Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

PROBLEMATYKA NOWOŻYTNEGO UBIORU ZAWODOWEGO

2. USTALENIA ŻRÓDŁOZNAWCZE

Źródła do ubiorów zawodowych, podobnie jak inne
materiały do historii odzieży, podzielić można na ma-
terialne, ikonograficzne i pisane. Zagadnienie to wy-
maga jednak pewnych dodatkowych ustaleń, ponie-
waż proporcje w zakresie częstotliwości występowa-
nia źródeł i hierarchii ich ważności przebiegają
inaczej aniżeli w badaniach nad innymi ubiorami
historycznymi. Przede wszystkim historyk ubiorów
zawodowych doświadcza niezwykłego ubóstwa źródeł
materialnych, a więc zachowanych ubiorów historycz-
nych. Muzea europejskie przechowują wprawdzie dość
dużą liczbę ubiorów określających sprawowanie przez
ich właściciela jakiejś funkcji społecznej. Zachowały
się więc ubiory dożów weneckich, rektorów republiki
Dubrownika, sędziów i pracowników uniwersytetów
europejskich, umundurowanie funkcjonariuszy miej-
skich i liberie dworskie. Muzea historii wojskowości
posiadają liczne komplety mundurów wojskowych.
Chodzi tu jednak zawsze o ubiory ilustrujące spra-
wowanie jakiejś godności, władzy czy funkcji spo-
łęcznej, czyli ozdobne ubiory świąteczne, a przy-
najmniej wyjściowe. Strojne liberie służby magnac-
kiej miały ukazać potęgę i bogactwo swych panów
manifestujące się w okresie feudalizmu właśnie li-
czebnością służby. Znacznie trudniej o ubiory co-
dzienne używane przy pracy fizycznej. Nie miały one
wartości estetycznych, były na ogół zniszczone i nie
wzbudzały zainteresowań kolekcjonerskich. Jedynie
wyjątkowo szczęśliwy przypadek mógł zdarzyć, że do
naszych czasów zachowały się ubiory ochronne. Zmar-
łych chowano na ogół w strojach świątecznych, co
zmniejsza szansę odnalezienia ubiorów roboczych
w kryptach kościelnych.
Brak źródeł materialnych skłania do szczególnej
staranności w poszukiwaniu źródeł ikonograficznych 9.
Są one ogromnie rozproszone, ukazują jednak często
człowieka wykonującego różne rodzaje pracy. Ogrom-
ną wagę mają ikonograficzne wydawnictwa źródłowe
typu czeskiego „Homo faber”. W wydawnictwie tym
ukazano szeroko pojętą tematykę pracy w okresie
przedindustrialnym, od w. XII do 2. połowy XVII w.,
a więc w czasie powstawania, rozwoju i przeżywania
się ustroju feudalnego 10 *. Ten pionierski traktat iko-
nologiczny ukazujący funkcję społeczną wyobrażeń
człowieka pracującego stanowi bezcenne źródło do
ubiorów zawodowych. Gdyby różnorodne źródła ikono-
graficzne były podobnie starannie i w tak nowatorski
sposób zestawione w innych krajach europejskich, po-
równawcze studia nad ubiorem zawodowym mogłyby
przynieść wiele nowych sformułowań. Inny charak-
ter mają wydawnictwa zajmujące się ogólną historią
pracy w okresie rzemieślniczymn. Wyobrażenia czło-
wieka pracującego ukryte są w różnorodnym mate-
riale ikonograficznym począwszy od iluminowanych
rękopisów, a kończąc na kaflach i insygniach cecho-
wych 12. Należy wypracować nowe metody krytyki
źródłowej w sensie opisu preikonograficznego13. Cho-
dzi tu przy tym zarówno o prześledzenie możliwości
świadomej deformacji rysunku przez artystów śred-


II. 2. Szewc burgundzki z XV w. Zb. Bally Schuh-
museum Schonenwerd, Szwajcaria.

9 I. TURNAU, Źródła ikonograficzne do nowożytnej hi-
storii produkcji i konsumpcji. — Próba klasyfikacji, „Kwar-
talnik Hist. Kult. Mat.” XIV, 1966, nr 1, S. 49-64.
10 V. HUSA, J. PETRAN, A. SUBRTOVA, Homo faber.
Arbeitsmotwe auf alten Abbildungen, Praha 1967; — Ważna
recenzja J. TOPOLSKIEGO w „Kwartalniku Hist. Kult. Mat.”
XVI, 1968, nr 1, S. 144-146.

u Np. P. WOLFF i F. MAURO, Histoire generale du
trauail. L’dge de 1’artisant, Parts 1965.
12 Wyliczenie różnych typów źródeł: TURNAU, Źródła
ikonograficzne, jw.
13 j. BIAŁOSTOCKI, Badania ikonograficzne nad Rem-
brandtem, „Sztuka i Krytyka” 1957, nr 2 (30), s. 146.-176.

119