PóppelmannoWi, nie jest koncepcją odrębną, lecz
częścią projektu Chiaveriego, mianowicie południo-
wego ryzalitu późniejszego skrzydła wschodniego, na-
niesioną na pomiar Zamku10 (il. 2, 3). Projekt Chia-
veriego nie był III projektem w serii pięciu pro-
jektów, lecz koncepcją pierwszą i podstawową. Nie
można się zgodzić z twierdzeniem Hentschla, że pro-
jekt Chiaveriego nie wszedł w stadium realizacji.
Skrzydło wschodnie zaczęto wznosić właśnie według
tego projektu, co można wyraźnie odczytać na zacho-
wanych planachn. Projekt Chiaveriego stał się także
podstawą późniejszych wariantów. Autorstwa Chia-
veriego jest cała koncepcja skrzydła wschodniego
.i sposób jego powiązania z wazowskim pięciobokiem.
Koncepcja ta, jak przyznaje także prof. Hentschel,
jest znakomita. Jeśli nawet Póppelmann — lub jakiś
inny architekt — dokonał pewnego zmiękczenia i zro-
kokizowania fasady, to jego wkład nie może być
obiektywnie uznany za wartość równorzędną do tej,
którą do architektury Zamku wniósł Chiaveri. O war-
9 Tamże, s. 300.
10 Varsaviana w zbiorach drezdeńskich. Katalog planów
i widoków Warszawy oraz rysunków architektonicznych bu-
dowli warszawskich okresu saskiego, Warszawa 1965, s. 70—
71, poz. 167, 168; — LILEYKO, jw., s. 347.
11 LILEYKO, jw., s. 347.

365