DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Ste̜pień, Halina: O "Wieczornicy ukraińskiej" Maksymiliana Gierymskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0196
HALINA STĘPIEŃ
II. 3. M. Gierymski, studium do Wieczornicy ukraiń-
skiej, ok. 1869. (Repr. W. Wolny)
w produkcji licznej kolonii monachijskiej. Idee np.
Courbeta z wielką szybkością owładły umysłami”6.
Że wystawa odbiegała od tego typu konfrontacji,
niech jeszcze wskażą 2 krótkie notatki z warszaw-
skich współczesnych pism codziennych będące odbi-
ciem towarzyszących tej imprezie opinii. „Kurier
Warszawski” donosił: „Najwięcej nadesłano na tę wy-
stawę portretów, obrazów religijnych; rzeźby naj-
skąpiej. Jest to widoczny objaw kierunku realistycz-
nego, w którym zaczynają już pełzać i artyści ma-
rzycielskiej Germanii” 7. Recenzent „Gazety Warszaw-
skiej” stwierdzał: „Realizm i technika wysoko
posunięta, oto dążność dzisiejszej sztuki z małemi
wyjątkami; za to zupełny brak wyższej myśli, co
charakteryzuje, jak mniemam, czas, w którym żyje-
my: materializm górą [...]”8.
Rolę tej wystawy i odmienny charakter od po-
przedzających ją tego typu wielkich ekspozycji w
Monachium (w 1. 1854, 1863, a zwłaszcza w 1858 —
wystawa historyczna, na której klasycyzm święcił już
swój ostatni triumf) podkreślali więc już współcze-
śni, podkreślają i monografiści okresu i szkoły; moż-
na by tu np. jeszcze przytoczyć publikację węgierską
Karola Łyki9, która także poświęca tej problematyce
oddzielne rozważania.
Na tej właśnie wystawie — po raz pierwszy na
forum prawdziwie międzynarodowym — pokazał Ma-
ksymilian Gierymski swoje dwie prace. Nie był to,
jak mylnie podaje Thieme-Becker10, jego debiut, na-
zwisko artysty znane już było publiczności monachij-
skiej od 1868 r., kiedy to wystawił m. in. „Pogrzeb
mieszczanina”11 (znany też pod tytułem „Pogrzeb w
małym miasteczku”).
Teraz pokazał swoje dwa najnowsze obrazy. Jed-
nym z nich był „Pojedynek Tarły z Poniatowskim”12,
obraz, w którym młody malarz podjął po raz pierw-
szy tematykę historyczną sięgając do wieku XVIII,
do epoki i kostiumu rokoka, i który rozpoczyna pod-
jętą ponownie dopiero w r. 1871 serię jego tzw. „zo-
pfowych” polowań. Drugim obrazem była „Wieczor-
nica ukraińska” (wystawiona może ze względu na
niektóre akcesoria tej sceny p. n. Spinnstube in Po-
len; por. przyp. 1).
„Wieczornica ukraińska”, zwana też w Polsce „Wie-
czornicami” 18, a przez autora „Wieczornicą na Ukrai-
nie” (por. przyp. 18), zajmuje w całej twórczości Ma-
ksymiliana Gierymskiego miejsce zupełnie szczegól-
ne. O obrazie tym tak pisał w 1896 r. cytowany już
Henryk Piątkowski, jeden z nielicznych monografi-
stów artysty, w studium Maksymilian Gierymski14:
„"Wieczornica*, bardziej znana u nas w kraju przez
sztych Redlicha 15, pozostanie dla mnie na zawsze za-
gadką, , trudną do rozwiązania. Talent Gierymskiego
rozwijał się [...] konsekwentnie, nie zbaczając z raz
obranej drogi, od początku aż do samej śmierci arty-
sty [...] "Wieczornica* jest jedynym obrazem, który
z trudnością można połączyć z całokształtem działal-
ności Gierymskiego; jest to oderwany fragment jakby
6 H. PIĄTKOWSKI, Maksymilian Gierymski (Kartka
z dziejów sztuki), Warszawa 1896, s. 40. Przedruk z „Bibl.
Warsz.”.
7 „Kurier Warsz.” 2O.VIII. (1.IX).1869, s. 3.
8 „Gazeta Warsz.” 31.VII.1869, s. 1.
9 K. ŁYKA, Magyar Muueszelet MUnchneben. 1867—1896,
Budapest 1951, s. 32 i nn. Za zwrócenie mi uwagi na tę pu-
blikację i udostępnienie jej — dziękuję p. dr Stefanowi
Kozakiewiczowi.
to u. THIEME, F. BECKER, Allgemeines Lexikon der bil-
denden Kunstler, t. 14, Leipzig 1921, s. 4.
11 A. SYGIETYŃSKI, Album Maxa i Aleksandra Gierym-
skich, Warszawa 1885, s. 36 i 39.
12 Wątek historyczny zaczerpnięty prawdopodobnie z
J. KITOWICZA, Pamiętniki do panowania Augusta III
i Stanisława Augusta — z rękopismu X. Andrzeja Kitowicza
wydane przez A. Woykowskiego, Poznań 1840, s. 7, — a nie
jak zwykło się mylnie podawać z powieści F. SKARBKA,
Tarło.
13 Pod tytułem „Wieczornice” reprodukowana była po raz
pierwszy w Polsce w związku z I Międz. Wyst. Szt. w Mo-
nachium 1869, „Kłosy” 1869, ńr 222, s. 189, drzeworyt J. Hole-
wińskiego.
14 PIĄTKOWSKI, jw., s. 36 i nn.
15 Henryk Redlich wykonał w 1872 r. reprodukcje mie-
dziorytnicze obrazu na zamówienie Komitetu TZSP, jako
premię dla członków Zachęty za rok 1872.
188
II. 3. M. Gierymski, studium do Wieczornicy ukraiń-
skiej, ok. 1869. (Repr. W. Wolny)
w produkcji licznej kolonii monachijskiej. Idee np.
Courbeta z wielką szybkością owładły umysłami”6.
Że wystawa odbiegała od tego typu konfrontacji,
niech jeszcze wskażą 2 krótkie notatki z warszaw-
skich współczesnych pism codziennych będące odbi-
ciem towarzyszących tej imprezie opinii. „Kurier
Warszawski” donosił: „Najwięcej nadesłano na tę wy-
stawę portretów, obrazów religijnych; rzeźby naj-
skąpiej. Jest to widoczny objaw kierunku realistycz-
nego, w którym zaczynają już pełzać i artyści ma-
rzycielskiej Germanii” 7. Recenzent „Gazety Warszaw-
skiej” stwierdzał: „Realizm i technika wysoko
posunięta, oto dążność dzisiejszej sztuki z małemi
wyjątkami; za to zupełny brak wyższej myśli, co
charakteryzuje, jak mniemam, czas, w którym żyje-
my: materializm górą [...]”8.
Rolę tej wystawy i odmienny charakter od po-
przedzających ją tego typu wielkich ekspozycji w
Monachium (w 1. 1854, 1863, a zwłaszcza w 1858 —
wystawa historyczna, na której klasycyzm święcił już
swój ostatni triumf) podkreślali więc już współcze-
śni, podkreślają i monografiści okresu i szkoły; moż-
na by tu np. jeszcze przytoczyć publikację węgierską
Karola Łyki9, która także poświęca tej problematyce
oddzielne rozważania.
Na tej właśnie wystawie — po raz pierwszy na
forum prawdziwie międzynarodowym — pokazał Ma-
ksymilian Gierymski swoje dwie prace. Nie był to,
jak mylnie podaje Thieme-Becker10, jego debiut, na-
zwisko artysty znane już było publiczności monachij-
skiej od 1868 r., kiedy to wystawił m. in. „Pogrzeb
mieszczanina”11 (znany też pod tytułem „Pogrzeb w
małym miasteczku”).
Teraz pokazał swoje dwa najnowsze obrazy. Jed-
nym z nich był „Pojedynek Tarły z Poniatowskim”12,
obraz, w którym młody malarz podjął po raz pierw-
szy tematykę historyczną sięgając do wieku XVIII,
do epoki i kostiumu rokoka, i który rozpoczyna pod-
jętą ponownie dopiero w r. 1871 serię jego tzw. „zo-
pfowych” polowań. Drugim obrazem była „Wieczor-
nica ukraińska” (wystawiona może ze względu na
niektóre akcesoria tej sceny p. n. Spinnstube in Po-
len; por. przyp. 1).
„Wieczornica ukraińska”, zwana też w Polsce „Wie-
czornicami” 18, a przez autora „Wieczornicą na Ukrai-
nie” (por. przyp. 18), zajmuje w całej twórczości Ma-
ksymiliana Gierymskiego miejsce zupełnie szczegól-
ne. O obrazie tym tak pisał w 1896 r. cytowany już
Henryk Piątkowski, jeden z nielicznych monografi-
stów artysty, w studium Maksymilian Gierymski14:
„"Wieczornica*, bardziej znana u nas w kraju przez
sztych Redlicha 15, pozostanie dla mnie na zawsze za-
gadką, , trudną do rozwiązania. Talent Gierymskiego
rozwijał się [...] konsekwentnie, nie zbaczając z raz
obranej drogi, od początku aż do samej śmierci arty-
sty [...] "Wieczornica* jest jedynym obrazem, który
z trudnością można połączyć z całokształtem działal-
ności Gierymskiego; jest to oderwany fragment jakby
6 H. PIĄTKOWSKI, Maksymilian Gierymski (Kartka
z dziejów sztuki), Warszawa 1896, s. 40. Przedruk z „Bibl.
Warsz.”.
7 „Kurier Warsz.” 2O.VIII. (1.IX).1869, s. 3.
8 „Gazeta Warsz.” 31.VII.1869, s. 1.
9 K. ŁYKA, Magyar Muueszelet MUnchneben. 1867—1896,
Budapest 1951, s. 32 i nn. Za zwrócenie mi uwagi na tę pu-
blikację i udostępnienie jej — dziękuję p. dr Stefanowi
Kozakiewiczowi.
to u. THIEME, F. BECKER, Allgemeines Lexikon der bil-
denden Kunstler, t. 14, Leipzig 1921, s. 4.
11 A. SYGIETYŃSKI, Album Maxa i Aleksandra Gierym-
skich, Warszawa 1885, s. 36 i 39.
12 Wątek historyczny zaczerpnięty prawdopodobnie z
J. KITOWICZA, Pamiętniki do panowania Augusta III
i Stanisława Augusta — z rękopismu X. Andrzeja Kitowicza
wydane przez A. Woykowskiego, Poznań 1840, s. 7, — a nie
jak zwykło się mylnie podawać z powieści F. SKARBKA,
Tarło.
13 Pod tytułem „Wieczornice” reprodukowana była po raz
pierwszy w Polsce w związku z I Międz. Wyst. Szt. w Mo-
nachium 1869, „Kłosy” 1869, ńr 222, s. 189, drzeworyt J. Hole-
wińskiego.
14 PIĄTKOWSKI, jw., s. 36 i nn.
15 Henryk Redlich wykonał w 1872 r. reprodukcje mie-
dziorytnicze obrazu na zamówienie Komitetu TZSP, jako
premię dla członków Zachęty za rok 1872.
188