DOI Artikel:
Zgórniak, Marek: Benedykt Renard: Architekt polski XVIII W.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0047
B. RENARD — ARCHITEKT POLSKI XVIII W.
Renarda (poza M. Loretem) E. RASTAWIECKI, Słownik
rytowników polskich, Poznań 1886, s. 258 i M. GĘBAROWICZ,
O artystach polskich w Rzymie, Polacy — uczniowie Akademji
Św. Łukasza w XVIII w. „Przegląd Warszawski" R. V,
1925, s. 171—172.
3 Zob. M. ZGÓRNIAK, Renard Jan Baptysta (w:) Polski
Słownik Biograficzny, t. XXXI, 1988, s. 106—1Ó7.
4 O żadnym z braci nie ma np. wzmianki w niedawno
wydanej książce znakomitego badacza epoki saskiej, J.
STASZEWSKIEGO, Polacy w osiemnastowiecznym Dreźnie,
Ossolineum 1986 (właśc. 1987).
5 K. NIESIECKI, Herbarz polski, t. VIII, Lipsk 1841,
s. 106.
6 J. BARTOSZEWICZ, Znakomici mężowie polscy XVIII
wieku, t. II, Petersburg 1856, s. 327—328. S. SZENIC, Mars
i Syrena, (wyd. 2) Warszawa 1966, s. 633—651 (rozdział
Kampament pod Wilanowem), zwł. s. 636—639; tenże, Kró-
lewskie kariery warszawianek, Warszawa 1971, s. 58.
7 S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa
1954, s. 256.
8 M. KARPOWICZ, Polonica w Akademii Św. Łukasza,
„Biul. Hist. Sztuki", XXXIII, 1971, s. 383—388.
° Polonia: arte e cultura dal medio-evo all'illuminismo,
Roma, Palazzo Venezia 1975, s. 228.
10 Z. BANIA, T.S. JAROSZEWSKI, Pałac Rady Minis-
trów, Warszawa 1980, s. 34.
11 J. KOWALCZYK, August II i architekci warszawscy,
„Kwart. Arch. i Urb." XXXIII, 1988, z. 1, s. 11—14. Przed
opublikowaniem swojego artykułu prof. Kowalczyk w listo-
padzie 1986 r. w recenzji wydawniczej mojego życiorysu
B. Renarda dla „Polskiego słownika biograficznego" udostępnił
mi uprzejmie wyniki swoich badań, co będzie poniżej sygnali-
zowane w tekście lub przypisach, zob. M. ZGÓRNIAK,
Renard Benedykt, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXI,
1988, s.. 104—106.
118 Informacji o istnieniu tego zespołu zechciał mi udzielić
prof. Józef Gierowski, za co składam mu serdeczne podzięko-
wanie. Prof. Jaroslav Yalenta z Pragi i Prof. Milan Myśka
z Opawy okazali mi w dotarciu do archiwum daleko idącą
pomoc, za co również jestem im wdzięczny. Dziękuję także
dyrekcji i pracownikom SOA w Opawie za życzliwe udostęp-
nienie materiałów. Archiwum Renardów przechowywane
było do r. 1945 w pałacu w miejscowości Destne (Teschen),
należącym do tej rodziny do r. 1882. Zespół ten, choć noszący
ślady zniszczeń związanych prawdopodobnie z ostatnią zmia-
ną właściciela, liczy jeszcze ponad 160 jednostek (ok. 10 m.
bieżących) i zawiera bardzo interesujące materiały do poli-
tycznej i wojskowej historii Polski i Saksonii w XVIII w.
Dużą część stanowią papiery Jana Renarda, w tym kilka-
naście tomów dzienników wojennych z lat 1708—1746 oraz
korespondencja z wieloma wybitnymi osobistościami epoki
saskiej.
12 Familia de Renard ex Gallia oriunda... . Archiwum
Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Metryka
Koronna, ks. 252, k. 33 r.; Umbra Magnae Aąuilinae Alae...
Joannis... de Renard, ..., Ad Scenicos Ignes in Regio Varsa-
viensi Soc. Jesu Athenaeo Protensa; Anno... MDCCXXXII...,
k. D.
13 Johann Baptista, Graf von Renard (Einige... Todes-
Fdlle...: VI), „Geneałogisch-historische Nachrichten...",
XCII Theil, 1746, s. 659. Tę wersję, z różnymi zresztą błędami,
najczęściej spotyka się w herbarzach. Zob. SIEBMACHER,
Wappenbuch, passim, (wg indeksu); J. OSTROWSKI, Księ-
ga herbowa rodów polskich, t. III, s. 314. Z kolei L.
PIOTROWSKI, popełniając przy tym szereg pomyłek,
wyraża przypuszczenie o żydowskim pochodzeniu rodziny
Renard, której protoplasta miał nosić nazwisko Fuchs.
(L. PIOTROWSKI) L. KORWIN, Szlachta neoficka, Kraków
1939, t. II, s. 217 — -218. Według innej, mało znanej wersji
wydarzeń, którą podaje dziewiętnastowieczna glosa na jed-
nym z rękopisów w archiwum drezdeńskim, Jan Renard
i jego siostra (a więc zapewne i Benedykt) urodzili się jeszcze
we Francji, w Lyonie. Do nawiązania znajomości z Augustem
II miało dojść w Brukseli podczas kampanii wojennej 1708
roku, w której książę elektor incognito uczestniczył. K. v.
WEBER, Zur Geschichte des sdchsischen Hofes und Landes
unter Friedrich August III, „Archiv fur die sachsische Ge-
schichte" VIII, 1870, s. 36—37. Zob. tegoż, Aus vier Jahr-
hunderten, Neue Folge, I, s. 249. Warto zauważyć, że w lecie
1708 r. Jan Renard rzeczywiście przebywał w obozie pod
Brukselą: J. RENARD, Journal de Brabant, t. I, Opava,
Statni oblastni archiv, zespół Destne, (dalej: Destne) bez sygn.
14 Narodowość Benedykta Renarda jest określona w spra-
wozdaniach z konkursów Akademii, wydanych w latach
1705, 1706 i 1708. Dziękuję p. Doc. Adamowi Małkowiczowi
za udostępnienie mi wypisów z tych rzadkich druków. Własno-
ręczny podpis Benedetto Renard Polacco Inw., e Delin
widnieje na projektach akademii sztuki z r. 1708. Wcześniejsze
rysunki są opisane (z podaniem narodowości) ręką sekretarza
Akademii.
15 Na Renardównę wskazuje m.in. Marron, rezydent
francuski w Warszawie, w liście z 15 VII 1726: Ce prince
[August II] a une filie de la filie d'un marchand franęois
nomme Renard, qui epousa depuis un nomme le comte Guis-
card. Nawiasem mówiąc, dalsza część jego relacji potwierdza
kwestionowaną dotychczas wersję o niezwykle pośpiesznym
tempie budowy dla Orzelskiej Pałacu Błękitnego w Warsza-
wie: Tous les ouvriers de la ville et des environs snot occupes
jour et nouit a un palais que ce prince fait batir et meubler
avec beaucoup d'eclat. Cyt. za J. PICHON, Vie de Charles-
Henry Comte de Hoym..., Paris 1880, II, s. 300.
16 Wypowiada się raz za Henriette Duval, raz za Fran-
cuzką Renard. K.L. PÓLLNITZ, La Saxe galante. Nouvelle
ćdition. Augmentee de 1'histoire des enfants legitimes d'Auguste
II, Amsterdam (1735), s. 302, 420. W innym miejscu przyzna-
je się do niewiedzy, Mćmoires de baron de Póllnitz, Liege 1734,
I, s. 161.
17 M. CZAPLIŃSKA, Orzelska Anna Katarzyna, Polski
Słownik Biograficzny, t. XXIV 1979, s. 300—301.
18 „Mercure de France", Oct., 2 voi. 1769, s. 213; „Fortge-
setzte Neue Genealogisch-Historische Nachrichten" 106,
1770, s. 710—712. Występuje także data urodzenia 6 X 1707.
Die natiirlichen Kinder Augusti II, „Der Genealogische
Archivarius" XVI, 1735, s. 37. Nekrologi uściślają również
datę i miejsce śmierci i pochówku: 27 IX 1769, Grenoble,
kościół Św. Ludwika. Odpis aktu zgonu Anny Orzelskiej
znajduje się w Bibliotheque de 1'Arsenal w Paryżu rkp.
6685, k. 274.
19 Zob. M. ZGÓRNIAK, Renard Jan Baptysta, o.c.
20 Księga rachunkowa Jana Renarda, Destne, sygn. Tl,
k. nlb.
21 AGAD, Metryka Kor., ks. 252, k. 33—35, ks. 222,
k. 456—459.
" Została pochowana w Warszawie w kościele Św. Jana,
przy wielkim ołtarzu od strony zakrystii. Księga rachunkowa
Jana Renarda, Destne, sygn. 77, k. nlb.
"a J. Renard, Depenses regulieres dans mon menage pendant
une annće [1723, . .., 1728],(L'habillement de Madlle Morel),
Destne, sygn. 77, k. nlb., J. Renard, Compte de ma caisse
reglee a Varsovie [1723, ..., 1728]. Destne, sygn. 142, k. nlb.
23 Wymiary 72X52 cm. Archiwum Akademii Św. Łukasza
w Rzymie, nr 154. Zob. P. MARCONI, A. CIPRIANI, E.
VALERIANI, I disegni di architettura dell'Archivio Storico
dell'Accademia di San Luca, Roma 1974.
24 Studio d'architettura civile, I, Roma 1702. Zob. H.A.
MILLON, Filippo Jucarra and the Accademia di San Luca
in Rome in the Early Eighteenth Century (w:) Projects and
Monumints in the Period of the Roman Baroque. ed, II.
41
Renarda (poza M. Loretem) E. RASTAWIECKI, Słownik
rytowników polskich, Poznań 1886, s. 258 i M. GĘBAROWICZ,
O artystach polskich w Rzymie, Polacy — uczniowie Akademji
Św. Łukasza w XVIII w. „Przegląd Warszawski" R. V,
1925, s. 171—172.
3 Zob. M. ZGÓRNIAK, Renard Jan Baptysta (w:) Polski
Słownik Biograficzny, t. XXXI, 1988, s. 106—1Ó7.
4 O żadnym z braci nie ma np. wzmianki w niedawno
wydanej książce znakomitego badacza epoki saskiej, J.
STASZEWSKIEGO, Polacy w osiemnastowiecznym Dreźnie,
Ossolineum 1986 (właśc. 1987).
5 K. NIESIECKI, Herbarz polski, t. VIII, Lipsk 1841,
s. 106.
6 J. BARTOSZEWICZ, Znakomici mężowie polscy XVIII
wieku, t. II, Petersburg 1856, s. 327—328. S. SZENIC, Mars
i Syrena, (wyd. 2) Warszawa 1966, s. 633—651 (rozdział
Kampament pod Wilanowem), zwł. s. 636—639; tenże, Kró-
lewskie kariery warszawianek, Warszawa 1971, s. 58.
7 S. ŁOZA, Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa
1954, s. 256.
8 M. KARPOWICZ, Polonica w Akademii Św. Łukasza,
„Biul. Hist. Sztuki", XXXIII, 1971, s. 383—388.
° Polonia: arte e cultura dal medio-evo all'illuminismo,
Roma, Palazzo Venezia 1975, s. 228.
10 Z. BANIA, T.S. JAROSZEWSKI, Pałac Rady Minis-
trów, Warszawa 1980, s. 34.
11 J. KOWALCZYK, August II i architekci warszawscy,
„Kwart. Arch. i Urb." XXXIII, 1988, z. 1, s. 11—14. Przed
opublikowaniem swojego artykułu prof. Kowalczyk w listo-
padzie 1986 r. w recenzji wydawniczej mojego życiorysu
B. Renarda dla „Polskiego słownika biograficznego" udostępnił
mi uprzejmie wyniki swoich badań, co będzie poniżej sygnali-
zowane w tekście lub przypisach, zob. M. ZGÓRNIAK,
Renard Benedykt, [w:] Polski słownik biograficzny, t. XXXI,
1988, s.. 104—106.
118 Informacji o istnieniu tego zespołu zechciał mi udzielić
prof. Józef Gierowski, za co składam mu serdeczne podzięko-
wanie. Prof. Jaroslav Yalenta z Pragi i Prof. Milan Myśka
z Opawy okazali mi w dotarciu do archiwum daleko idącą
pomoc, za co również jestem im wdzięczny. Dziękuję także
dyrekcji i pracownikom SOA w Opawie za życzliwe udostęp-
nienie materiałów. Archiwum Renardów przechowywane
było do r. 1945 w pałacu w miejscowości Destne (Teschen),
należącym do tej rodziny do r. 1882. Zespół ten, choć noszący
ślady zniszczeń związanych prawdopodobnie z ostatnią zmia-
ną właściciela, liczy jeszcze ponad 160 jednostek (ok. 10 m.
bieżących) i zawiera bardzo interesujące materiały do poli-
tycznej i wojskowej historii Polski i Saksonii w XVIII w.
Dużą część stanowią papiery Jana Renarda, w tym kilka-
naście tomów dzienników wojennych z lat 1708—1746 oraz
korespondencja z wieloma wybitnymi osobistościami epoki
saskiej.
12 Familia de Renard ex Gallia oriunda... . Archiwum
Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD), Metryka
Koronna, ks. 252, k. 33 r.; Umbra Magnae Aąuilinae Alae...
Joannis... de Renard, ..., Ad Scenicos Ignes in Regio Varsa-
viensi Soc. Jesu Athenaeo Protensa; Anno... MDCCXXXII...,
k. D.
13 Johann Baptista, Graf von Renard (Einige... Todes-
Fdlle...: VI), „Geneałogisch-historische Nachrichten...",
XCII Theil, 1746, s. 659. Tę wersję, z różnymi zresztą błędami,
najczęściej spotyka się w herbarzach. Zob. SIEBMACHER,
Wappenbuch, passim, (wg indeksu); J. OSTROWSKI, Księ-
ga herbowa rodów polskich, t. III, s. 314. Z kolei L.
PIOTROWSKI, popełniając przy tym szereg pomyłek,
wyraża przypuszczenie o żydowskim pochodzeniu rodziny
Renard, której protoplasta miał nosić nazwisko Fuchs.
(L. PIOTROWSKI) L. KORWIN, Szlachta neoficka, Kraków
1939, t. II, s. 217 — -218. Według innej, mało znanej wersji
wydarzeń, którą podaje dziewiętnastowieczna glosa na jed-
nym z rękopisów w archiwum drezdeńskim, Jan Renard
i jego siostra (a więc zapewne i Benedykt) urodzili się jeszcze
we Francji, w Lyonie. Do nawiązania znajomości z Augustem
II miało dojść w Brukseli podczas kampanii wojennej 1708
roku, w której książę elektor incognito uczestniczył. K. v.
WEBER, Zur Geschichte des sdchsischen Hofes und Landes
unter Friedrich August III, „Archiv fur die sachsische Ge-
schichte" VIII, 1870, s. 36—37. Zob. tegoż, Aus vier Jahr-
hunderten, Neue Folge, I, s. 249. Warto zauważyć, że w lecie
1708 r. Jan Renard rzeczywiście przebywał w obozie pod
Brukselą: J. RENARD, Journal de Brabant, t. I, Opava,
Statni oblastni archiv, zespół Destne, (dalej: Destne) bez sygn.
14 Narodowość Benedykta Renarda jest określona w spra-
wozdaniach z konkursów Akademii, wydanych w latach
1705, 1706 i 1708. Dziękuję p. Doc. Adamowi Małkowiczowi
za udostępnienie mi wypisów z tych rzadkich druków. Własno-
ręczny podpis Benedetto Renard Polacco Inw., e Delin
widnieje na projektach akademii sztuki z r. 1708. Wcześniejsze
rysunki są opisane (z podaniem narodowości) ręką sekretarza
Akademii.
15 Na Renardównę wskazuje m.in. Marron, rezydent
francuski w Warszawie, w liście z 15 VII 1726: Ce prince
[August II] a une filie de la filie d'un marchand franęois
nomme Renard, qui epousa depuis un nomme le comte Guis-
card. Nawiasem mówiąc, dalsza część jego relacji potwierdza
kwestionowaną dotychczas wersję o niezwykle pośpiesznym
tempie budowy dla Orzelskiej Pałacu Błękitnego w Warsza-
wie: Tous les ouvriers de la ville et des environs snot occupes
jour et nouit a un palais que ce prince fait batir et meubler
avec beaucoup d'eclat. Cyt. za J. PICHON, Vie de Charles-
Henry Comte de Hoym..., Paris 1880, II, s. 300.
16 Wypowiada się raz za Henriette Duval, raz za Fran-
cuzką Renard. K.L. PÓLLNITZ, La Saxe galante. Nouvelle
ćdition. Augmentee de 1'histoire des enfants legitimes d'Auguste
II, Amsterdam (1735), s. 302, 420. W innym miejscu przyzna-
je się do niewiedzy, Mćmoires de baron de Póllnitz, Liege 1734,
I, s. 161.
17 M. CZAPLIŃSKA, Orzelska Anna Katarzyna, Polski
Słownik Biograficzny, t. XXIV 1979, s. 300—301.
18 „Mercure de France", Oct., 2 voi. 1769, s. 213; „Fortge-
setzte Neue Genealogisch-Historische Nachrichten" 106,
1770, s. 710—712. Występuje także data urodzenia 6 X 1707.
Die natiirlichen Kinder Augusti II, „Der Genealogische
Archivarius" XVI, 1735, s. 37. Nekrologi uściślają również
datę i miejsce śmierci i pochówku: 27 IX 1769, Grenoble,
kościół Św. Ludwika. Odpis aktu zgonu Anny Orzelskiej
znajduje się w Bibliotheque de 1'Arsenal w Paryżu rkp.
6685, k. 274.
19 Zob. M. ZGÓRNIAK, Renard Jan Baptysta, o.c.
20 Księga rachunkowa Jana Renarda, Destne, sygn. Tl,
k. nlb.
21 AGAD, Metryka Kor., ks. 252, k. 33—35, ks. 222,
k. 456—459.
" Została pochowana w Warszawie w kościele Św. Jana,
przy wielkim ołtarzu od strony zakrystii. Księga rachunkowa
Jana Renarda, Destne, sygn. 77, k. nlb.
"a J. Renard, Depenses regulieres dans mon menage pendant
une annće [1723, . .., 1728],(L'habillement de Madlle Morel),
Destne, sygn. 77, k. nlb., J. Renard, Compte de ma caisse
reglee a Varsovie [1723, ..., 1728]. Destne, sygn. 142, k. nlb.
23 Wymiary 72X52 cm. Archiwum Akademii Św. Łukasza
w Rzymie, nr 154. Zob. P. MARCONI, A. CIPRIANI, E.
VALERIANI, I disegni di architettura dell'Archivio Storico
dell'Accademia di San Luca, Roma 1974.
24 Studio d'architettura civile, I, Roma 1702. Zob. H.A.
MILLON, Filippo Jucarra and the Accademia di San Luca
in Rome in the Early Eighteenth Century (w:) Projects and
Monumints in the Period of the Roman Baroque. ed, II.
41