Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI


II. 1. J. D. Jauch, projekt rozbudowy Zamku, wg Hentschla projekt I, Staatsarćhw
Dresden. (Fot. W. Wolny)

zdaje się wynika, że była to instancja saskiej pań-
stwowości, czy też dworu saskich elektorów, działa-
jąca w Warszawie i jakby stojąca poza prawną
strukturą Rzeczypospolitej. Czy jednak w kraju su-
werennym, nawet w Wypadku .swoistej unii perso-
nalnej, może istnieć legalny ośrodek dyspozycji —
choćby tylko artystycznej — saskiej, francuskiej lub
jakiejkolwiek innej? Czy dwór artystyczny królów
polskich można nazywać dworem .saskim? Czy dwór
Władysława Jagiełły można określać jako litewśko-
-ruski, a Stefana Batorego i Zygmunta III jako sied-
miogrodzki lub szwedzki, nawet jeśli na dworach
tych działały osobistości narodowości litewskiej, wę-
gierskiej czy .szwedzkiej? Tak samo narodowość czy
pochodzenie architektów działających na dworze kró-
lewskim — nie daje jednoznacznych podstaw do na-
zywania ich „saskim Bauamtem”. Najwybitniejsi spo-
śród nich, jak Z. Longuelune, J. de Bodt, G. Chiave.ri,
a także M. D. Poppólmann, nie byli Sasami, podobnie
jak A. Solari i J. Fontann. Nawet pochodzenie Jaulcha
nie jest dotychczas ustalone3.
Nagminnie i chyba zbyt lekkomyślnie stosowane
także przez polską historiografię określenia — „czasy
saskie”, „saska Warszawa”, a nawet „sascy królo-
wie” — oczywiście tylko jako pewne śkróty myślowe
i elementy periodyzacyjne — w kontekście wywodów
prof. Hentschla nabierają zupełnie innego znaczenia.
Jeśli już mowa o nieporozumieniach terminologicz-
nych, warto sprostować nader często stosowane przez
Hentschla określenie „sdchsische Kbnige in Polen”4.
August II i August III nie byli „saskimi królami w
Polsce”, lecz królami polskimi. Natomiast w Saksonii
byli tylko elektorami Rzeszy. Dom saskich Wettinów
uzyskał koronę z rąk Napoleona dopiero w r. 1806.

Prof. Hentschel stwierdza następnie, że rozbudo-
wa Zamku będącego własnością państwową była fi-
nansowana nie ze szkatuły królewskiej, lecz ze skar-
bu Rzeczypospolitej, którym dysponował sejm. Hen-
tschel przeprowadza rozróżnienie dwóch źródeł finan-
sowych: szkatuły królewskiej i skarbu Rzeczypospo-
litej, za „polskie” pieniądze uznając tylko te, które
płynęły z dotacji sejmowych. Chyba nieuzasadnione
jest tak wyraźne oddzielenie szkatuły królewskiej od
państwowej. Pieniądze, którymi dysponowali Wetti-
nowie jako królowie polscy, pochodziły także z pol-
skich źródeł i nie mogły przesądzać o „saskości”
jakiegoś obiektu. Wszak budowy w Marymoncie, Wi-
lanowie, Ujazdowie itp. były finansowane nie z drez-
deńskiej kasy elektorskiej, lecz polskiej kasy królew-
skiej. Następnie Hentschel dochodzi do wniosku, że
mimo sfinansowania budowy Zamku przez skarb
Rzeczypospolitej — „Aber auch das, was mit solchen
Geldern (tzn. polskie) geschaffen wurde, gehbrt zur
sdchsischen Baukunst, da die Piane von sdchsischen
Architekten angefertigt wurden” 5.
Czy projekty zamkowego skrzydła od strony Wisły
przygotowali istotnie sascy architekci?
Zachowany w Staatsarchiv Dresden zespół rysun-
ków odnoszących się do przebudowy Zamku w cza-
sach Augusta III Hentschel podzielił na 5 projektów.
Według tego podziału projekt I wykonał Jauch (ii. 1),
projekt II — K. F. Póppelmann i(iil. s2), projekt III —
G. Chiaveri (il. 3), a IV i V, najbardziej zbliżone do
stanu zrealizowanego — K. F. Póppelmann (il. 4).
Hentschel pominął te plany, które nie mieściły się
w tak przyjętej systematyce6 (il. 5), a w projekcie
IV — przypisanym Póppelmannowłi — połączył ele-

3 Tamże, s. 43.
4 Tamże, s. 5, 11, 25, 99, 100 i in.
5 Tamże, s. 297.
6 Są to rzuty przyziemia i I. piętra skrzydła wschod-
niego z Chiaverowskimi podziałami w ryzalitach bocznych

(Staats<archiv Dresden, sygn. VII, 90, 21 h, 21 i, 21 k. — Por.
J. LILEYKO, Projekty Gaetano Chiaueriego dla Zamku Kró-
lewskiego w Warszawie. Problem datowania, „Biul. Hist.
Sztuki” XXIX, 1967, nr 3, s. 347, il. 9.

364