DOI article:
Miscellanea
DOI article:Wiliński, Stanisław: Zygmunt Stary jako Salomon: z listów Erazma z Rotterdamu
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0048
STANISŁAW WILIŃSKI
U. 2. Kraków. Wawel, Kaplica Zygmuntowska, wnę-
trze. Zygmunt Stary jako Salomon. (Fot. E. Rachwał)
odpowiedź na wszystkie pytania” 7. W konkluzji tegoż
listu przypisał on królowi wszystkie „przymioty” Sa-
lomona: Najwaleczniejszy królu Zygmuncie, wszystkie
te przymioty rzucają blask na Twoją osobę, zespolą
się z Tobą tym ściślej, jeżeli je będziesz przypisywał
tak jak to czynisz łasce Boga, który jest źródłem
wszelkiego istniejącego w nas dobra”8.
List ten jest odpowiedzią na pismo króla z lutego
tegoż roku9 io * 12, za które dziękując posłużył się Erazm
cytatem zaczerpniętym z Prouerbiów Salomona: „Jak
bowiem, używając słów Salomon# «Gniew królew-
ski» — posłowie śmierci tak również idąc za jego
zdaniem «W wesołości twarzy królewskiej Zywot».
A takie właśnie pogodne i życzliwe oblicze ukazał
mi Twój list” 1n.
Można by parafrazować słowa Erazma i powie-
dzieć: ukazał mi twój portret. Taka parafraza może
mieć pewne uzasadnienie. Wiemy, że Erazm otrzymał
medal z popiersiem Zygmunta i z napisem łacińskim
na odwrocie „Seweryn Boner posłał Desyderiuszowi
Erazmowi z Rotterdamu” n. W r. 1532 Erazm pisał do
Dantyszka: „Przysłałeś mi też wizerunek króla, bez-
przecznie, zajmującego pierwsze miejsce wśród mo-
narchów tego wieku” 12.
Z treści listu Erazma do króla z r. 1528 wynika,
że Erazm miał na myśli przedstawienie króla jako
Salomona, tym bardziej że list nie zawiera żadnej
innej aluzji uzasadniającej cytaty z Salomona. List
przeniknięty jest moralistyką religijną i problema-
tyką rządzenia państwem typową dla myśli politycz-
nej Rotterdamczyka13. Erazm stworzył obraz ideal-
nego monarchy i jego program działania oparty na
wrodzonych cnotach i przymiotach umysłu i serca,
najpełniej reprezentowanych przez Salomona, syna
Dawida. Erazmiańska koncepcja humanistycznej „in-
stytucji” Salomona uzasadniała jednocześnie słuszność
paraleli Zygmunta Starego i Salomona. Cytując sło-
wa Salomona Erazm dokumentował autorytatywnie tę
słuszność. Zgodnie ze swym programem „deuotio mo-
derna” Erazm wzywał do „purificatio cordis” również
swego królewskiego adresata14. Podkreślając pocho-
dzenie władzy królewskiej od Boga, króla wszystkich
królów, Erazm pisał: Bóg jest .sędzią nie tylko kró-
lów lecz i prostaczków...”, a zwracając się bezpośred-
nio do Zygmunta „O królu najznakomitszy, Twoja
prawdziwie chrześcijańska skromność nie tylko nie
zaciemnia Twojej chwały, lecz bardziej jeszcze zbli-
ża ją do Ciebie”1B.
W liście do króla Erazm poza tym pisał o symbo-
lice władzy królewskiej i mądrości. Berło, które trzy-
ma Zygmunt Stary przedstawiony na medalionie,
według Erazma ”...oznaczało umysł sprawiedliwy, nie-
skaztelny, nie dający się ugiąć” 16.
W r. 1524 Erazm pisał do swego przyjaciela arcy-
biskupa Canterbury Williama Warhema „Polonia mea
est” 17. W rok później Andrzej Krzycki zaprasza Eraz-
ma do Polski: „Wydaje mi się, że najsłuszniej postą-
7 Korespondencja..., jw., s. 134; — ALLEN, Nr 2034.
8 Tamże.
9 Tamże, s. 113 i 114; - ALLEN, Nr 1952.
io Tamże, s. 132; - ALLEN, Nr 2034.
n F. KOPERA, Dary z Polski dla Erazma z Rotterdamu
w Historycznym Muzeum Bazylejskim, „Spr. Kom. Hist.
Sztuki PAU” VI, Kraków 1900, s. 117 i 137; - S. ŁEMPICKI,
Erazm z Rotterdamu i jego stosunki z Polską, [w:] Rene-
sans i humanizm w Polsce, Warszawa 1952, s. 129 i 130; -
J. DUŻYK, Antywojenny druk Erazma z Rotterdamu w Kra-
kowie, „Rocz. Bibl. PAN” w Krakowie, t. IV, Kraków 1958,
S. 262.
12 Korespondencja..., jw., s. 231; - ALLEN, Nr 2643. Nie
znamy całej korespondencji Erazma z Polakami. W niej
może znajdowały się wiadomości świadczące, że Erazm po-
siadał wcześniej portret króla.
13 K. KOSIŃSKI, Drogi staropolskiej literatury politycz-
nej”. „Przegląd Humanistyczny”. 1961, z. 1, s. 39; — DUZYK,
jw., s. 270 i nn.; — B. SUCHODOLSKI, Narodziny nowożyt-
nej filozofii człowieka, Warszawa 1963, s. 293-309.
14 J. HUIZINGA, Erazm, przekł. M. KURECKA, wstęp
M. CYTOWSKA, Warszawa 1964, s. 19, 20 i nn.; — E. MA-
LYUSZ, Zakon Paulinów i Deuotio moderna, Medieualia,
Warszawa 1960, s. 279, przyp. 39; — por. P. MESTERWERDT,
Die Anfdnge des Erasmus, Humanismus und „Denotio mo-
derna”, Tiibingen 1917, s. 98.
15 Korespondencja..., jw., s. 133; — ALLEN, Nr 2034.
16 Tamże, s. 134.
17 Korenspondencja..., jw., s. 5.
40
U. 2. Kraków. Wawel, Kaplica Zygmuntowska, wnę-
trze. Zygmunt Stary jako Salomon. (Fot. E. Rachwał)
odpowiedź na wszystkie pytania” 7. W konkluzji tegoż
listu przypisał on królowi wszystkie „przymioty” Sa-
lomona: Najwaleczniejszy królu Zygmuncie, wszystkie
te przymioty rzucają blask na Twoją osobę, zespolą
się z Tobą tym ściślej, jeżeli je będziesz przypisywał
tak jak to czynisz łasce Boga, który jest źródłem
wszelkiego istniejącego w nas dobra”8.
List ten jest odpowiedzią na pismo króla z lutego
tegoż roku9 io * 12, za które dziękując posłużył się Erazm
cytatem zaczerpniętym z Prouerbiów Salomona: „Jak
bowiem, używając słów Salomon# «Gniew królew-
ski» — posłowie śmierci tak również idąc za jego
zdaniem «W wesołości twarzy królewskiej Zywot».
A takie właśnie pogodne i życzliwe oblicze ukazał
mi Twój list” 1n.
Można by parafrazować słowa Erazma i powie-
dzieć: ukazał mi twój portret. Taka parafraza może
mieć pewne uzasadnienie. Wiemy, że Erazm otrzymał
medal z popiersiem Zygmunta i z napisem łacińskim
na odwrocie „Seweryn Boner posłał Desyderiuszowi
Erazmowi z Rotterdamu” n. W r. 1532 Erazm pisał do
Dantyszka: „Przysłałeś mi też wizerunek króla, bez-
przecznie, zajmującego pierwsze miejsce wśród mo-
narchów tego wieku” 12.
Z treści listu Erazma do króla z r. 1528 wynika,
że Erazm miał na myśli przedstawienie króla jako
Salomona, tym bardziej że list nie zawiera żadnej
innej aluzji uzasadniającej cytaty z Salomona. List
przeniknięty jest moralistyką religijną i problema-
tyką rządzenia państwem typową dla myśli politycz-
nej Rotterdamczyka13. Erazm stworzył obraz ideal-
nego monarchy i jego program działania oparty na
wrodzonych cnotach i przymiotach umysłu i serca,
najpełniej reprezentowanych przez Salomona, syna
Dawida. Erazmiańska koncepcja humanistycznej „in-
stytucji” Salomona uzasadniała jednocześnie słuszność
paraleli Zygmunta Starego i Salomona. Cytując sło-
wa Salomona Erazm dokumentował autorytatywnie tę
słuszność. Zgodnie ze swym programem „deuotio mo-
derna” Erazm wzywał do „purificatio cordis” również
swego królewskiego adresata14. Podkreślając pocho-
dzenie władzy królewskiej od Boga, króla wszystkich
królów, Erazm pisał: Bóg jest .sędzią nie tylko kró-
lów lecz i prostaczków...”, a zwracając się bezpośred-
nio do Zygmunta „O królu najznakomitszy, Twoja
prawdziwie chrześcijańska skromność nie tylko nie
zaciemnia Twojej chwały, lecz bardziej jeszcze zbli-
ża ją do Ciebie”1B.
W liście do króla Erazm poza tym pisał o symbo-
lice władzy królewskiej i mądrości. Berło, które trzy-
ma Zygmunt Stary przedstawiony na medalionie,
według Erazma ”...oznaczało umysł sprawiedliwy, nie-
skaztelny, nie dający się ugiąć” 16.
W r. 1524 Erazm pisał do swego przyjaciela arcy-
biskupa Canterbury Williama Warhema „Polonia mea
est” 17. W rok później Andrzej Krzycki zaprasza Eraz-
ma do Polski: „Wydaje mi się, że najsłuszniej postą-
7 Korespondencja..., jw., s. 134; — ALLEN, Nr 2034.
8 Tamże.
9 Tamże, s. 113 i 114; - ALLEN, Nr 1952.
io Tamże, s. 132; - ALLEN, Nr 2034.
n F. KOPERA, Dary z Polski dla Erazma z Rotterdamu
w Historycznym Muzeum Bazylejskim, „Spr. Kom. Hist.
Sztuki PAU” VI, Kraków 1900, s. 117 i 137; - S. ŁEMPICKI,
Erazm z Rotterdamu i jego stosunki z Polską, [w:] Rene-
sans i humanizm w Polsce, Warszawa 1952, s. 129 i 130; -
J. DUŻYK, Antywojenny druk Erazma z Rotterdamu w Kra-
kowie, „Rocz. Bibl. PAN” w Krakowie, t. IV, Kraków 1958,
S. 262.
12 Korespondencja..., jw., s. 231; - ALLEN, Nr 2643. Nie
znamy całej korespondencji Erazma z Polakami. W niej
może znajdowały się wiadomości świadczące, że Erazm po-
siadał wcześniej portret króla.
13 K. KOSIŃSKI, Drogi staropolskiej literatury politycz-
nej”. „Przegląd Humanistyczny”. 1961, z. 1, s. 39; — DUZYK,
jw., s. 270 i nn.; — B. SUCHODOLSKI, Narodziny nowożyt-
nej filozofii człowieka, Warszawa 1963, s. 293-309.
14 J. HUIZINGA, Erazm, przekł. M. KURECKA, wstęp
M. CYTOWSKA, Warszawa 1964, s. 19, 20 i nn.; — E. MA-
LYUSZ, Zakon Paulinów i Deuotio moderna, Medieualia,
Warszawa 1960, s. 279, przyp. 39; — por. P. MESTERWERDT,
Die Anfdnge des Erasmus, Humanismus und „Denotio mo-
derna”, Tiibingen 1917, s. 98.
15 Korespondencja..., jw., s. 133; — ALLEN, Nr 2034.
16 Tamże, s. 134.
17 Korenspondencja..., jw., s. 5.
40