DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Galicka, Izabella; Sygietyńska, Hanna: Erazm Wąsowski - nieznany malarz XVII wieku i jego dzieło w Lewiczynie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0079
ERAZM WĄSOWSKI
II. 2. Głowa św. Izydora Oracza z obrazu w Lewi-
czynie. (Fot. W. Wolny).
ce po kanonizacji świętego (1622 r.) i powołaniu
bractwa (1626 t.) pod jego wezwaniem. Już w r. 1622
pojawia się drukiem dziełko o. Andrzeja Gołdonow-
skiego, prowincjała zakonu Paulinów, zawierające ży-
ciorysy wówczas kanonizowanych świętych: Izydora,
Filipa Nereusza, Franciszka Ksawerego, Ignacego
Loyoli i Teresy z Avila. W siedem lat później (1629 r.)
tenże autor wydaje w Krakowie rozszerzony życio-
rys Izydora Oracza pod tytułem Krótkie zebranie
świętobliwego żywota s. Isidora Rolnika z Madryki
od świętej pamięci Grzegorza XV między święte wpi-
sanego opatrzony szerokim komentarzem autorskim
zawierającym wskazania dla „gospodarzy chrześcijań-
skich”. Na żyznych terenach południowego Mazowsza
szerzeniu się nabożeństwa do chłopskiego patrona
sprzyja biskup Stefan Wierzbowski fundując obraz
św. Izydora do Zwoli (pow. Garwolin)6, wprowadza-
6 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Warszawa
1967, t. X woj. warszawskie, z. 2 pow. garwoliński opr.
I. GALICKA i H. SYGIETYŃSKA, s. 29. il. 31; ze względów
technicznych obraz reprodukowany bez scen otaczających
postać św. Izydora. W dolnej partii obrazu umieszczone są:
herb Jastrzębiec oraz inicjały S WDCE P (Stefanus Wierz-
bowski de Chrząstów Episcopus Posnaniensis) Stefana
z Chrząstowa Wierzbowskiego biskupa poznańskiego.
jąc do kościołów bractwa7 oraz erygując parafie pod
jego wezwaniem jak np. w Ostrówku (pow. Otwock)8.
Oficjalne wprowadzenie bractwa do Lewiczyna bullą
papieża Klemensa X z 7 maja 1673 r.9 uwieńczyło kil-
kuletni okres narastania i formowania się kultu, któ-
rego plastycznym wyrazem stał się namalowany już
w r. 1668 obraz św. Izydora Oracza do sprawionego
wówczas przez ks. Andrzeja Gołkowskiego ołtarza
bocznego 10 (il. 1).
Obraz o wymiarach 2,04 X51,30 m malowany jest
olejno na grubym, pośrodku zszytym płótnie o pro-
stym splocie. Poddany był już w dawniejszym czasie
co najmniej jednej konserwacji, podczas której zdub-
lowano go na nowe płótno, obcięto dolny i zagięto le-
wy brzeg malowidła oraz dokonano przemalowań i re-
tuszy. Obecnie przeprowadzone badania chemiczne
gruntu kładzionego cienką warstwą i barwionego na
kolor ciemno-czerwono-brunatny wykazały, że do za-
7 Do polskiego Lewiczynowi Wrociszewa bractwo św.
Izydora Oracza wprowadzone zostało w r. 1686 bullą papie-
ża Innocentego XI z dnia 22 marca (por. S. BRZEZIŃSKI,
Wrociszew — karta z dziejów parafii mazowieckich, Warsza-
wa 1935).
8 Parafia erygowana w r. 1678, Słownik Geogr. Król.
Polskiego t. VII, Warszawa 1886, s. 716.
9 Zachowane w archiwum parafialnym kościoła w Lewi-
czynie dwie księgi Bractwa św. Izydora Oracza zawierają:
tekst bulli papieża Klemensa X, życiorys św. Izydora, wska-
zówki płynące z tego życiorysu i stanowiące materiał do
kazań i nauk na zebraniach bractwa oraz spisy jego człon-
ków. Tekst życiorysu św. Izydora Oracza stanowi nieznaczną
trawestację jego curriculum vitae zawartego w książeczce
Gołdonowskiego. Kult św. Izydora sprzyja w Lewiczynie
rozpowszechnieniu się imienia tego świętego. Wśród kilku
zagrodników osadzonych na plebańskim gruncie ok. r. 1726
dwóch nosi to imię: Izydor Sitarz oraz „Izydor Giessak tak-
że rolny ma parę wołów i załogę wszystką pańską ale się
rozhultaił i upadać począł...” (por. Archiwum parafialne
w Lewiczynie, Descriptio Inwentarii Ecclesiae... 1726). Imię
Izydor nosi również w tym czasie Grzybowski, chorąży
czerski, którego rodzina (i on sam) szczodrze wyposaża ko-
ściół lewiczyński.
10 W Księdze Bractwa Różańcowego przechowywanej w
Arch. Par. w Lewiczynie (nr 82/117, k. 2) znajduje się wła-
snoręczny wpis ks. Andrzeja Gołkowskiego stanowiący ro-
dzaj podsumowania jego działalności duszpasterskiej i fun-
dacyjnej. Opisując sprawione wówczas (po r. 1665) wyposa-
żenie wnętrza kościoła, Gołkowski podkreśla ,,także ołtarz
S. Izydora sprawiłem”.
Obraz z tego ołtarza zawieszony obecnie na ścianie le-
wiczyńskiego kościoła zauważony został już w r. 1948 przez
Dariusza Kaczmarzyka podczas wstępnej inwentaryzacji po-
wiatu grójeckiego. W r. 1968 w trakcie objazdu inwentary-
zacyjno-redakcyjnego przeprowadzonego przez autorki arty-
kułu stwierdzono XVII-jvieczną metrykę obrazu oraz istnie-
nie napisu w dolnej partii płótna, co z kolei zachęciło
miejscowego proboszcza do poddania malowidła fachowej
i troskliwej konserwacji. Przeprowadziły ją w 1968—69 pp.
mgr Aldona Romanowiczowa i mgr Maria Wodzińska z Pra-
cowni Konserwacji Malarstwa Muzeum Narodowego w War-
szawie.
Na tym miejscu składamy serdeczne podziękowanie księdzu
Janowi Makowskiemu proboszczowi lewiczyńskiemu - praw-
dziwemu opiekunowi i miłośnikowi zabytków — za pomoc
okazaną w czasie naszej pracy. Szczere wyrazy wdzięczno-
ści za cenne uwagi składamy również: prof. dr Mieczysła-
wowi Gębarowiczowi, prof. dr Aleksandrowi Gieysztorowi,
dr Irenie Gieysztorowej oraz dr Barbarze i dr Jerzemu Ło-
zińskim.
71
II. 2. Głowa św. Izydora Oracza z obrazu w Lewi-
czynie. (Fot. W. Wolny).
ce po kanonizacji świętego (1622 r.) i powołaniu
bractwa (1626 t.) pod jego wezwaniem. Już w r. 1622
pojawia się drukiem dziełko o. Andrzeja Gołdonow-
skiego, prowincjała zakonu Paulinów, zawierające ży-
ciorysy wówczas kanonizowanych świętych: Izydora,
Filipa Nereusza, Franciszka Ksawerego, Ignacego
Loyoli i Teresy z Avila. W siedem lat później (1629 r.)
tenże autor wydaje w Krakowie rozszerzony życio-
rys Izydora Oracza pod tytułem Krótkie zebranie
świętobliwego żywota s. Isidora Rolnika z Madryki
od świętej pamięci Grzegorza XV między święte wpi-
sanego opatrzony szerokim komentarzem autorskim
zawierającym wskazania dla „gospodarzy chrześcijań-
skich”. Na żyznych terenach południowego Mazowsza
szerzeniu się nabożeństwa do chłopskiego patrona
sprzyja biskup Stefan Wierzbowski fundując obraz
św. Izydora do Zwoli (pow. Garwolin)6, wprowadza-
6 Por. Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Warszawa
1967, t. X woj. warszawskie, z. 2 pow. garwoliński opr.
I. GALICKA i H. SYGIETYŃSKA, s. 29. il. 31; ze względów
technicznych obraz reprodukowany bez scen otaczających
postać św. Izydora. W dolnej partii obrazu umieszczone są:
herb Jastrzębiec oraz inicjały S WDCE P (Stefanus Wierz-
bowski de Chrząstów Episcopus Posnaniensis) Stefana
z Chrząstowa Wierzbowskiego biskupa poznańskiego.
jąc do kościołów bractwa7 oraz erygując parafie pod
jego wezwaniem jak np. w Ostrówku (pow. Otwock)8.
Oficjalne wprowadzenie bractwa do Lewiczyna bullą
papieża Klemensa X z 7 maja 1673 r.9 uwieńczyło kil-
kuletni okres narastania i formowania się kultu, któ-
rego plastycznym wyrazem stał się namalowany już
w r. 1668 obraz św. Izydora Oracza do sprawionego
wówczas przez ks. Andrzeja Gołkowskiego ołtarza
bocznego 10 (il. 1).
Obraz o wymiarach 2,04 X51,30 m malowany jest
olejno na grubym, pośrodku zszytym płótnie o pro-
stym splocie. Poddany był już w dawniejszym czasie
co najmniej jednej konserwacji, podczas której zdub-
lowano go na nowe płótno, obcięto dolny i zagięto le-
wy brzeg malowidła oraz dokonano przemalowań i re-
tuszy. Obecnie przeprowadzone badania chemiczne
gruntu kładzionego cienką warstwą i barwionego na
kolor ciemno-czerwono-brunatny wykazały, że do za-
7 Do polskiego Lewiczynowi Wrociszewa bractwo św.
Izydora Oracza wprowadzone zostało w r. 1686 bullą papie-
ża Innocentego XI z dnia 22 marca (por. S. BRZEZIŃSKI,
Wrociszew — karta z dziejów parafii mazowieckich, Warsza-
wa 1935).
8 Parafia erygowana w r. 1678, Słownik Geogr. Król.
Polskiego t. VII, Warszawa 1886, s. 716.
9 Zachowane w archiwum parafialnym kościoła w Lewi-
czynie dwie księgi Bractwa św. Izydora Oracza zawierają:
tekst bulli papieża Klemensa X, życiorys św. Izydora, wska-
zówki płynące z tego życiorysu i stanowiące materiał do
kazań i nauk na zebraniach bractwa oraz spisy jego człon-
ków. Tekst życiorysu św. Izydora Oracza stanowi nieznaczną
trawestację jego curriculum vitae zawartego w książeczce
Gołdonowskiego. Kult św. Izydora sprzyja w Lewiczynie
rozpowszechnieniu się imienia tego świętego. Wśród kilku
zagrodników osadzonych na plebańskim gruncie ok. r. 1726
dwóch nosi to imię: Izydor Sitarz oraz „Izydor Giessak tak-
że rolny ma parę wołów i załogę wszystką pańską ale się
rozhultaił i upadać począł...” (por. Archiwum parafialne
w Lewiczynie, Descriptio Inwentarii Ecclesiae... 1726). Imię
Izydor nosi również w tym czasie Grzybowski, chorąży
czerski, którego rodzina (i on sam) szczodrze wyposaża ko-
ściół lewiczyński.
10 W Księdze Bractwa Różańcowego przechowywanej w
Arch. Par. w Lewiczynie (nr 82/117, k. 2) znajduje się wła-
snoręczny wpis ks. Andrzeja Gołkowskiego stanowiący ro-
dzaj podsumowania jego działalności duszpasterskiej i fun-
dacyjnej. Opisując sprawione wówczas (po r. 1665) wyposa-
żenie wnętrza kościoła, Gołkowski podkreśla ,,także ołtarz
S. Izydora sprawiłem”.
Obraz z tego ołtarza zawieszony obecnie na ścianie le-
wiczyńskiego kościoła zauważony został już w r. 1948 przez
Dariusza Kaczmarzyka podczas wstępnej inwentaryzacji po-
wiatu grójeckiego. W r. 1968 w trakcie objazdu inwentary-
zacyjno-redakcyjnego przeprowadzonego przez autorki arty-
kułu stwierdzono XVII-jvieczną metrykę obrazu oraz istnie-
nie napisu w dolnej partii płótna, co z kolei zachęciło
miejscowego proboszcza do poddania malowidła fachowej
i troskliwej konserwacji. Przeprowadziły ją w 1968—69 pp.
mgr Aldona Romanowiczowa i mgr Maria Wodzińska z Pra-
cowni Konserwacji Malarstwa Muzeum Narodowego w War-
szawie.
Na tym miejscu składamy serdeczne podziękowanie księdzu
Janowi Makowskiemu proboszczowi lewiczyńskiemu - praw-
dziwemu opiekunowi i miłośnikowi zabytków — za pomoc
okazaną w czasie naszej pracy. Szczere wyrazy wdzięczno-
ści za cenne uwagi składamy również: prof. dr Mieczysła-
wowi Gębarowiczowi, prof. dr Aleksandrowi Gieysztorowi,
dr Irenie Gieysztorowej oraz dr Barbarze i dr Jerzemu Ło-
zińskim.
71