Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (32.1970)

RECENZJE — POLEMIKI

zgodny 'byłby z latami 1616—26 typ wotywnego ma-
lowidła w predelli z rzędami ornatów oraz ich stroje,
zwłaszcza kobiet w charakterystycznych dla tego okre-
su futrzanych kołpakach osadzonych na sztywnych
płóciennych czępcach 17. Snycerski ołtarz ze Skniłowa
bliski jest stylowo epitafium Zygmunta Breslera we
lwowskiej kaplicy Boimów z lat 1612—CL8 przypisane-
mu przez prof. Gębarowicza Janowi Pfisterowi18.
Ołtarz z Żyrawki. Z problematyką snycer-
stwa ściśle łączy Się rozdział pierwszy-- poświęcony bo-
gato rzeźbionemu ołtarzowi w cerkwi grecko-katolic-
kiej w Żyrawce pod Lwowem. Piotrowski identyfiko-
wał to dzieło z ołtarzem św. Trójcy przeniesionym z
katedry łacińskiej we Lwowie w czasie rokokowego
przeistoczenia wnętrza świątyni przez arcybiskupa
Sierakowskiego w latach siedemdziesiątych XVIII w.19
Drewniany ołtarz św. Trójcy miał pochodzić z około
r. 1690. Zdaniem prof. Gębarowicza styl ołtarza w Ży-
rawce wyklucza tak późną datę; wysuwa on hipotezę,
że może tu wchodzić w grę ołtarz główny lwowskiej
katedry łacińskiej ufundowany przez ks. kan. Łukasza
Kalińskiego w latach 1616—20 (s. 15—20). Rozbieżnoś-
ci są więc duże. Ołtarz jest jednak moim zdaniem
późniejszy, bo formy architektoniczne i ornamentyka
wskazują na jego pochodzenie z ostatniej tercji XVII
w. (nie był to jednak pierwotnie ołtarz św. Trójcy,
prof. Gębarowicz bowiem przekonywająco udowodnił
jego pierwotny program mariologiczny). Przypuszcze-
nie swoje opieram na analizie formalnej i porównaw-
czej. Obserwujemy w tym dziele bardzo wykształcony
ornament chrząstko wo-małżo wino wy obok bujnego
mięsistego akantu. W takim przykładzie elementem
datującym jest ornament akantowy modny w snycer-
stwie od lat siedemdziesiątych XVII w. Pary kręco-
nych kolumn po bokach ołtarza zestawione są nie w
jednej linii, ale przestrzennie, zewnętrzne lekko wy-
sunięte ku przodowi, co świadczyłoby o chęci stwo-
rzenia kompozycji kulisowej w duchu pełnego baroku.
Nadto opracowanie kręconych kolumn zdradza wyraź-
nie inspiracje beminiowską konfesją św. Piotra w
rzymskiej bazylice z r. 1624. Spirale trzonu kolumn
porządku korynckiego są podobnie 'Oplecione alkantem,
wreszcie dolna kanelowana część trzonu wyrasta ana-
logicznie z otoku liści akantu nad bazą attycką. Naj-
ciekawsza jest w -ołtarzu z Żyrawki znakomita drob-
na rzeźba figuralna, putta na kręconych kolumnach,
reliefowa scena stworzenia pierwszego człowieka w
predelli i chóry cherubinów z instrumentami w głębo-
kim obramowaniu obrazu maryjnego ukazanego „w
perspektywie”.
Przy ołtarzu w Żyrawce znajduje się też drewnia-
ne tabernakulum omówione przez prof. Gębarowicza
oddzielnie (s. 108—109). Ten znakomity obiekt, pocho-
dzący podobnie jak ołtarz z katedry łacińskiej we
Lwowie, został przez Autora określony „jako jeden
z najcenniejszych okazów sprzętarstwa epoki baroko-
wej”. Ponieważ Autor obiektu nie datuje i omawia
osobno, można wywnioskować, że uważa go za dzieło,
które powstało niezależnie od ołtarza i w późniejszym
okresie. Problem jest ważny, bo chodzi o zabytek
nieprzeciętny, w którym z jednej strony mamy do
czynienia z tradycyjną ornamentyką chrząstkowo-mał-
żowinową, z drugiej zaś — ze strukturą architekto-
niczną inspirowaną przez sztukę rzymską pełnego ba-


11. 5. Skniłów,
minikanów we
1897. (Wg W.

cerkiew, ołtarz z kościoła do-
Lwowie. Rys. J. Makarewicz,
Łoziński, „Sztuka łwowska...”,
Lwów 1898)

roku, konkretnie, nurtu borrominiowskiego. Świadczą
o tym belkowanie o łuku kotarowym oraz diagonalnie
ustawione kolumienki na wyłamanych pod kątem 45°
piedestałach i pod wyłamanym podobnie do przodu
belkowaniem. Dzięki temu formy architektoniczne są
płynne i dynamiczne. Jest to dziełko lwowskiego sny-
cerza, który połączył przeżywającą się ornamentykę
chrząstkowo-małżowinową z nowatorskimi formami
architektury rzymskiej, niewątpliwie opierając się na
przekazach graficznych; musiało więc ono powstać
jeszcze w końcu XVII w. (dodatkiem późniejszym są
rokokowe wazony). Sądzę, że .można uznać taberna-
kulum za jednorodną całość z ołtarzem w Żyrawce.
Pozwala to przypuszczać, że pierwotnie ołtarz ten
znajdował się w kaplicy Najświętszego Sakramentu
(Buczackiej) p.w. Matki Boskiej i św. Stanisława bpa
przy katedrze łacińskiej we Lwowie. Na ołtarz ten
miał przeznaczyć pewne fundusze w 1653 r. arcybis-

17 M. GUTKOWSKA-RYCHLEWSKA, Historia ubiorów,
Wrocław 1968, s. 531, ryc. 620, 621.

18 GĘBAROWICZ, Studia..., jw„ s. 298, il. 134.
19 J. PIOTROWSKI, Lemberg und Umgebung, Lwów
(1916), S. 213.

345