Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

IZABELLA GALICKA, HANNA SYGIETYŃSKA


II. 5. Obraz w Lewiczynie, fragment z kapliczką.
(Fot. M. Wolny)

świętego, jego ręce i stopy, kładzie się refleksem na
kapeluszu, kobiałce i zawieszonych u pasa przyborach.
Podobnie ukierunkowane, choć bardziej rozproszone,
jest światło małych scen. Słoneczny blask letniego
dnia oblewa otwarty krajobraz i zabudowania miasta
i rozjaśnia zieleń polany u podnóża wież.
Strona warsztatowo-techniczna obrazu świadczy
o gruntownym opanowaniu rzemiosła artystycznego.

Wygładzony, starannie położony grunt kredowy za-
barwiony na kolor czerwonobrunatny współdziała
z kolorytem poszczególnych partii obrazu. Malarska
struktura dzieła, swobodne posługiwanie się impa-
stami dowodzą biegłej znajomości zaawansowanej
techniki olejnej. Farby o barwnikach pochodzenia
głównie nieorganicznego używane są jako kryjące;
nieco anachroniczne wydaje się zastosowanie trady-
cyjnej smalty.
W obrazie splatają się tendencje stylistyczne o wy-
raźnie północnej proweniencji. Postać świętego w nie-
co teatralnej pozie, o manierystycznie przeskalowa-
nych dłoniach i stopach, być może wzorowana jest
na powszechnych w sztuce europejskiej wyobraże-
niach klęczących postaci osadzonych w pejzażu, jak
na przykład św. Eustachego, św. Huberta, św. Onu-
frego przymującego komunię czy św. Hieronima
w ekstazie. Pejzaż, którego ważny komponent sta-
nowi miasto o przewadze centralnych budowli (il. 3),
ujęto w sposób bardziej może mieszczący się w skali
zainteresowań malarzy holenderskich. Koloryt na-
tomiast raczej przywodzi na myśl postępowanie barw-
ne mistrzów flamandzkich, zwłaszcza przez zróżnico-
cowaną paletę drobnych scen rodzajowych i partii
pejzażowych. Przy tym wszystkim są również frag-
menty — jak ten z zagrodami wiejskimi, które tchną
niezaprzeczenie swojskim, polskim klimatem. Jedno-
cześnie forma przyborów codziennego użytku, jak
np. zawieszone u pasa krzesiwo klamrowate do niece-
nia ognia, typ sprzętu pasterskiego i rolniczego, jak
m. in. kij szufelkowy (służący do nabierania ziemi
i ciskania w bydło celem zawrócenia zwierzęcia —
por. il. 12), czy jednoręczne radło koleśne, wreszcie
sposób wprzęgnięcia wołów w jarzmo tzw. przyrożne
(tj. o kabłąku przywiązanym do rogów zwierzęcia) —
charakterystyczne są dla słowiańskiego kręgu kultury
materialnej14.
Któż mógł być twórcą dzieła tak zdecydowanie wy-
bijającego się swoim poziomem artystycznym, a jed-
nocześnie skupiającego w sobie cechy charakterystycz-
ne dla różnych środowisk? Kluczem do rozwiązania
tej pasjonującej zagadki okazał się niewielki obrazek
z serii malowideł upamiętniających wydarzenia przed
cudownym obrazem Matki Boskiej Lewiczyńskiej15.
Świadectwem pisanym rozgrywających się epizodów
jest zachowana w kościele Księga cudów i łask...16,
zawierająca szczegółowe opisy cudów w porządku
chronologicznym. Jej ilustracją a zarazem plastycz-
nym świadectwem zdarzeń stał się wspomniany ze-
spół niewielkich, malowanych na drzewie obrazków,
z których sześć zachowało się do dnia dzisiejszego.
Obrazki powstałe w siedemdziesiątych latach w. XVII
z inicjatywy Andrzeja Gołkowskiego i opatrzone przez

14 K. MOSZYŃSKI, Kultura ludowa Słowian, cz. I, Kra-
ków 1929, S. 109, 167, 168, 170, 173 i 245.
15 Są one malowane na deskach o wymiarach 38 X 28 cm,
na które nabito profilowane czterocentymetrowe listwy
drewniane tworzące ramki. Restaurowane były w latach
1968—69 przez mgr Aldonę Romanowiczową w Warszawie.
Przedstawione są na nich następujące cudowne wydarzenia
rozgrywające się w Lewiczynie: 1. Uzdrowienie Jana Roso-
chowskiego z Byczyny w 1671 r.; 2. Ekstaza Ignacego Saga-
towskiego przed obrazem M.B.; 3. Uzdrowienie Elżbiety
Czosnowskiej z Lewiczyna; 4. Uzdrowienie córki kramarza
Baranka ze Starej Wsi w 1676 r.; 5. Obcięcie kołtuna Zofii
Gosieniewskiej [Gośniewskiej] z Oczesałek w 1678 r. oraz
6. Msza św. przed obrazem M.B. — odprawiona w intencji
księdza Krzeszkowskiego [Przeczkowskiego] przez ks. Eraz-

ma Wąsowskiego. Na odwrociach obrazków znajdują się
opisy cudów poświadczone przez ks. Andrzeja Gołkowskie-
go (proboszcza lewiczyńskiego i dziekana grójeckiego), pisa-
ne L ^zpośrednio na desce lub na pergaminie (obecnie osob-
no oprawione pod szkłem).
16 Arch. Par. w Lewiczynie, rkps od 3. ćw. XVII w.:
Księga cudów i łask doznawanych po dziś dzień przez wielu
ludzi, którzy w różnych utrapieniach i chorobach z wielką
ufnością i mocną wiarą uciekali się do Najświętszej Bogu-
rodzicy Maryi Panny w kościele lewiczyńskim zostającej...;
wydana drukiem w obszernych fragmentach w r. 1911 w War-
szawie przez księdza Wtojciecha] Dfionizego] Bryndzę [Na-
ckiego] proboszcza lewiczyńskiego, pod skróconym tytułem
Księga cudów i łask Naświętszej Bogurodzicy Maryi Panny
w kościele lewiczyńskim zostającej..

74