Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

OSTROŁĘCKA POLICHROMIA

WALENTEGO ŻEBROWSKIEGO

wet wyobrażeniom osób boskich, skłania do przy-
puszczenia, że malarz przejął go wprost z jakiegoś
wzoru. Mógł być ten wzór wzięty ze zbiorku Festa
łieatissimae Virgznis Mariue^, w którym wśród przed-
stawionych postaci Madonny spotyka się podobny typ
twarzy kobiety bardzo młodej, o upiększonych rysach,
o obnażonej szyi wychylającej się z szerokiego de-
koltu szaty. Mogła to być na przykład: „Spiritus
Sancte Deus”. Żebrowski dobrze znał te ryciny, tę
książeczkę miał przecież w swoim podręcznym zbio-
rze pomocy niezbędnych w pracy. Stąd też przejął
zapewne i studnię-wodotrysk z delfinami do sceny
„Apropinąuate” (il. 12, 13). Fontanna o czaszy wspar-
tej na splecionych, wzniesionych prostopadle ogo-
nach delfinów, bijąca w górę i na boki strumieniami
symbolizuje tu „Wodę Żywą”. Sens znaczeniowy wy-
nika z napisu: „Apropinąuate”, z lokalizacji malo-
widła w prezbiterium, z kontekstu z malowidłem prze-
ciwległym, gdzie się znajduje „Drzewo Życia” („Co-
medite”, il. 11) z opadającymi owocami. Motyw cza-
szy wspieranej przez delfiny znany był również jako
forma chrzcielnicy44 45, co potwierdza symboliczny zwią-
zek jego z „Wodą Żywą”, nie mniej szczególnie się
upowszechnił w dekoracyjnych fontannach.
Partie pejzaży, a więc i te dwa dopiero co zesta-
wione malowidła, należą do najlepszych w polichro-
mii ostrołęckiej. To one też nadają tu tę tak typową
dla sztuki rokoka aurę świeckości we wnętrzu sakral-
nym. Pejzaże te nie były, rzecz prosta, pomyślane
jako element wyłącznie dekoracyjny. Zawierają tu
i ówdzie jakiś wykładnik treści łączący je z ideową
wymową całego tego zespołu. Przykładem widok sta-
wu z pagórkowatym brzegiem umieszczony na wy-
gięciu kolebki w transepcie (Os. XLVI) ukazujący
dwa łabędzie (il. 14). Picinelli podaje, że łabędź jest
jednym z symboli św. Antoniego46. W pejzażyku
przeciwległym przedstawiającym wolnostojący portyk,
który wspiera się z jednej strony na pniu rosnącego
drzewa (Os. XLV1I), można się również domyślać
symboliki patrona kościoła, utożsamienia jego osoby
z żywą podporą47. Gdzie indziej, również na kolebce
transeptu (Os. XLV), przedstawiona została na pierw-
szym planie studnia, typ studni z blokiem na wysięg-
niku z uczepionymi na linie dwoma zwisającymi
wiadrami (il. 15). Askaniusz Piccolomini dał taki
komentarz do tego symbolu: „Albowiem kiedy czer-
piemy ze studni [...] do dołu idzie naczynie puste,
do góry idzie drugie [...] tak [...] duch, kiedy go
napełnia cnota i sława, idzie szczęśliwie do gó-
ry [...]”48. A więc znów aluzja w pejzażu podkreśla
tę samą adorację. Spróbujmy, w tym samym pej-
zażu, wysupłać symboliczny sens postaci wędkarzy
siedzących nad wodą. Picinelli łowienie ryb na wędkę
44 Festa Beatissimae Virginis Mariae, Augsburg ok. 1750,
s. nlb., z rycinami braci Klauber unikatowy (?) egzemplarz
w zbiorach Bibl. Jagiell., dziełko omawiam bliżej w mojej
pracy w rozdziale poświęconej polichromii w Skępem.
45 Nieco późniejszy przykład (1780 r.) prezentuje chrzciel-
nica z kościoła parafialnego w Zadzimiu; — por. Katalog
zabytków sztuki w Polsce t. II, woj. Łódzkie, pod red.
J. ŁOZIŃSKIEGO, z. 10, pow. sieradzki, opr. K. SZCZEP-
KOWSKA, Warszawa 1953, fig. 40.
46 PICINELLI, jw., liber XXI, s. 293.
47 Podobnego motywu drzewa podpierającego portyk —
J. G. Bragmiiller, 1730 (repr. H. TINTELNOT, Die barocke
Freskenmalerei in Deutschland, Munichen .1051) użył w sto-
sunku do osoby św. Augustyna.
48 Zob. PETBASANCTA, jw., S. 19.

U. 14. Pejzaż symboliczny z łabędziami, fragment.
(Fot. M. Karpowicz)



II. 15. Pejzaż symboliczny z wędkarzami i studnią.
(Fot. M. Karpowicz)

257