DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Bochnak, Wojciech: Urceolus w kształcie lwa w katedrze krakowskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0147
URCEOLUS W KSZTAŁCIE LWA W KATEDRZE KRAKOWSKIEJ
były powszechne. Znane są dzieje np. tryptyku miku-
szowickiego 5 lub ołtarza bodzentyńskiego 6 czy Zator-
skiego 7, które z katedry krakowskiej zostały przeka-
zane do kościołów prowincjonalnych. Podobne wę-
drówki odbyły: gotycka monstrancja kościoła w Lu-
borzycy 8, romańska antaba z głową lwa 9 na drzwiach
tegoż kościoła i wiele innych zabytków.
Urceolus w kształcie lwa jest bardzo rzadkim za-
bytkiem na terenie Polski. Przed drugą wojną świa-
tową znajdowały się w naszym kraju tylko trzy oka-
zy tego rodzaju, urceolusy z Kruchowa w Wielkopol-
sce 10 (il. 2), z Bortkuszek pod Wilnem 11 (il. 3—4) oraz
omawiany tu z Koniuszy 12. Obecnie pozostały w Pol-
sce tylko dwa z nich, kruchowski w Muzeum Naro-
dowym w Poznaniu i z Koniuszy w katedrze krakow-
skiej. Przybył natomiast urceolus zbliżony kształtem
do lwa, wykonany z cyny, niewiadomego pochodzenia,
zakupiony przez Muzeum Narodowe w Krakowie u Ta-
deusza Wierzejskiego. Jest to więc nabytek anty-
kwarski, wątpliwej zresztą autentyczności.
W obecnym stanie urceolus z Koniuszy ma nastę-
pujące wymiary: wys. 205 mm, dł. 250 mm. Lew stoi
pewnie, zamarły w bezruchu, z lekko uniesioną głową,
patrzy na wprost. Pysk otacza grzywa utworzona
z lekko wypukłych, stylizowanych kosmyków w kształ-
cie trójkątów, zawieszonych jakby na taśmie. Uszy
półokrągłe, lekko drążone wewnątrz. Między nimi
otwór do wlewania wody zamykany dorobioną później
klapką. Od nasady nosa do dolnej szczęki ciągną się
linie naśladujące zmarszczki, utworzone przez otwar-
cie paszczy. W pysku lew trzyma rurkę obejmując ją
schematycznie wyrytymi kłami. Wyrazu zapatrzenia
w przestrzeń dodają oczom głęboko wiercone źrenice.
Lwi ogon z kilkoma zgrubieniami zadarty jest do
góry i wygięty w kształcie litery S. Uchwyt naczynia
stanowi długi, cienki zwierz, podobny do jaszczurki.
Wczepił się zębami w kark lwa i zapiera się przed-
nimi łapami tuż koło swej paszczy. Ciało jego wygina
się silnie ku górze, drugim zaś końcem, mającym
kształt trójliścfa, opiera się o nasadę lwiego ogona.
Górne wygięcie lwiego ogona łączy się z grzbietem
zwierza pełniącego rolę uchwytu. Na piersi lwa moż-
na zauważyć łatę wykonaną z brązu i tak wpraso-
waną, że nie wystaje ponad powierzchnię. Wydaje się,
że nie jest ona późniejszą naprawą, lecz że została
wykonana w następstwie nieudanego odlewu rzeźby.
Na przednich łapach znajduje się kilka rzędów punk-
tów ułożonych poziomo. Na obu łokciach łukowate
zmarszczki. Na trzech nogach widnieją po stronie ze-
wnętrznej nie dające się wyjaśnić znaki. Jakiś znak
był zapewne i na lewej tylnej nodze, obecnie jest on
jednak niewidoczny, miejsce bowiem, gdzie mógł się
U. 3. Urceolus z Bortkuszek. (Repr. W. Gumuła)
znajdować, przykrywa łata. Na prawym barku lwa
wyryto monogram MK.
Rzeźba jest uszkodzona: tylne nogi zwierzęcia są
odłamane nieco powyżej stawów kostki, wewnątrz pu-
5 J. SZABŁOWSKI, Tryptyk w Mikuszowicach, „Rocz.
Krak.” XXVII, 1936, s. 41-42.
6 A. BOCHNAK, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie
rzemiosła artystycznego, „Studia do Dziejów Wawelu” II,
1960, s. 218.
t S. KOMORNICKI, Ołtarz renesansowy w Zatorze,
„Spraw. Kom. Hist. Sztuki” IX, 1915, s. LII-LHI; - S.
SWISZCZOWSKI, Ołtarz renesansowy z kaplicy św. Trójcy
na Wawelu. Problem rekonstrukcji i autorstwa, „Studia do
Dziejów Wawelu” I, 1955, s. 113—137.
8 A. BOCHNAK, J. PAGACZEWSKI, Zabytki przemysłu
artystycznego w kościele parafialnym w Luborzycy, Kra-
ków 1925, s. 18-19.
9 Tamże, s. 10.
10 Mittheilungen der k. k. Centralcommision zur Erfor-
schung und Erhaltung der Baudenkmale XII, Wien 1867,
s. XXX; — J. KOHTE, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Prouinz Posen II, Berlin 1896, s. 97 i 99, fig. 67; — N. PAJ-
ZDERSKI, Poznań, Lwów—Warszawa 1922, s. 38 i 44, fig. 42.
n A. ROMER, komunikat w „Sprawozd. Kom. Hist. Sztu-
ki” IV, 1891, s. XCIH—XCIV; Leonard Lepszy zaznaczył w dy-
skusji nad tym komunikatem: ,,podobne naczynie kościelne,
w Polsce dość rzadkie, znajdować sią ma w skarbcu oo. do-
minikanów w Krakowie”. W czasie przeprowadzonej przeszło
30 lat później inwentaryzacji kościoła i klasztoru dominika-
nów żadnego urceolusa w kształcie zwierzęcia tam nie zna-
leziono. Zob. L. LEPSZY i S. TOMKOWICZ, Kraków, kościół
i klasztor oo. dominikanów (Zabytki sztuki w Polsce I,
Kraków 1924).
12 Katalog zabytków sztuki w Polsce IV. Miasto Kra-
ków I. Wawel, Warszawa 1965, s. 116, il. 765.
139
były powszechne. Znane są dzieje np. tryptyku miku-
szowickiego 5 lub ołtarza bodzentyńskiego 6 czy Zator-
skiego 7, które z katedry krakowskiej zostały przeka-
zane do kościołów prowincjonalnych. Podobne wę-
drówki odbyły: gotycka monstrancja kościoła w Lu-
borzycy 8, romańska antaba z głową lwa 9 na drzwiach
tegoż kościoła i wiele innych zabytków.
Urceolus w kształcie lwa jest bardzo rzadkim za-
bytkiem na terenie Polski. Przed drugą wojną świa-
tową znajdowały się w naszym kraju tylko trzy oka-
zy tego rodzaju, urceolusy z Kruchowa w Wielkopol-
sce 10 (il. 2), z Bortkuszek pod Wilnem 11 (il. 3—4) oraz
omawiany tu z Koniuszy 12. Obecnie pozostały w Pol-
sce tylko dwa z nich, kruchowski w Muzeum Naro-
dowym w Poznaniu i z Koniuszy w katedrze krakow-
skiej. Przybył natomiast urceolus zbliżony kształtem
do lwa, wykonany z cyny, niewiadomego pochodzenia,
zakupiony przez Muzeum Narodowe w Krakowie u Ta-
deusza Wierzejskiego. Jest to więc nabytek anty-
kwarski, wątpliwej zresztą autentyczności.
W obecnym stanie urceolus z Koniuszy ma nastę-
pujące wymiary: wys. 205 mm, dł. 250 mm. Lew stoi
pewnie, zamarły w bezruchu, z lekko uniesioną głową,
patrzy na wprost. Pysk otacza grzywa utworzona
z lekko wypukłych, stylizowanych kosmyków w kształ-
cie trójkątów, zawieszonych jakby na taśmie. Uszy
półokrągłe, lekko drążone wewnątrz. Między nimi
otwór do wlewania wody zamykany dorobioną później
klapką. Od nasady nosa do dolnej szczęki ciągną się
linie naśladujące zmarszczki, utworzone przez otwar-
cie paszczy. W pysku lew trzyma rurkę obejmując ją
schematycznie wyrytymi kłami. Wyrazu zapatrzenia
w przestrzeń dodają oczom głęboko wiercone źrenice.
Lwi ogon z kilkoma zgrubieniami zadarty jest do
góry i wygięty w kształcie litery S. Uchwyt naczynia
stanowi długi, cienki zwierz, podobny do jaszczurki.
Wczepił się zębami w kark lwa i zapiera się przed-
nimi łapami tuż koło swej paszczy. Ciało jego wygina
się silnie ku górze, drugim zaś końcem, mającym
kształt trójliścfa, opiera się o nasadę lwiego ogona.
Górne wygięcie lwiego ogona łączy się z grzbietem
zwierza pełniącego rolę uchwytu. Na piersi lwa moż-
na zauważyć łatę wykonaną z brązu i tak wpraso-
waną, że nie wystaje ponad powierzchnię. Wydaje się,
że nie jest ona późniejszą naprawą, lecz że została
wykonana w następstwie nieudanego odlewu rzeźby.
Na przednich łapach znajduje się kilka rzędów punk-
tów ułożonych poziomo. Na obu łokciach łukowate
zmarszczki. Na trzech nogach widnieją po stronie ze-
wnętrznej nie dające się wyjaśnić znaki. Jakiś znak
był zapewne i na lewej tylnej nodze, obecnie jest on
jednak niewidoczny, miejsce bowiem, gdzie mógł się
U. 3. Urceolus z Bortkuszek. (Repr. W. Gumuła)
znajdować, przykrywa łata. Na prawym barku lwa
wyryto monogram MK.
Rzeźba jest uszkodzona: tylne nogi zwierzęcia są
odłamane nieco powyżej stawów kostki, wewnątrz pu-
5 J. SZABŁOWSKI, Tryptyk w Mikuszowicach, „Rocz.
Krak.” XXVII, 1936, s. 41-42.
6 A. BOCHNAK, Mecenat Zygmunta Starego w zakresie
rzemiosła artystycznego, „Studia do Dziejów Wawelu” II,
1960, s. 218.
t S. KOMORNICKI, Ołtarz renesansowy w Zatorze,
„Spraw. Kom. Hist. Sztuki” IX, 1915, s. LII-LHI; - S.
SWISZCZOWSKI, Ołtarz renesansowy z kaplicy św. Trójcy
na Wawelu. Problem rekonstrukcji i autorstwa, „Studia do
Dziejów Wawelu” I, 1955, s. 113—137.
8 A. BOCHNAK, J. PAGACZEWSKI, Zabytki przemysłu
artystycznego w kościele parafialnym w Luborzycy, Kra-
ków 1925, s. 18-19.
9 Tamże, s. 10.
10 Mittheilungen der k. k. Centralcommision zur Erfor-
schung und Erhaltung der Baudenkmale XII, Wien 1867,
s. XXX; — J. KOHTE, Verzeichnis der Kunstdenkmaler der
Prouinz Posen II, Berlin 1896, s. 97 i 99, fig. 67; — N. PAJ-
ZDERSKI, Poznań, Lwów—Warszawa 1922, s. 38 i 44, fig. 42.
n A. ROMER, komunikat w „Sprawozd. Kom. Hist. Sztu-
ki” IV, 1891, s. XCIH—XCIV; Leonard Lepszy zaznaczył w dy-
skusji nad tym komunikatem: ,,podobne naczynie kościelne,
w Polsce dość rzadkie, znajdować sią ma w skarbcu oo. do-
minikanów w Krakowie”. W czasie przeprowadzonej przeszło
30 lat później inwentaryzacji kościoła i klasztoru dominika-
nów żadnego urceolusa w kształcie zwierzęcia tam nie zna-
leziono. Zob. L. LEPSZY i S. TOMKOWICZ, Kraków, kościół
i klasztor oo. dominikanów (Zabytki sztuki w Polsce I,
Kraków 1924).
12 Katalog zabytków sztuki w Polsce IV. Miasto Kra-
ków I. Wawel, Warszawa 1965, s. 116, il. 765.
139