DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Chojecka, Ewa: O tematach i formach antykizujących w grafice polskiej XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0035
O TEMATACH I FORMACH ANTYKIZUJĄCYCH W GRAFICE POLSKIEJ XVI W.
II. 11. a,b,c. Inicjał typu „littera mantiniana” z druku weneckiego z r. 1494. Wg Ongania, ”L’art. de
1’imprimerie a Yenise”. (Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)
wiek data wydania sześć lat wcześniejszego Zwier-
ciadła, mieszczącego tylko trzy spośród nich, wyzna-
cza granicę czasową powstania wszystkich ilustracji40
(il. 14 a—f). Drzeworyty te ilustrują poetyckie Trionfi
Petrarki, a mianowicie Triumf Miłości, Czystości,
Śmierci, Sławy, Czasu i Wieczności41.
Ze wszystkich znanych nam realizacji treści an-
tycznych w grafice polskiej omawiana seria przesy-
cona jest najmocniej duchem antykizacji, i to o zdecy-
dowanym rodowodzie włoskim, gdzie wyraźnie do-
chodzą do głosu wzory i wpływ rzeźby antycznej,
zwłaszcza w scenie pochodu Chronosa oraz w wyobra-
40 w Zwierzyńcu występuje na kartach: 113 v.: Triumf
Wieczności, 114 r.: Triumf Czystości, 114 v.: Triumf Miłości,
115 r.: Triumf Sławy, 115 v.: Triumf Czasu i 116 r.: Triumf
Śmierci.
W Zwierciadle zamieszczono tylko trzy spośród nich, a to:
na kartach 131 v.: Triumf Czasu, 161 r.: Triumf Sławy, 165 v.:
Triumf Śmierci.
Na drzeworyty te pierwsza zwróciła uwagę p. Dr Danuta
Heckermann, Kustosz Bilioteki Publicznej w Warszawie.
41 1. Triumf Miłości przedstawia zgodnie z tekstem Pe-
trarki pochód sławnych par miłosnych, wśród których odnaj-
dujemy Wenus i Marsa (PETRARKA, Trionfo d’Amore, I,
151, cytowane wg F. PETRARKA, U Canzioniere e i Trionfi,
ed. A. Moschetti, Milano 1924) oraz grupę w antycznych ubio-
rach z Neptunem na pierwszym planie. Z prawej Cupido
z łukiem, z przepaską na oczach, na wozie zaprzężonym
w dwie pary koni. W głębi na wzgórzu obronny zamek
i antykizująca świątynia.
2. Triumf Czystości przedstawia Pudicitię ze skrępowanym
Amorem, jadącą na wozie zaprzężonym w jednorożce w kie-
runku swojego sanktuarium, widocznego z lewej w postaci
okrągłego tempietta. W pochodzie otaczającym Pudicitię
grupa świętych męczenniczek z gałęziami palmowymi, wśród
nich legendarna cnotliwa Verginia ze swym ojcem (por.
PETRARCA, Trionfi, jw., IV, 96, 136, 181).
3. Triumf Śmierci jest katastroficzną wizją Śmierci z kosą,
jadącą na wozie ciągnionym przez woły, wśród ginących
ludzi, pomiędzy którymi odnajdujemy wielkich tego świata:
papieża, biskupa, królów (por. PETRARCA, jw., V, 79).
W głębi z lewej paszcza piekieł, z prawej miejsce zbawio-
nych z wschodzącym słońcem i okrągłą świątynią.
4. Triumf Sławy: skrzydlata Fama dmie w puzony, stojąc
na dwóch słoniach, wśród pochodu złożonego z tłumu rzym-
skich, greckich, perskich, kartagińskich bohaterów, zgodnie
z opisem poety (por. PETRARCA, jw., VII, passim). Obok
postaci w strojach antycznych rzymskich zwraca uwagę na
pierwszym planie postać mężczyzny w zawoju na głowie
i ubiorze barbarzyńcy, obrazująca nierzymsklch bohaterów,
o których wspomina Petrarka. Nadto z prawej widoczna
jest postać w todze, z wieńcem laurowym, zapewne odno-
sząca się do sławnych poetów, pisarzy i filozofów wymie-
nianych przez autora Trionfi (por. PETRARCA, jw. VIII,
passim). W prawym dolnym narożniku umieszczono dwa
fragmenty kolosalnej rzeźby: głowę i stopę, najpewniej po-
dług fragmentów rzeźby Konstantyna Wielkiego, z r. około
300, odkrytych w latach 1484—92 w okolicach Bazyliki Ma-
ksencjusza i ustawionych w r. 1487 na dziedzińcu Pałacu
Konserwatorów (por. R. DELBRUECK, Spatantike Kaiser-
portrdts von Constantinus Magnus bis zum Ende des West-
reićhes, „Studien zur Spatantiken Kunstgeschichte” VIII,
Berlin—Leipzig 1933, s. 121—130, il. 37—43). W głębi panorama
antycznego Rzymu z ruinami świątyń, łukiem triumfalnym,
piramidą i obeliskiem.
5. Triumf Czasu wyobraża skrzydlatego Chronosa wspartego
na kulach, z klepsydrą u stóp, jadącego na wozie zaprzężo-
nym w galopujące jelenie. Otaczają go w pochodzie kolejno
dzieci, ludzie dojrzali i starcy. W głębi z prawej, za pocho-
dem, ruina antykizowanej budowli, z lewej, przed pocho-
dem, budowla będąca dopiero w trakcie wznoszenia.
6. Triumf Wieczności ukazuje Chrystusa w otoczeniu sym-
boli Ewangelistów i postaci świętych unoszącego się nad
płonącą ziemią, na której Śmierć z kosą przebiega wśród
leżących na ziemi umarłych, wśród nich i martwego Kupi-
dyna z łukiem. W lewym narożniku postać w antycznej to-
dze z wieńcem laurowym i księgą u stóp, być może sam
Petrarka.
Z XVI w. nie znamy żadnego wydania dzieł Petrarki
w Polsce. Jedyny polski przekład jego Triumfu Miłości, de-
27
II. 11. a,b,c. Inicjał typu „littera mantiniana” z druku weneckiego z r. 1494. Wg Ongania, ”L’art. de
1’imprimerie a Yenise”. (Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)
wiek data wydania sześć lat wcześniejszego Zwier-
ciadła, mieszczącego tylko trzy spośród nich, wyzna-
cza granicę czasową powstania wszystkich ilustracji40
(il. 14 a—f). Drzeworyty te ilustrują poetyckie Trionfi
Petrarki, a mianowicie Triumf Miłości, Czystości,
Śmierci, Sławy, Czasu i Wieczności41.
Ze wszystkich znanych nam realizacji treści an-
tycznych w grafice polskiej omawiana seria przesy-
cona jest najmocniej duchem antykizacji, i to o zdecy-
dowanym rodowodzie włoskim, gdzie wyraźnie do-
chodzą do głosu wzory i wpływ rzeźby antycznej,
zwłaszcza w scenie pochodu Chronosa oraz w wyobra-
40 w Zwierzyńcu występuje na kartach: 113 v.: Triumf
Wieczności, 114 r.: Triumf Czystości, 114 v.: Triumf Miłości,
115 r.: Triumf Sławy, 115 v.: Triumf Czasu i 116 r.: Triumf
Śmierci.
W Zwierciadle zamieszczono tylko trzy spośród nich, a to:
na kartach 131 v.: Triumf Czasu, 161 r.: Triumf Sławy, 165 v.:
Triumf Śmierci.
Na drzeworyty te pierwsza zwróciła uwagę p. Dr Danuta
Heckermann, Kustosz Bilioteki Publicznej w Warszawie.
41 1. Triumf Miłości przedstawia zgodnie z tekstem Pe-
trarki pochód sławnych par miłosnych, wśród których odnaj-
dujemy Wenus i Marsa (PETRARKA, Trionfo d’Amore, I,
151, cytowane wg F. PETRARKA, U Canzioniere e i Trionfi,
ed. A. Moschetti, Milano 1924) oraz grupę w antycznych ubio-
rach z Neptunem na pierwszym planie. Z prawej Cupido
z łukiem, z przepaską na oczach, na wozie zaprzężonym
w dwie pary koni. W głębi na wzgórzu obronny zamek
i antykizująca świątynia.
2. Triumf Czystości przedstawia Pudicitię ze skrępowanym
Amorem, jadącą na wozie zaprzężonym w jednorożce w kie-
runku swojego sanktuarium, widocznego z lewej w postaci
okrągłego tempietta. W pochodzie otaczającym Pudicitię
grupa świętych męczenniczek z gałęziami palmowymi, wśród
nich legendarna cnotliwa Verginia ze swym ojcem (por.
PETRARCA, Trionfi, jw., IV, 96, 136, 181).
3. Triumf Śmierci jest katastroficzną wizją Śmierci z kosą,
jadącą na wozie ciągnionym przez woły, wśród ginących
ludzi, pomiędzy którymi odnajdujemy wielkich tego świata:
papieża, biskupa, królów (por. PETRARCA, jw., V, 79).
W głębi z lewej paszcza piekieł, z prawej miejsce zbawio-
nych z wschodzącym słońcem i okrągłą świątynią.
4. Triumf Sławy: skrzydlata Fama dmie w puzony, stojąc
na dwóch słoniach, wśród pochodu złożonego z tłumu rzym-
skich, greckich, perskich, kartagińskich bohaterów, zgodnie
z opisem poety (por. PETRARCA, jw., VII, passim). Obok
postaci w strojach antycznych rzymskich zwraca uwagę na
pierwszym planie postać mężczyzny w zawoju na głowie
i ubiorze barbarzyńcy, obrazująca nierzymsklch bohaterów,
o których wspomina Petrarka. Nadto z prawej widoczna
jest postać w todze, z wieńcem laurowym, zapewne odno-
sząca się do sławnych poetów, pisarzy i filozofów wymie-
nianych przez autora Trionfi (por. PETRARCA, jw. VIII,
passim). W prawym dolnym narożniku umieszczono dwa
fragmenty kolosalnej rzeźby: głowę i stopę, najpewniej po-
dług fragmentów rzeźby Konstantyna Wielkiego, z r. około
300, odkrytych w latach 1484—92 w okolicach Bazyliki Ma-
ksencjusza i ustawionych w r. 1487 na dziedzińcu Pałacu
Konserwatorów (por. R. DELBRUECK, Spatantike Kaiser-
portrdts von Constantinus Magnus bis zum Ende des West-
reićhes, „Studien zur Spatantiken Kunstgeschichte” VIII,
Berlin—Leipzig 1933, s. 121—130, il. 37—43). W głębi panorama
antycznego Rzymu z ruinami świątyń, łukiem triumfalnym,
piramidą i obeliskiem.
5. Triumf Czasu wyobraża skrzydlatego Chronosa wspartego
na kulach, z klepsydrą u stóp, jadącego na wozie zaprzężo-
nym w galopujące jelenie. Otaczają go w pochodzie kolejno
dzieci, ludzie dojrzali i starcy. W głębi z prawej, za pocho-
dem, ruina antykizowanej budowli, z lewej, przed pocho-
dem, budowla będąca dopiero w trakcie wznoszenia.
6. Triumf Wieczności ukazuje Chrystusa w otoczeniu sym-
boli Ewangelistów i postaci świętych unoszącego się nad
płonącą ziemią, na której Śmierć z kosą przebiega wśród
leżących na ziemi umarłych, wśród nich i martwego Kupi-
dyna z łukiem. W lewym narożniku postać w antycznej to-
dze z wieńcem laurowym i księgą u stóp, być może sam
Petrarka.
Z XVI w. nie znamy żadnego wydania dzieł Petrarki
w Polsce. Jedyny polski przekład jego Triumfu Miłości, de-
27