DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Miodońska, Barbara: Korona zamknięta w przekazach ikonograficznych z czasów Zygmunta I
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0023
KORONA ZAMKNIĘTA W PRZEKAZACH IKONOGRAFICZNYCH
U. 7. Domniemana korona trumienna Zygmunta I
(stan przed konserwacją), Muzeum Naród, w Krako-
wie. Zbiory Domu Matejki. (Fot. Muzeum. Naród,
w Krakowie)
polega na tym, że nie tylko wymienia elementy stro-
ju, lecz i formułuje interpretację ideową sakralnych
szat monarchy.
Komentarz prof. Gieysztora do relacji Krzyckiego
budzi chęć polemiki. Trudno się zgodzić z twierdze-
niem, że użycie przy ceremonii hołdu szat sakralnych,
takich, jakie stosowano przy koronacji, było w r. 1525
czymś nowym i niezwykłym. Na podstawie relacji
wcześniejszych niż list Krzyckiego wiadomo, że strój
homagialny Kazimierza Jagiellończyka był podobny
do sakralnego stroju koronacyjnego, którego wedle
świadectwa Długosza użyto już w r. 1434. Opisując
ceremonię hołdu złożonego Kazimierzowi Jagielloń-
czykowi przez przedstawicieli Ziemi Chełmińskiej
w r. 1454, Długosz stwierdza, że król był „indutus
cappa et diademate regali uestitus, uninersis insignis
regalibus, porno, sceptro et ense ornatus”57. Gdybyś-
my uznali ten opis za niepełny, rozporządzamy in-
nym, bardziej jednoznacznym. Według tekstu Volum-
nia legum relacjonującego przebieg hołdu, który wo-
jewoda mołdawski Stefan Wielki złożył Kazimierzowi
w Kołomyi, w r. 1485, król zasiadał na tronie „in ap-
paratu integro, guem circa coronationem induit”58.
W opisie tym, podobnie jak u Krzyckiego, zaznacza
się wyraźna tendencja podkreślenia, że król wystąpił
w pełnym majestacie, jak przy koronacji. Tendencja
ta uwidacznia się m. in. w informacji na temat ko-
rony („in corona que coronatus est”), na pewno nie-
zgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy.
Mamy także świadectwo ikonograficzne pochodzą-
ce sprzed r. 1525 — miniaturę w Pontyfikale Ciołka
związaną z tekstem ceremonii hołdu (fol. LHIV), w
którym wyraźnie powiedziano, że „Rex debet in solio
maiestatis sue residere, tamąuam rex coronatus”.
Elementy stroju królewskiego wymienione przez Krzy-
ckiego — amictus, dalmatyka, pluuiale — mają od-
powiedniki na miniaturze Pontyfikału59. Zachodzi
więc wyraźna zgodność źródeł pisanych i ikonogra-
ficznych. Inna sprawa, iż analiza formalno-ideowa mi-
niatury w Pontyfikale każę nam widzieć -w niej raczej
„formułę majestatową” niż odbicie jakiegoś konkret-
nego faktu historycznego 60.
Strój króla „modo sacerdote” nie mógł być nie-
znany widzom ceremonii hołdu pruskiego na rynku
krakowskim. Zapewne właśnie dlatego, że w obrzę-
dzie koronacji mogło uczestniczyć stosunkowo nie-
wielu ludzi, istniał zwyczaj poświadczony przez źród-
ła od XV do XVIII w., że na drugi dzień po koro-
57 Historiae, jw., t. V, s. 176.
58 Volumina legum, ed. J. OHRYZKO, t. I, s. 109—10. Sło-
wo apparatus było używane w Polsce m. in. w znaczeniu:
przepych, okazałość (zwł. stroju); pompa, splendor; ubranie,
szaty (Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, z. 4,
Warszawa 1956, szp. 615—16). Na temat znaczenia tego słowa
w związku z ceremoniałem królewskim pisze P. E. SCHRAMM,
Ornatus et apparatus ais Fachsausdriicke fur Herrscherornat,
Herrschaftszeichen, t. III, s. 635 i nn.
59 Na drzeworycie druku Wietora z r. 1526 król przedsta-
wiony jako najwyższy sędzia nosi również szaty sakralne,
złożone z tych samych elementów.
60 Strój orientalny jednego z dwu ludzi przedstawionych
w geście przysięgi każę wątpić, czy mamy tu do czynienia
ze sceną hołdu sensu stricto.
15
U. 7. Domniemana korona trumienna Zygmunta I
(stan przed konserwacją), Muzeum Naród, w Krako-
wie. Zbiory Domu Matejki. (Fot. Muzeum. Naród,
w Krakowie)
polega na tym, że nie tylko wymienia elementy stro-
ju, lecz i formułuje interpretację ideową sakralnych
szat monarchy.
Komentarz prof. Gieysztora do relacji Krzyckiego
budzi chęć polemiki. Trudno się zgodzić z twierdze-
niem, że użycie przy ceremonii hołdu szat sakralnych,
takich, jakie stosowano przy koronacji, było w r. 1525
czymś nowym i niezwykłym. Na podstawie relacji
wcześniejszych niż list Krzyckiego wiadomo, że strój
homagialny Kazimierza Jagiellończyka był podobny
do sakralnego stroju koronacyjnego, którego wedle
świadectwa Długosza użyto już w r. 1434. Opisując
ceremonię hołdu złożonego Kazimierzowi Jagielloń-
czykowi przez przedstawicieli Ziemi Chełmińskiej
w r. 1454, Długosz stwierdza, że król był „indutus
cappa et diademate regali uestitus, uninersis insignis
regalibus, porno, sceptro et ense ornatus”57. Gdybyś-
my uznali ten opis za niepełny, rozporządzamy in-
nym, bardziej jednoznacznym. Według tekstu Volum-
nia legum relacjonującego przebieg hołdu, który wo-
jewoda mołdawski Stefan Wielki złożył Kazimierzowi
w Kołomyi, w r. 1485, król zasiadał na tronie „in ap-
paratu integro, guem circa coronationem induit”58.
W opisie tym, podobnie jak u Krzyckiego, zaznacza
się wyraźna tendencja podkreślenia, że król wystąpił
w pełnym majestacie, jak przy koronacji. Tendencja
ta uwidacznia się m. in. w informacji na temat ko-
rony („in corona que coronatus est”), na pewno nie-
zgodnej z rzeczywistym stanem rzeczy.
Mamy także świadectwo ikonograficzne pochodzą-
ce sprzed r. 1525 — miniaturę w Pontyfikale Ciołka
związaną z tekstem ceremonii hołdu (fol. LHIV), w
którym wyraźnie powiedziano, że „Rex debet in solio
maiestatis sue residere, tamąuam rex coronatus”.
Elementy stroju królewskiego wymienione przez Krzy-
ckiego — amictus, dalmatyka, pluuiale — mają od-
powiedniki na miniaturze Pontyfikału59. Zachodzi
więc wyraźna zgodność źródeł pisanych i ikonogra-
ficznych. Inna sprawa, iż analiza formalno-ideowa mi-
niatury w Pontyfikale każę nam widzieć -w niej raczej
„formułę majestatową” niż odbicie jakiegoś konkret-
nego faktu historycznego 60.
Strój króla „modo sacerdote” nie mógł być nie-
znany widzom ceremonii hołdu pruskiego na rynku
krakowskim. Zapewne właśnie dlatego, że w obrzę-
dzie koronacji mogło uczestniczyć stosunkowo nie-
wielu ludzi, istniał zwyczaj poświadczony przez źród-
ła od XV do XVIII w., że na drugi dzień po koro-
57 Historiae, jw., t. V, s. 176.
58 Volumina legum, ed. J. OHRYZKO, t. I, s. 109—10. Sło-
wo apparatus było używane w Polsce m. in. w znaczeniu:
przepych, okazałość (zwł. stroju); pompa, splendor; ubranie,
szaty (Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, z. 4,
Warszawa 1956, szp. 615—16). Na temat znaczenia tego słowa
w związku z ceremoniałem królewskim pisze P. E. SCHRAMM,
Ornatus et apparatus ais Fachsausdriicke fur Herrscherornat,
Herrschaftszeichen, t. III, s. 635 i nn.
59 Na drzeworycie druku Wietora z r. 1526 król przedsta-
wiony jako najwyższy sędzia nosi również szaty sakralne,
złożone z tych samych elementów.
60 Strój orientalny jednego z dwu ludzi przedstawionych
w geście przysięgi każę wątpić, czy mamy tu do czynienia
ze sceną hołdu sensu stricto.
15