Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI


U. 1. A. Prochenkowicz, krucyfikt z kolegiaty w
Łomży z 1677 r. (Neg. PKZ W-wa, 1954)

koracji geometrycznej „typu lubelskiego” na terenie
Rusi Czerwonej. Oprócz notowanych już przykładów
w Międzyrzeczu Ositrogskiim, Sokalu, Jawo rowie czy
Przemyślu4, Autor dawniej już wskazał na farę w
Samborze5, a teraz z kolei zwrócił uwagę na kole-
giatę w Żółkwi. Jeśli chodzi o dekoracje sklepień ko-
legiaty w Żółkwi, prof. Gębarowicz trafnie zauważa
ich analogię do dekoracji w kolegiacie w Zamościu
(w obydwu wypadkach dotyczy to sklepień nawy).

Można by jedynie dyskutować z opinią, że .dekoracje
żółkiewskie „stały się wzorem dla autora podobnego
wystroju kolegiaty w Zamościu” (s. 75). Mamy tu do
czynienia po prostu z tym samym anonimowym war-
sztatem, chyba jednak zamojskim. Fundator fary, het-
man Stanisław Żółkiewski, miał liczne kontakty z Za-
mościem choćby z racji opiekuństwa nad ordynacją
i młodocianym Tomaszem po śmierci kanclerza Jana
Zamoyskiego.
Rozdział II poświęcony kaplicy Boimów we
Lwowie przynosi nowe, wnikliwe rozwarstwienie
chronologiczne dwu faz budowy (1609—11 oraz 1613—
15). Precyzyjna analiza źródeł znalazła uzupełnienie
w badaniu obiektu z autopsji, dzięki czemu Autor bez-
spornie udowodnił, że skomplikowana, manierystycz-
na kompozycja fasady kaplicy (od strony zachodniej)
powstała w wyniku nałożenia na pierwotne skromne
podziały architektoniczne nowej, bogatej struktury
kolumnowo-arkadowej. Prof. Gębarowicz uzasadnia
to wzbogacenie znamienną rywalizacją bogatych mie-
szczańskich fundatorów. Obszerne rozważania miały
też na celu utrwalenie autorstwa Scholtza, rzeźbiarza
z Królewca. Został on przez prof. G^barowicza uzna-
ny za autora prac z drugiej fazy (fasada, ołtarz), od-
znaczającej się miernym poziomem artystycznym.
Pewne analogie dostrzeżone w interpretacji do rzeźby
z terenu Prus z 1. poł. XVII w. mają potwierdzić to
hipotetyczne autorstwo. Uwagi na temat wywodzenia
kompozycji fasady kaplicy Boimów ze struktury iko-
nostasu wydają isdę imało przekonywające (is. 56). Jest
to podobno dawno zakorzeniony pogląd 6, ale bez głęb-
szego uzasadnienia. Zarówno schemat kompozycyjny
i rytm przęseł, jak też elementy architektury klasycz-
nej z Ikoilumnami korynckiimi, obeliskami, wreszcie
wnęki zamknięte półkoliście, u góry zaś tonda z po-
piersiami świętych i proroków utrzymanych w manie-
rze all’antica — wiszyisltko to skłania do upatrywania
genezy fasady w łukach triumfalnych, do których
schematu nawiązywała architektura okazjonalna oraz
ołtarze kościelne doby renesansu i późniejsze. Fasada
kaplicy czyni wrażenie utrwalonej w kamieniu deko-
racji okazjonalnej wystawionej na tle ściany kapli-
cy 7. Bezsporna jest natomiast geneza bryły architek-
tonicznej i dekoracji kopuły wywodząca się z kaplic
krakowskich, Zygmuntowskiej i Myszkowskich, na co
zwrócili już dawno uwagę Thuilie i Szabłowski8.
Problematyka snycerstwa, 'ten ważny,
choć zaniedbany dział historii sztuki, została zaryso-
wana w kilku rozdziałach. Autor zaprezentował całe
bogactwo tego działu, począwszy od drewnianych
stropów plafonowych w Podhorcach (spalonych) po-
przez bogate wyposażeriie (stalle) we wmętrzach ko-
ściołów bernardyńskich we Lwowie, Leżajsku, Kal-
warii Zebrzydowskiej do mebli kolbuszowskich (nie
znane XVII-wieczne tradycje tego ośrodka). Interesu-
jące są rozważania na temat działalności snycerzy za-

4 W. TATARKIEWICZ, Typ lubelski i typ kaliski w archi-
tekturze XVII wieku, [w:] tegoż, O sztuce polskiej XVII
i XVIII wieku, Warszawa 1966, s. 147—149.
5 M. GĘBAROWICZ, Studia nad dziejami kultury arty-
stycznej późnego renesansu w Polsce, Toruń 1962, s. 118,
11. 37.
6 Pogląd ten nie został powtórzony przez badaczy ukraiń-
skich w najnowszym syntetycznym opracowaniu Istorija
ukraińskogo mistectwa, t. 2, Kijv 1967.
7 Dla porównania niech posłuży następujący przykład:
na początku 1579 r. jezuici w Wilnie wystawili przed swoim

kościołem luk triumfalny, na którego tle odbyło się przy-
witanie Stefana Batorego przez trzy personifikacje — Re-
ligio, Respublica Litteraria i Respublica Polona (W. ROSZ-
KOWSKA, Uwagi o programowości teatru barokowego w
Polsce, [w:] Praca zbiorowa, Wrocławskie spotkania
teatralne, Wrocław 1967, s. 69—70).
8 J. SZABŁOWSKI w dyskusji po referacie T. MAŃ-
KOWSKIEGO na posiedzeniu naukowym PAU w Krakowie
w dn. 7.VI.1945 r., „Prace Kom. Hist. Sztuki” t. VIII, Kra-
ków 1937—1948, s. 317., Cz. THULLIE, O kościołach lwowskich
z czasów Odrodzenia, Lwów 1913, s. 32.

342