Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

EWA CHOJECKA



II. 12. a,b. Wizerunki cezarów. M. Bielski, Kronika, Kraków, wdowa Unglerowa 1551.
(Fot. Prac. Fot. Bibl. Jagiell.)

żeniach fragmentów kolosalnych antycznych rzeźb w
scenie Sławy, w której nadto antyczny nastrój potę-
guje krajobraz z fragmentami budowli rzymskich:
piramidą, obeliskiem, lukiem triumfalnym i ruinami
antycznych budowli.
Krakowska seria Trionfi Petrarki nie ma jednak
bezpośrednich koneksji włoskich. Tutaj, podobnie jak
w poprzednich przykładach, ogniwo pośredniczące
znajduje się w kręgu norymberskim. Chodzi o serię
miedziorytów tego samego tematu, wykonanych przez
Jerzego Pencza42 (il. 15 a—f). Artysta ten znany jest
w Polsce głównie jako twórca malowanych skrzydeł
srebrnego ołtarza kaplicy Zygmuntowskiej z r. 152 9 43.
Malowidła te powstały w okresie wcześniejszym od
serii wymienionych miedziorytów, kiedy Pencz zwią-
zany był jeszcze z tradycją sztuki Diirerowskiej. W la-
tach późniejszych następuje w jego twórczości silniej-
sze uzależnienie od wpływów włoskich na skutek
dłuższego pobytu artysty w Italii i zetknięcia się
z kręgiem Rafaela oraz grafiki Marca Antonia Rai-
mondiego44. Dobrym przykładem zmiany orientacji
artystycznej Pencza jest przytoczona tutaj seria jego
miedziorytów do Petrarki.
Włosko-antykizujący styl Pencza znalazł na pół-
noc od Alp licznych naśladowców. Do ich rzędu za-

liczyć trzeba także krakowskiego drzeworytnika, któ-
ry, przyznać trzeba, kopiując dzieła Pencza zatracił
wiele z ich indywidualnych cech: odwróciwszy układ
kompozycyjny nadał pochodom inny kierunek, a po-
nadto zatracił kontrasty świateł i cieni tak silnie
wydobyte u Pencza. Zawężona została również prze-
strzenność obrazów, figury są powiększone i zarazem
bardziej stłoczone, słowem, dokonał się proces za-
chodzący zwykle podczas przenoszenia wzoru z tech-
niki miedziorytu na drzeworyt przez artystę myślą-
cego bardziej kategoriami rysunkowo-konturowymi
aniżeli malarskimi.
Nasuwa się pytanie, kim był krakowski kopista Je-
rzego Pencza. Na drzeworycie Triumfu Czasu odnaj-
dujemy jego sygnaturę złożoną z połączonych liter
HB. Biorąc pod uwagę stylistyczną jednolitość wszyst-
kich sześciu ilustracji, monogram ten uznać można
za znak wykonawcy całej serii Trionfi.
W grafice polskiej tego czasu znamy jeszcze drugą
serię drzeworytniczą mającą tę samą sygnaturę HB
oraz identyczne cechy formalne: ten sam sposób de-
likatnego prowadzenia kreski, cienkie krzyżujące się
szrafowanie, ten sam typ twarzy i draperii. Drzewo-
ryty przedstawiają sześć alegorycznych postaci kobie-
cych i, jak podaje data zawarta na jednym z nich,

dykowany królewiczowi Władysławowi, powstał znacznie
później, w r. 1633 (por. M. BRAHMEK, Petrarkizm w poezji
polskiej XVI wieku, „Prace historyczno-literackie” XXVII,
Kraków 1927, s. 122). Omawiane tutaj drzeworyty są naj-
prawdopodobniej pozostałością jakiegoś zamierzenia wydaw-
niczego dzieł Petrarki w drukarni Wierzbięty, które z nie
znanych nam przyczyn nie doszło do skutku.
42 a. BARTSCH, Le peintre graneur, VIII, Wien 1808,
s. 117—122; — H. W. SINGER, Die Kleinmeister, Kunstler-Mono-
graphien, XCII, Bielefeld—Leipzig 1908, s. 56—63, il. 65 —
Triumf Śmierci; — R. van MARLE, Iconographie de Part

profane au Moyen-Age et la Renaissance, II, La Haye 1932,
il. 134—137, do tekstu s. 116 — repr. Triumfy Czystości, Śmier-
ci, Czasu i Sławy. Kierownictwu Gabinetu Rycin przy
Państw. Zbiorach Sztuki w Dreźnie dziękuję uprzejmie za
udostępnienie reprodukcji rycin Triumfów Miłości i Wiecz-
ności.
43 T. KRUSZYŃSKI, Jerzy Pencz z Norymbergi jako
twórca malowideł tryptyku w Kaplicy Zygmuntowskiej,
„Biul. Hist. Sztuki i Kult.” II, 1933—34.
44 Meister um Albrecht Durer. Ausstellung im Germani-
schen Nationalmuseum, Niirnberg 1961, s. 151 i nn.

28