DOI article:
Miscellanea
DOI article:Kornecki, Marian; Majka, Maria: Obraz Wieczerzy Pańskiej z Gromnika
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0063
OBRAZ WIECZERZY PAŃSKIEJ Z GROMNIK/
II. 8. Ostatnia Wieczerza, kwatera z poliptyku
w Książnicach Wielkich, 2. poł. XV w. wyk. Malarz
Michał (?). (Repr. wg M. Walickiego)
w Krems, współczesny i z tego samego kręgu 21. Obra-
zy te cechuje niemal syntetyczne uproszczenie kom-
pozycyjne i zamknięcie przedstawienia w charakte-
rystycznej, architektonicznej oprawie oraz widoczny
związek z wzornikami grafiki ulotnej, zwłaszcza nad-
dunajskiej. Elementy wspomnianego tryptyku z Ptasz-
kowej łączono również z lokalnymi warsztatami mi-
niatorskimi22.
W środowisku krakowskim w połowie XV w. po-
jawia się scena Ostatniej Wieczerzy na kwaterze
wielkiego poliptyku dominikańskiego. Mimo zbieżnoś-
ci kompozycyjnej z poprzednimi przykładami daje się
tu zaobserwować pewna dążność do pogłębienia wi-
dzenia realistycznego. Z 2. połowy XV w. pochodzi
takaż scena w poliptyku w Książnicach Wielkich,
przypisywanym malarzowi Michałowi23. Warto nad-
mienić, że we wszystkich trzech przykładach, będą-
cych czołowymi zabytkami malarstwa małopolskiego,
ujawnienie zdrady Judasza jest momentem dominu-
jącym. W kręgu malarstwa czeskiego spotykamy w
tym samym mniej więcej okresie scenę Ostatniej
Wieczerzy w cyklu pasyjnym na skrzydłach ołtarza
z Doudleb z 1494 r.; przedstawia ona komunię Juda-
sza, w wariancie zbliżonym do obrazów z krakows-
kiego ołtarza dominikańskiego i poliptyku książnic-
kiego (il. 9). Cykl doudlebski stanowi, tak jak obrazy
cyklu dominikańskiego, kompilację różnych wzorów
graficznych, inspirowanych twórczością szkoły no-
rymberskiej 24. Kontynuację tego ciągu znajdujemy
na jednej z kwater skrzydeł ołtarza z Ziębic z około
r. 1515, przypisywanego tzw. Mistrzowi z Góry Śląs-
kiej 25.
Obydwa główne nurty formalne, wykształcone do-
tychczas w kompozycji Ostatniej Wieczerzy, zostały
podjęte i wykorzystane przez krąg malarzy norym-
berskich, skupionych wokół Albrechta Diirera, któ-
rego Duża Pasja (1511 r.) wydaje się bliższa warian-
towi kompozycyjnemu Leonarda, natomiast w Małej
Pasji (1508—10 r.)26 kompozycja jest zwarta, zamy-
kająca się w pionowym obrazie. Norymberskie cykle
graficzne i wzorniki stają się w tym czasie jak wia-
domo podstawową inspiracją twórczą malarzy i rzu-
tują w sposób istotny na działalność warsztatów ce-
chowych w szerokim kręgu oddziaływania 27. W Małej
Pasji A. Diirera (il. 10) widzimy grupę dyskutujących
między sobą apostołów, poruszonych wiadomością
o zdradzie Judasza; pośrodku Chrystus, podtrzymu-
jący wspartego na jego piersi św. Jana, błogosławi
wieczerzę. Odosobniony Judasz umieszczony na pierw-
szym planie, trzyma w ręce worek ze srebrnikami.
Podobnie kształtuje się kompozycja Ostatniej Wie-
czerzy w szeroko rozpowszechnionym na naszym te-
renie cyklu grafiki Hansa Schaufeleina28, wyraźniej
jednak podkreślającego zdradę Judasza, któremu
Chrystus udziela komunii. Te same treści zawiera
scena na malowanych skrzydłach tryptyku w kaplicy
Zygmuntowskiej na Wawelu, wykonanych w 1538 r.
przez Jerzego Pencza z Norymbergi29. W ilustracji
z graficznego cyklu pasyjnego Hansa Sebalda Beha-
21 Tamże, s. 71, fig. 202.
22 M. WALICKI, Malarstwo polskie, gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, s. 295—296.
23 Tamże, s. 318. Tu pełny zestaw odnośnej literatury.
24 j. peSINA, CeskA malba. pozdni gotiky a renesance,
deskone malistui 1450-1550, Praha 1950, s. 34, fig. 50.
25 M. ZLAT, Ziębice, Wrocław—Warszawa—Kraków 1967,
s. 84-90, fig. 47.
26 f. w. HOLLSTEIN, German engrauings etchings and
woodcuts ca 1400—1700 Amsterdam [b.r.], VII, s. 118, fig. 132.
27 m. WALICKI, Inspiracje graficzne polskiego malar-
stwa na przełomie XV i XVI w., „Biul. Hist, Sztuki” XXIV,
1962, nr 3/4; — tenże, Zloty widnokrąg, Warszawa 1965,
s_ 89 i nn.
28 B. OPEC. Żywot Pana Naszego Jezu Chrysta, Kraków
1522, nakład Wietora; - J. MUCZKOWSKI, Zbiór drzewory-
tów w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowanych,
Kraków 1849, ryc. 256; - Por. także WALICKI, Malarstwo
polskie..., jw., s. 331; — tenże, Złoty widnokrąg, jw.,
s. 144—146; — J. ROSS, Ze studiów nad twórczością malarza
Teofila Stancla, „Biul. Hist. Sztuki” XXVII, 1965, nr 4.
29 T. KRUSZYŃSKI, Jerzy Pencz z Norymbergi jako
twórca malowideł tryptyku w Kaplicy Zygmuntowskiej,
„Biul. Hist. Sztuki i Kult.” 1933/4, s. 179 i nn.; - J. SZA-
BŁOWSKI, Katalog zabytków sztuki w Polsce, IV, Miasto
Kraków, cz. I, Wawel, Warszawa 1965, s. 86, fig. 374.
55
II. 8. Ostatnia Wieczerza, kwatera z poliptyku
w Książnicach Wielkich, 2. poł. XV w. wyk. Malarz
Michał (?). (Repr. wg M. Walickiego)
w Krems, współczesny i z tego samego kręgu 21. Obra-
zy te cechuje niemal syntetyczne uproszczenie kom-
pozycyjne i zamknięcie przedstawienia w charakte-
rystycznej, architektonicznej oprawie oraz widoczny
związek z wzornikami grafiki ulotnej, zwłaszcza nad-
dunajskiej. Elementy wspomnianego tryptyku z Ptasz-
kowej łączono również z lokalnymi warsztatami mi-
niatorskimi22.
W środowisku krakowskim w połowie XV w. po-
jawia się scena Ostatniej Wieczerzy na kwaterze
wielkiego poliptyku dominikańskiego. Mimo zbieżnoś-
ci kompozycyjnej z poprzednimi przykładami daje się
tu zaobserwować pewna dążność do pogłębienia wi-
dzenia realistycznego. Z 2. połowy XV w. pochodzi
takaż scena w poliptyku w Książnicach Wielkich,
przypisywanym malarzowi Michałowi23. Warto nad-
mienić, że we wszystkich trzech przykładach, będą-
cych czołowymi zabytkami malarstwa małopolskiego,
ujawnienie zdrady Judasza jest momentem dominu-
jącym. W kręgu malarstwa czeskiego spotykamy w
tym samym mniej więcej okresie scenę Ostatniej
Wieczerzy w cyklu pasyjnym na skrzydłach ołtarza
z Doudleb z 1494 r.; przedstawia ona komunię Juda-
sza, w wariancie zbliżonym do obrazów z krakows-
kiego ołtarza dominikańskiego i poliptyku książnic-
kiego (il. 9). Cykl doudlebski stanowi, tak jak obrazy
cyklu dominikańskiego, kompilację różnych wzorów
graficznych, inspirowanych twórczością szkoły no-
rymberskiej 24. Kontynuację tego ciągu znajdujemy
na jednej z kwater skrzydeł ołtarza z Ziębic z około
r. 1515, przypisywanego tzw. Mistrzowi z Góry Śląs-
kiej 25.
Obydwa główne nurty formalne, wykształcone do-
tychczas w kompozycji Ostatniej Wieczerzy, zostały
podjęte i wykorzystane przez krąg malarzy norym-
berskich, skupionych wokół Albrechta Diirera, któ-
rego Duża Pasja (1511 r.) wydaje się bliższa warian-
towi kompozycyjnemu Leonarda, natomiast w Małej
Pasji (1508—10 r.)26 kompozycja jest zwarta, zamy-
kająca się w pionowym obrazie. Norymberskie cykle
graficzne i wzorniki stają się w tym czasie jak wia-
domo podstawową inspiracją twórczą malarzy i rzu-
tują w sposób istotny na działalność warsztatów ce-
chowych w szerokim kręgu oddziaływania 27. W Małej
Pasji A. Diirera (il. 10) widzimy grupę dyskutujących
między sobą apostołów, poruszonych wiadomością
o zdradzie Judasza; pośrodku Chrystus, podtrzymu-
jący wspartego na jego piersi św. Jana, błogosławi
wieczerzę. Odosobniony Judasz umieszczony na pierw-
szym planie, trzyma w ręce worek ze srebrnikami.
Podobnie kształtuje się kompozycja Ostatniej Wie-
czerzy w szeroko rozpowszechnionym na naszym te-
renie cyklu grafiki Hansa Schaufeleina28, wyraźniej
jednak podkreślającego zdradę Judasza, któremu
Chrystus udziela komunii. Te same treści zawiera
scena na malowanych skrzydłach tryptyku w kaplicy
Zygmuntowskiej na Wawelu, wykonanych w 1538 r.
przez Jerzego Pencza z Norymbergi29. W ilustracji
z graficznego cyklu pasyjnego Hansa Sebalda Beha-
21 Tamże, s. 71, fig. 202.
22 M. WALICKI, Malarstwo polskie, gotyk, renesans,
wczesny manieryzm, Warszawa 1961, s. 295—296.
23 Tamże, s. 318. Tu pełny zestaw odnośnej literatury.
24 j. peSINA, CeskA malba. pozdni gotiky a renesance,
deskone malistui 1450-1550, Praha 1950, s. 34, fig. 50.
25 M. ZLAT, Ziębice, Wrocław—Warszawa—Kraków 1967,
s. 84-90, fig. 47.
26 f. w. HOLLSTEIN, German engrauings etchings and
woodcuts ca 1400—1700 Amsterdam [b.r.], VII, s. 118, fig. 132.
27 m. WALICKI, Inspiracje graficzne polskiego malar-
stwa na przełomie XV i XVI w., „Biul. Hist, Sztuki” XXIV,
1962, nr 3/4; — tenże, Zloty widnokrąg, Warszawa 1965,
s_ 89 i nn.
28 B. OPEC. Żywot Pana Naszego Jezu Chrysta, Kraków
1522, nakład Wietora; - J. MUCZKOWSKI, Zbiór drzewory-
tów w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego zachowanych,
Kraków 1849, ryc. 256; - Por. także WALICKI, Malarstwo
polskie..., jw., s. 331; — tenże, Złoty widnokrąg, jw.,
s. 144—146; — J. ROSS, Ze studiów nad twórczością malarza
Teofila Stancla, „Biul. Hist. Sztuki” XXVII, 1965, nr 4.
29 T. KRUSZYŃSKI, Jerzy Pencz z Norymbergi jako
twórca malowideł tryptyku w Kaplicy Zygmuntowskiej,
„Biul. Hist. Sztuki i Kult.” 1933/4, s. 179 i nn.; - J. SZA-
BŁOWSKI, Katalog zabytków sztuki w Polsce, IV, Miasto
Kraków, cz. I, Wawel, Warszawa 1965, s. 86, fig. 374.
55