DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:Witwińska, Magdalena: Ostrołęcka polichromia Walentego Żebrowskiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0256
MAGDALENA WITWIŃSKA
II. 1. Schemat rozmieszczenia malowideł
w polichromii kościoła pobernardyńskiego
w Ostrołęce: I — kartusz (nad łukiem tę-
czowym) z napisem: „Si ąuaeris miracu-
la”; II — św. Antoni z Dzieciątkiem w
otoczeniu chorych i kalek; III — cud z
uleczeniem nogi; IV — kazanie do ryb;
V — cud z osłem; VI — obłóczyny; VII —
cud z kartką; VIII — św. Antoni otrzymuje
godność lektora; IX — św. Antoni uka-
zuje się jednocześnie na chórze i na am-
bonie; X — chwała św. Antoniego; XI —
„lumine suo...” (latarnia morska); XII —
„me duce navis eat” (okręt); XIII — „o-
mnibus omnia” (lustro); XIV — „pertran-
swit benefaciendo”; XV — „monstrat
iter...” (orły); XVI — „lucet et ornat”;
XVII — „caelos metitur et undas” (dwie
sfery); XVIII — „apropinąuate”; XIX —
„comedite”; XX—XXIII — cnoty kardy-
nalne; XXIV—XXVII — cztery kontynen-
ty; XXVIII—XXXI — pory roku; XXXII
—XXXIV — cnoty boskie; XXXV —
Mansuetudo; XXXVI—XXXVII — pejza-
że; XXXVIII -r— nagrobek Gocłowskiego;
XXXIX—LXII — pejzaże; LXIV—LXV —
iluzjonistyczne nisze. — Skala 1:400, plan
kościoła na podstawie rys. inw. — D.
Kuk, J. Osuchowski (w arch. woj. kon-
serwatora zabytków w Warszawie)
było ulokowanie epitafium tego donatora na ścianie
.prezbiterium po prawej stronie. Całopostaciowy por-
tret ukazuje mężczyznę w pozie stojącej, przybranego
w strój sarmacki, człowieka o zamyślonych oczach,
regularnych rysach twarzy, z dłonią wspartą na sto-
jącej na stole książce. Wyrafinowany w kolorystyce
portret ten zaliczany jest do najlepszych u nas ba-
rokowych portretów tego czasu8.
Konwent stopniowo się rozbudowywał, jego wy-
posażenie pomnażało się. W ,r. 1752 posiadano już
kalwarię, w r. 1754 pośrodku niej wieżę zegarową9.
Liczne wstrząsy, których doznawała Ostrołęka
w stuleciu XVIII — przemarsze wojsk, starcia od-
działów szwedzkich z rosyjskimi, dotkliwa dla miasta
w s woiich skutkach wojna sukcesyjna (1733—35),
wreszcie powstanie Kurpiów — szczęśliwym zbie-
giem okoliczności oszczędziły klasztor i kościół. Ko-
ściół został uszkodzony jedną tylko kulą armatnią,
która w r. 1917 .przebiła sklepienie10 *.
Lokalizacja klasztoru w Ostrołęce od początku
miała wiele zalet. Od XIV w. korzystała Ostrołęka
z prawa miejskiego. Położona na szlaku łączącym
miasta mazowieckie — Skępe, Sierpc, Ciechanów,
Różan — z Wilnem stanowiła nad rzeką Narwią
ważny ośrodek handlowy, jako że od dawna drogą
wodną do Gdańska spławiano cenne produkty Kur-
piów: zboże, miód, skórki zwierzęce, bursztyn. Utrzy-
mywało to Ostrołękę w pozycji korzystnej ekono-
micznie, zwłaszcza w 2. i 3. ćwierci XVI w. Nada-
wane kolejno przywileje królewskie świadczą o zna-
czeniu, które miało, i roli, jaką odgrywało to miasto
w życiu gospodarczym Mazowsza.
Bernardynom tutejszym nigdy nie brakło opieku-
nów hojną ręką łożących na potrzeby kościoła i klasz-
toru. Wspierali oni zakon licznymi fundacjami. Przez
długi czas nie ustawały dotacje na wyposażenie wnę-
trza, na rozbudowę pomieszczeń, następnie zaś na
remonty.
Gdy Walenty Żebrowski pracował nad ostrołęcką
polichromią, przeprowadzano tu poważne roboty: re-
peracje dachu, zakładanie rynien, większe naprawy
w korytarzach klasztornych itp. u. Zakończono budo-
wę ołtarza wielkiego, z pozostałych jedne malowano,
inne złocono (św. Franciszka, św. Antoniego)12, spra-
wiono stalle 13 14 15 16.
W roku rozpoczęcia robót malarskich gwardianem
był Ludwik Kozłowski, lecz tego samego jeszcze roku
8 J. RUSZCZYCÓWNA, Portret renesansowy i barokowy
na Mazowszu, „Rocznik Muz. Naród, w Warszawie”, t. VIII,
1964, s. 292; — Sztuka warszawska od średniowiecza do
połowy XX wieku. Katalog wystawy jubileuszowej zorgani-
zowanej w stulecie powstania Muzeum, 1862—1962. Warszawa,
maj—wrzesień 1962, nr kat. 101.
9 Rkps ostrołęcki, jiw.; — rkps krakowski, jw., k. 38.
10 Rkps ostrołęcki, jw.
u Rkps krakowski, jw., k. 40.
12 Rkps 'ostrołęcki!, jw., pod datą 1763.
13 Tamże, pod datami — 1762—63; — rkps krakowski, jw.,
k. 40.
14 Kozłowski obrany został w r. 1760; — rkps krakowski,
jw., k. 38—39. Informację na temat Lewalskiego zawdzięczam
O. mgrowi K. Grudzińskiemu, kierownikowi ARB; — por.
też — tamże, k. 40.
15 Rkps ostrołęcki, jw., pod datą lutego 1764.
16 Tamże, pod datą 1765.
246
II. 1. Schemat rozmieszczenia malowideł
w polichromii kościoła pobernardyńskiego
w Ostrołęce: I — kartusz (nad łukiem tę-
czowym) z napisem: „Si ąuaeris miracu-
la”; II — św. Antoni z Dzieciątkiem w
otoczeniu chorych i kalek; III — cud z
uleczeniem nogi; IV — kazanie do ryb;
V — cud z osłem; VI — obłóczyny; VII —
cud z kartką; VIII — św. Antoni otrzymuje
godność lektora; IX — św. Antoni uka-
zuje się jednocześnie na chórze i na am-
bonie; X — chwała św. Antoniego; XI —
„lumine suo...” (latarnia morska); XII —
„me duce navis eat” (okręt); XIII — „o-
mnibus omnia” (lustro); XIV — „pertran-
swit benefaciendo”; XV — „monstrat
iter...” (orły); XVI — „lucet et ornat”;
XVII — „caelos metitur et undas” (dwie
sfery); XVIII — „apropinąuate”; XIX —
„comedite”; XX—XXIII — cnoty kardy-
nalne; XXIV—XXVII — cztery kontynen-
ty; XXVIII—XXXI — pory roku; XXXII
—XXXIV — cnoty boskie; XXXV —
Mansuetudo; XXXVI—XXXVII — pejza-
że; XXXVIII -r— nagrobek Gocłowskiego;
XXXIX—LXII — pejzaże; LXIV—LXV —
iluzjonistyczne nisze. — Skala 1:400, plan
kościoła na podstawie rys. inw. — D.
Kuk, J. Osuchowski (w arch. woj. kon-
serwatora zabytków w Warszawie)
było ulokowanie epitafium tego donatora na ścianie
.prezbiterium po prawej stronie. Całopostaciowy por-
tret ukazuje mężczyznę w pozie stojącej, przybranego
w strój sarmacki, człowieka o zamyślonych oczach,
regularnych rysach twarzy, z dłonią wspartą na sto-
jącej na stole książce. Wyrafinowany w kolorystyce
portret ten zaliczany jest do najlepszych u nas ba-
rokowych portretów tego czasu8.
Konwent stopniowo się rozbudowywał, jego wy-
posażenie pomnażało się. W ,r. 1752 posiadano już
kalwarię, w r. 1754 pośrodku niej wieżę zegarową9.
Liczne wstrząsy, których doznawała Ostrołęka
w stuleciu XVIII — przemarsze wojsk, starcia od-
działów szwedzkich z rosyjskimi, dotkliwa dla miasta
w s woiich skutkach wojna sukcesyjna (1733—35),
wreszcie powstanie Kurpiów — szczęśliwym zbie-
giem okoliczności oszczędziły klasztor i kościół. Ko-
ściół został uszkodzony jedną tylko kulą armatnią,
która w r. 1917 .przebiła sklepienie10 *.
Lokalizacja klasztoru w Ostrołęce od początku
miała wiele zalet. Od XIV w. korzystała Ostrołęka
z prawa miejskiego. Położona na szlaku łączącym
miasta mazowieckie — Skępe, Sierpc, Ciechanów,
Różan — z Wilnem stanowiła nad rzeką Narwią
ważny ośrodek handlowy, jako że od dawna drogą
wodną do Gdańska spławiano cenne produkty Kur-
piów: zboże, miód, skórki zwierzęce, bursztyn. Utrzy-
mywało to Ostrołękę w pozycji korzystnej ekono-
micznie, zwłaszcza w 2. i 3. ćwierci XVI w. Nada-
wane kolejno przywileje królewskie świadczą o zna-
czeniu, które miało, i roli, jaką odgrywało to miasto
w życiu gospodarczym Mazowsza.
Bernardynom tutejszym nigdy nie brakło opieku-
nów hojną ręką łożących na potrzeby kościoła i klasz-
toru. Wspierali oni zakon licznymi fundacjami. Przez
długi czas nie ustawały dotacje na wyposażenie wnę-
trza, na rozbudowę pomieszczeń, następnie zaś na
remonty.
Gdy Walenty Żebrowski pracował nad ostrołęcką
polichromią, przeprowadzano tu poważne roboty: re-
peracje dachu, zakładanie rynien, większe naprawy
w korytarzach klasztornych itp. u. Zakończono budo-
wę ołtarza wielkiego, z pozostałych jedne malowano,
inne złocono (św. Franciszka, św. Antoniego)12, spra-
wiono stalle 13 14 15 16.
W roku rozpoczęcia robót malarskich gwardianem
był Ludwik Kozłowski, lecz tego samego jeszcze roku
8 J. RUSZCZYCÓWNA, Portret renesansowy i barokowy
na Mazowszu, „Rocznik Muz. Naród, w Warszawie”, t. VIII,
1964, s. 292; — Sztuka warszawska od średniowiecza do
połowy XX wieku. Katalog wystawy jubileuszowej zorgani-
zowanej w stulecie powstania Muzeum, 1862—1962. Warszawa,
maj—wrzesień 1962, nr kat. 101.
9 Rkps ostrołęcki, jiw.; — rkps krakowski, jw., k. 38.
10 Rkps ostrołęcki, jw.
u Rkps krakowski, jw., k. 40.
12 Rkps 'ostrołęcki!, jw., pod datą 1763.
13 Tamże, pod datami — 1762—63; — rkps krakowski, jw.,
k. 40.
14 Kozłowski obrany został w r. 1760; — rkps krakowski,
jw., k. 38—39. Informację na temat Lewalskiego zawdzięczam
O. mgrowi K. Grudzińskiemu, kierownikowi ARB; — por.
też — tamże, k. 40.
15 Rkps ostrołęcki, jw., pod datą lutego 1764.
16 Tamże, pod datą 1765.
246