DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Bednarski, Henryk: Zegarek z nieznaną miniaturą Jana Matejki i jego rola w sporze malarza z nabywcą obrazu "Batory pod Pskowem"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47895#0325
ZEGAREK Z NIEZNANĄ MINIATURĄ JANA MATEJKI
tejce w związku z tym wielokrotnie wzmiankuje jego
biograf i pamiętnikarz Marian Gorżkowski2.
Jak ustalono, odbitka została wykonana w pracow-
ni malarza w r. 1892 przez Awita Szuberta, którego
„Zakład fotograficzny i platynotypii” mieścił się ongiś
w Krakowie przy ul. Krupniczej 7. Według tej foto-
grafii Matejko wykonał znany swój portret, stanowią-
cy obecnie własność Muzeum Narodowego w War-
szawie. Była ona również wzorem dla nieznanego ma-
larza miniatury na zegarku „Patka”.
Miniatura i zegarek, na którego wewnętrznej ko-
percie ją umieszczono mogłyby stanowić przedmiot od-
rębnego zainteresowania, .ponieważ dotyczą sławnego
malarza i rękodzieła — zegarka — firmy o świato-
wej sławie, której podwaliny w Szwajcarii kładł nasz
rodak z Lublina, Antoni Patek3, z Francuzem Adrien
Philippem.
Nie trzeba przypominać, jak wybitną rolę firma
ta odegrała w wysiłku umysłu ludzkiego zmierzające-
go od tysięcy lat -do wynalezienia możliwie najdo-
kładniejszego czasomierza. Już w połowie XIX w.
wysunęła się na czoło światowej produkcji przemysłu
zagarmistrzowskiego, zdobywając ten sukces wysoką
jakością precyzją i estetyką wyrobów, a także —
wysoką ceną 4.
Portrecik na emalii zamknięty kopertą złotego
„Patka” był przeszło 40 lat własnością bratanka ma-
larza, nadrewidenta PKP we Lwowie, Jana Matejki —
„nodwójnego imiennika” (z imienia i nazwiska), jak
sam mawiał o sobie — syna Kazimierza Wilhelma
Matejki, jednego z ośmiu braci artysty. „Patka” otrzy-
mał z okazji dojścia do „austriackiej pełnoletności”
(24 roku życia), na kilka miesięcy .przed zgonem stry-
ja-ofiarodawcy, tzn. 1.XI.1893 r. Czyli stało się to o
wiele wcześniej, zanim mój informator pnąc się po
szczeblach urzędniczej kariery został wyższym urzęd-
nikiem w hierarchii dyrekcji PKP we Lwowie i za-
nim, po ożenku z panną Rybowską, na stałe zamiesz-
kał we własnym domu przy ul. Lwowskich Dzieci 54;
tam miałem sposobność poznać go bliżej za pośred-
nictwem zaprzyjaźnionej ze mną rodziny Rybowskich.
Był to powszechnie poważany obywatel Lwowa,
jego obrońca, rozmiłowany nie tylko w swej zawodo-
wej specjalności, ale również w wielokierunkowym
kolekcjonerstwie. Zbiory, które posiadał, nie były pro-
gramowane głębszą myślą naukowej systematyki, lecz
raczej przypominały kolekcje starożytników ubiegłego
stulecia gromadzących różne osobliwości. Oglądałem
u niego okazy przyrodnicze, książki z wielu zakresów
wiedzy, duży zespół okolicznościowych nalepek, od-
znaki z pierwszej wojny światowej, figurki :z brązu,
2 M. GORŻKOWSKI, Jan Matejko. Epoka lat dalszych,
do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu
lat siedemnastu, Kraków 1898, s. eO"7.
3 Antoni Patek po powstaniu listopadowym osiedlił się
w Genewie, gdzie w r. 1833 założył z przybyłym z Warszawy
zegarmistrzem Franciszkiem Czapkiem skromną fabrykę ze-
garków. Po kilku latach spółkę rozwiązano. A. Patek przy-
jął do współpracy zawodowego kolegę Adrien Philippe’a.
Taki był początek firmy „Patek-Philippe, Manufacture d’Hor-
logerie”. Natomiast jego wspólnik dał początek (w r. 1845)
odrębnej wytwórni zegarków pn. „Czapek i Ska, Ręko-
dzielnia Zegarm. w Genewie”, którą prowadził z innym
rodakiem, p. Grużewskim. Firma Czapka, ucznia zegarmi-
strzów Śląska z miejscowości Strzały (niem. Strahlen), cie-
szyła się również jak firma Patka dużym powodzeniem,
choć nie przetrwała do naszych czasów. Miała magazyny
w Paryżu i w Warszawie. Fr. Czapek wydał w Lipsku (1850)
II. 2. Jan Matejko na tle pracowni
numizmaty, a także dość bogaty zbiór znaczków pocz-
towych 5 *. Obok tego wszystkiego najciekawszy wydał
mi się zespół pamiątek po jego stryju-imienniku, któ-
re otaczał szczególnym umiłowaniem.
Do zespołu tego należała czeczotowa szkatułka za-
mykana malutkim kluczykiem, wewnątrz wyłożona
ołowianą płytką, w której przechowywał zegarek „Pat-
ka” z miniaturą portretu swego stryja. Ułożony w
zgrabnym, kwadratowym i czarną skórą pokrytym
r”dełrczku-etui, w środku polstrowanym amaranto-
wym jedwabiem — złoty „Patek”, na tle takiego fu-
broszurę pt. „Słów kilka o zeoarmistrzowstwie ku pożytku
zegarmistrzów i publiczności”. (Por. W. Encykl. Powsz.
Ilustr. XIV, s. 641, oraz artykm K. NAKWASKIEJ, „Przyj.
Ludu” (Leszno) XIV, t. II, 184,. 337-338 i 352.
4 o. BUDREWICZ, Europa e rzotyczna, Warszawa 1958,
s. 64: „Patek jest arystokratą wśród zegarków i zegarkiem
arystokratów. Najtańszy egzemplarz kosztuje 1000 fr. szw.,
czyli prawie 250 doi., najdroższe dochodzą do 7000 fr. szw.
Patek produkuje tylko ze złota i platyny. Jedynym wyjąt-
kiem był zegarek prez. Tito, wykonany specjalnie na za-
mówienie ze stali.”
/
5 Miałem sposobność czytać listy stanowiące wymianę
korespondencji z r. 1916 bratanka malarza Jana Matejki
z austriackim ministrem po :zt i telegrafów dotyczącej pro-
jektu Matejki wprowadzenia nadruków na pocztowych znacz-
kach okupowanego terytorium Serbii.
315
tejce w związku z tym wielokrotnie wzmiankuje jego
biograf i pamiętnikarz Marian Gorżkowski2.
Jak ustalono, odbitka została wykonana w pracow-
ni malarza w r. 1892 przez Awita Szuberta, którego
„Zakład fotograficzny i platynotypii” mieścił się ongiś
w Krakowie przy ul. Krupniczej 7. Według tej foto-
grafii Matejko wykonał znany swój portret, stanowią-
cy obecnie własność Muzeum Narodowego w War-
szawie. Była ona również wzorem dla nieznanego ma-
larza miniatury na zegarku „Patka”.
Miniatura i zegarek, na którego wewnętrznej ko-
percie ją umieszczono mogłyby stanowić przedmiot od-
rębnego zainteresowania, .ponieważ dotyczą sławnego
malarza i rękodzieła — zegarka — firmy o świato-
wej sławie, której podwaliny w Szwajcarii kładł nasz
rodak z Lublina, Antoni Patek3, z Francuzem Adrien
Philippem.
Nie trzeba przypominać, jak wybitną rolę firma
ta odegrała w wysiłku umysłu ludzkiego zmierzające-
go od tysięcy lat -do wynalezienia możliwie najdo-
kładniejszego czasomierza. Już w połowie XIX w.
wysunęła się na czoło światowej produkcji przemysłu
zagarmistrzowskiego, zdobywając ten sukces wysoką
jakością precyzją i estetyką wyrobów, a także —
wysoką ceną 4.
Portrecik na emalii zamknięty kopertą złotego
„Patka” był przeszło 40 lat własnością bratanka ma-
larza, nadrewidenta PKP we Lwowie, Jana Matejki —
„nodwójnego imiennika” (z imienia i nazwiska), jak
sam mawiał o sobie — syna Kazimierza Wilhelma
Matejki, jednego z ośmiu braci artysty. „Patka” otrzy-
mał z okazji dojścia do „austriackiej pełnoletności”
(24 roku życia), na kilka miesięcy .przed zgonem stry-
ja-ofiarodawcy, tzn. 1.XI.1893 r. Czyli stało się to o
wiele wcześniej, zanim mój informator pnąc się po
szczeblach urzędniczej kariery został wyższym urzęd-
nikiem w hierarchii dyrekcji PKP we Lwowie i za-
nim, po ożenku z panną Rybowską, na stałe zamiesz-
kał we własnym domu przy ul. Lwowskich Dzieci 54;
tam miałem sposobność poznać go bliżej za pośred-
nictwem zaprzyjaźnionej ze mną rodziny Rybowskich.
Był to powszechnie poważany obywatel Lwowa,
jego obrońca, rozmiłowany nie tylko w swej zawodo-
wej specjalności, ale również w wielokierunkowym
kolekcjonerstwie. Zbiory, które posiadał, nie były pro-
gramowane głębszą myślą naukowej systematyki, lecz
raczej przypominały kolekcje starożytników ubiegłego
stulecia gromadzących różne osobliwości. Oglądałem
u niego okazy przyrodnicze, książki z wielu zakresów
wiedzy, duży zespół okolicznościowych nalepek, od-
znaki z pierwszej wojny światowej, figurki :z brązu,
2 M. GORŻKOWSKI, Jan Matejko. Epoka lat dalszych,
do końca życia artysty, z dziennika prowadzonego w ciągu
lat siedemnastu, Kraków 1898, s. eO"7.
3 Antoni Patek po powstaniu listopadowym osiedlił się
w Genewie, gdzie w r. 1833 założył z przybyłym z Warszawy
zegarmistrzem Franciszkiem Czapkiem skromną fabrykę ze-
garków. Po kilku latach spółkę rozwiązano. A. Patek przy-
jął do współpracy zawodowego kolegę Adrien Philippe’a.
Taki był początek firmy „Patek-Philippe, Manufacture d’Hor-
logerie”. Natomiast jego wspólnik dał początek (w r. 1845)
odrębnej wytwórni zegarków pn. „Czapek i Ska, Ręko-
dzielnia Zegarm. w Genewie”, którą prowadził z innym
rodakiem, p. Grużewskim. Firma Czapka, ucznia zegarmi-
strzów Śląska z miejscowości Strzały (niem. Strahlen), cie-
szyła się również jak firma Patka dużym powodzeniem,
choć nie przetrwała do naszych czasów. Miała magazyny
w Paryżu i w Warszawie. Fr. Czapek wydał w Lipsku (1850)
II. 2. Jan Matejko na tle pracowni
numizmaty, a także dość bogaty zbiór znaczków pocz-
towych 5 *. Obok tego wszystkiego najciekawszy wydał
mi się zespół pamiątek po jego stryju-imienniku, któ-
re otaczał szczególnym umiłowaniem.
Do zespołu tego należała czeczotowa szkatułka za-
mykana malutkim kluczykiem, wewnątrz wyłożona
ołowianą płytką, w której przechowywał zegarek „Pat-
ka” z miniaturą portretu swego stryja. Ułożony w
zgrabnym, kwadratowym i czarną skórą pokrytym
r”dełrczku-etui, w środku polstrowanym amaranto-
wym jedwabiem — złoty „Patek”, na tle takiego fu-
broszurę pt. „Słów kilka o zeoarmistrzowstwie ku pożytku
zegarmistrzów i publiczności”. (Por. W. Encykl. Powsz.
Ilustr. XIV, s. 641, oraz artykm K. NAKWASKIEJ, „Przyj.
Ludu” (Leszno) XIV, t. II, 184,. 337-338 i 352.
4 o. BUDREWICZ, Europa e rzotyczna, Warszawa 1958,
s. 64: „Patek jest arystokratą wśród zegarków i zegarkiem
arystokratów. Najtańszy egzemplarz kosztuje 1000 fr. szw.,
czyli prawie 250 doi., najdroższe dochodzą do 7000 fr. szw.
Patek produkuje tylko ze złota i platyny. Jedynym wyjąt-
kiem był zegarek prez. Tito, wykonany specjalnie na za-
mówienie ze stali.”
/
5 Miałem sposobność czytać listy stanowiące wymianę
korespondencji z r. 1916 bratanka malarza Jana Matejki
z austriackim ministrem po :zt i telegrafów dotyczącej pro-
jektu Matejki wprowadzenia nadruków na pocztowych znacz-
kach okupowanego terytorium Serbii.
315