DOI article:
Rozprawy
DOI article:Chojecka, Ewa: O tematach i formach antykizujących w grafice polskiej XVI wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0037
O TEMATACH I FORMACH ANTYKIZUJĄCYCH W GRAFICE POLSKIEJ XVI W.
powstały w r. 1564 45 (il. 16), zatem w cztery lata przed
rokiem, kiedy po raz pierwszy pojawiają się ilustracje
Trionfi w druku Reja. Czy w odniesieniu do grafiki
mistrza HB mamy do czynienia z importem? Prze-
ciwko takiemu przypuszczeniu zdaje się przemawia
to, że jedna z figur kobiecych z serii datowanej na
r. 1564 w tym samym roku występuje w krakowskim
druku Yigilantii Gregorii Samboritani — Polymnia,
druk Macieja Wierzbięty. Na ogół drzeworyty obcego
pochodzenia pojawiają się w Krakowie co najmniej
kilka lat po ich wykonaniu, zatem data 1564 na drze-
worycie, pokrywająca się z datą druku dzieła, suge-
ruje miejscowe pochodzenie serii alegorii kobiecych,
a co za tym idzie, także serii interesujących nas
Triumfów.
Wokół omawianego krakowskiego monogramisty
HB powstało w literaturze sporo zamieszania. Nagler
próbował identyfikować go z Jórgiem Brucknerem, za
którego dzieła uważał także mylnie drzeworyty syg-
nowane IB z datą 1563 w Kronice Marcina Bielskie-
go 46. W obecnym stanie badań monogramistę IB trud-
no identyfikować z Brucknerem, którego udokumen-
towane dzieła mają odmienny charakter stylowy od
drzeworytów w Kronice Bielskiego47. Podobnie próba
zidentyfikowania naszego mistrza z Hansem Brosame-
rem, przeprowadzona przez K. Piwockiego48 idącego
za zdaniem Róttingera49 nasuwa wątpliwości dlatego,
że obaj autorzy nie zwrócili uwagi na datę 1564
umieszczoną na jednym z drzeworytów mistrza HB,
wskutek czego nie da się utrzymać związku z Brosa-
merem, o którym wiadomo, że zmarł najprawdopodob-
niej już wkrótce po r. 155 4 50. Wobec braku pełnej in-
wentaryzacji XVI-wiecznej grafiki polskiej i obcej
należałoby w obecnym stanie naszej bardzo niepeł-
nej wiedzy przyjąć bardziej ostrożnie istnienie anoni-
mowego mistrza HB z r. 1564, z którym w przyszłości
być może uda się związać szerszy krąg dzieł, a także
wyjaśnić bliżej jego pochodzenie.
Jakkolwiek miałaby się sprawa proweniencji drze-
worytów Trionfi oraz ich twórcy, fakt dwukrotnego
wprowadzenia do tekstu Reja tych silnie antykizowa-
nych, aczkolwiek treściowo powierzchownie dostoso-
wanych ilustracji dowodzi, że w owym czasie nie tylko
literackie tematy, ale i określone formy wyobrażenio-
we znajdować musiały w środowisku polskim akcepta-
cję. Były to zaś formy włosko-antykizujące, choć prze-
filtrowane przez sztukę norymberskiego pośrednika.
Zamiast podsumowania tych rozważań, należy je
zakończyć przytoczeniem skromnego późnorenesanso-
wego przedstawienia Fortuny, które wydaje się symp-
A N N l G A L B A
Ł.
b
X
h
ii
reret .yntis ;in
dus.mm ab u
rator .Kccpms
diim.Korna iii •
fibiisvr]-i 'gna
fint niilit.iribu
conful J.cpip
mis bclJis. Mi
ćHs. utingref
ab.litero .idal
nic.nó Gcmlicus.Imperium nero adeprus.cii auaritię
rer.Pifonem qnend.i nobilcm .idolekcnreintilium r
menie vi).m medio Kum.męurbis for o decoll-uiisc
qui pofteum arnpuit regnum.
HISTORIA.
In priuacamt.i
tia turpi$,8ć b
nero documer
Nam cum ńfd
Galbanwcdd
nicis exercitibt
contra Virellu
lijs Othomćk
circa Placentn
ftorisuocant:
Iralia ui&us elTec leni pręlio.ingentes ranić copias hal
cidir,xxKvii) ctaris mino ruiif.icło.xcv.impcri] die, li
hubus tam aniabihs futr ut pl<riqi mfo eius corpore n
U. 13. Wizerunki cesarzy Galby i Ottona, C. Mylius,
Chronicon Abbatis Urspergensis, Strasburg 1537.
Wg Rave, ,,Bildnisvitenbucher”. (Fot. Prac. Fot. Bibl.
Jagiell.)
45 Drzeworyty w albumie J. MUCZKOWSKIEGO, jw.,
nr 763 (z datą 1564), 783, 785, 786, 787 oraz jeden w zbiorze
pt. Drzeworyty w różnych dziełach polskich używane przez
drukarzy krakowskich w XVI, XVII i XVIII wieku, a za-
chowane dotąd w zbiorze prywatnym D. E. Friedleina w
Krakowie, Kraków 1848, tabl. XV, nr 89.
46 G. K. NAGLER, Die Monogrammisten, Munchen 1863,
HI, s. 215, poz. 662.
47 E. CHOJECKA, Drzeworyty Kroniki Joachima Bielskie-
go i zaginione gobeliny Anny Jagiellonki, „Roczniki Sztuki
Śląskiej VII - w druku. Jedynym dziełem udokumentowa-
nym Grzegorza Brucknera, który zginął w r. 1594, jest drze-
woryt Bolesława Chrobrego w J. GŁUCHOWSKIEGO, Icones
książąt i królów polskich, Kraków, Januszewski 1605, wzoro-
wany na miedziorycie o tym samym temacie z T. TRĘTE-
RA Regum Poloniae Icones, Rzym 1591.
48 K. PIWOCKI, Mistrz HB z głową gryfa, „Studia Rene-
sansowe” II, Wrocław 1957, s. 244, 259, 260. Podana przez
autora informacja na s. 259 o występowaniu serii alegorii
kobiecych w Kronice Bielskiego z r. 1550 polega na omyłce.
49 H. ROTTINGER, Beitrdge zur Geschichte des sdchsi-
schen Holzschnittes, „Studien zur deutschen Kunstgeschich-
te” H. 213, Strasburg 1921, s. 54.
50 M. GEISBERG, Der deutsche Einblatt-Holzschnitt in
der ersten Hdlfte des XVI Jahrhunderts, Bilderkatalog, Miin-
chen 1930, s. 86.
29
powstały w r. 1564 45 (il. 16), zatem w cztery lata przed
rokiem, kiedy po raz pierwszy pojawiają się ilustracje
Trionfi w druku Reja. Czy w odniesieniu do grafiki
mistrza HB mamy do czynienia z importem? Prze-
ciwko takiemu przypuszczeniu zdaje się przemawia
to, że jedna z figur kobiecych z serii datowanej na
r. 1564 w tym samym roku występuje w krakowskim
druku Yigilantii Gregorii Samboritani — Polymnia,
druk Macieja Wierzbięty. Na ogół drzeworyty obcego
pochodzenia pojawiają się w Krakowie co najmniej
kilka lat po ich wykonaniu, zatem data 1564 na drze-
worycie, pokrywająca się z datą druku dzieła, suge-
ruje miejscowe pochodzenie serii alegorii kobiecych,
a co za tym idzie, także serii interesujących nas
Triumfów.
Wokół omawianego krakowskiego monogramisty
HB powstało w literaturze sporo zamieszania. Nagler
próbował identyfikować go z Jórgiem Brucknerem, za
którego dzieła uważał także mylnie drzeworyty syg-
nowane IB z datą 1563 w Kronice Marcina Bielskie-
go 46. W obecnym stanie badań monogramistę IB trud-
no identyfikować z Brucknerem, którego udokumen-
towane dzieła mają odmienny charakter stylowy od
drzeworytów w Kronice Bielskiego47. Podobnie próba
zidentyfikowania naszego mistrza z Hansem Brosame-
rem, przeprowadzona przez K. Piwockiego48 idącego
za zdaniem Róttingera49 nasuwa wątpliwości dlatego,
że obaj autorzy nie zwrócili uwagi na datę 1564
umieszczoną na jednym z drzeworytów mistrza HB,
wskutek czego nie da się utrzymać związku z Brosa-
merem, o którym wiadomo, że zmarł najprawdopodob-
niej już wkrótce po r. 155 4 50. Wobec braku pełnej in-
wentaryzacji XVI-wiecznej grafiki polskiej i obcej
należałoby w obecnym stanie naszej bardzo niepeł-
nej wiedzy przyjąć bardziej ostrożnie istnienie anoni-
mowego mistrza HB z r. 1564, z którym w przyszłości
być może uda się związać szerszy krąg dzieł, a także
wyjaśnić bliżej jego pochodzenie.
Jakkolwiek miałaby się sprawa proweniencji drze-
worytów Trionfi oraz ich twórcy, fakt dwukrotnego
wprowadzenia do tekstu Reja tych silnie antykizowa-
nych, aczkolwiek treściowo powierzchownie dostoso-
wanych ilustracji dowodzi, że w owym czasie nie tylko
literackie tematy, ale i określone formy wyobrażenio-
we znajdować musiały w środowisku polskim akcepta-
cję. Były to zaś formy włosko-antykizujące, choć prze-
filtrowane przez sztukę norymberskiego pośrednika.
Zamiast podsumowania tych rozważań, należy je
zakończyć przytoczeniem skromnego późnorenesanso-
wego przedstawienia Fortuny, które wydaje się symp-
A N N l G A L B A
Ł.
b
X
h
ii
reret .yntis ;in
dus.mm ab u
rator .Kccpms
diim.Korna iii •
fibiisvr]-i 'gna
fint niilit.iribu
conful J.cpip
mis bclJis. Mi
ćHs. utingref
ab.litero .idal
nic.nó Gcmlicus.Imperium nero adeprus.cii auaritię
rer.Pifonem qnend.i nobilcm .idolekcnreintilium r
menie vi).m medio Kum.męurbis for o decoll-uiisc
qui pofteum arnpuit regnum.
HISTORIA.
In priuacamt.i
tia turpi$,8ć b
nero documer
Nam cum ńfd
Galbanwcdd
nicis exercitibt
contra Virellu
lijs Othomćk
circa Placentn
ftorisuocant:
Iralia ui&us elTec leni pręlio.ingentes ranić copias hal
cidir,xxKvii) ctaris mino ruiif.icło.xcv.impcri] die, li
hubus tam aniabihs futr ut pl<riqi mfo eius corpore n
U. 13. Wizerunki cesarzy Galby i Ottona, C. Mylius,
Chronicon Abbatis Urspergensis, Strasburg 1537.
Wg Rave, ,,Bildnisvitenbucher”. (Fot. Prac. Fot. Bibl.
Jagiell.)
45 Drzeworyty w albumie J. MUCZKOWSKIEGO, jw.,
nr 763 (z datą 1564), 783, 785, 786, 787 oraz jeden w zbiorze
pt. Drzeworyty w różnych dziełach polskich używane przez
drukarzy krakowskich w XVI, XVII i XVIII wieku, a za-
chowane dotąd w zbiorze prywatnym D. E. Friedleina w
Krakowie, Kraków 1848, tabl. XV, nr 89.
46 G. K. NAGLER, Die Monogrammisten, Munchen 1863,
HI, s. 215, poz. 662.
47 E. CHOJECKA, Drzeworyty Kroniki Joachima Bielskie-
go i zaginione gobeliny Anny Jagiellonki, „Roczniki Sztuki
Śląskiej VII - w druku. Jedynym dziełem udokumentowa-
nym Grzegorza Brucknera, który zginął w r. 1594, jest drze-
woryt Bolesława Chrobrego w J. GŁUCHOWSKIEGO, Icones
książąt i królów polskich, Kraków, Januszewski 1605, wzoro-
wany na miedziorycie o tym samym temacie z T. TRĘTE-
RA Regum Poloniae Icones, Rzym 1591.
48 K. PIWOCKI, Mistrz HB z głową gryfa, „Studia Rene-
sansowe” II, Wrocław 1957, s. 244, 259, 260. Podana przez
autora informacja na s. 259 o występowaniu serii alegorii
kobiecych w Kronice Bielskiego z r. 1550 polega na omyłce.
49 H. ROTTINGER, Beitrdge zur Geschichte des sdchsi-
schen Holzschnittes, „Studien zur deutschen Kunstgeschich-
te” H. 213, Strasburg 1921, s. 54.
50 M. GEISBERG, Der deutsche Einblatt-Holzschnitt in
der ersten Hdlfte des XVI Jahrhunderts, Bilderkatalog, Miin-
chen 1930, s. 86.
29