DOI Artikel:
Boberski, Wojciech: Jan Maraśkiewicz, Leśna Podlaska. Architektura kościoła. Biała Podlaska 1983.: (Podlaskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne), 64 s., 17 fot., 5 rys.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0102
Biuletyn Historii Sztuki
R. LI, 1989, Nr 1
PL ISSN 0006-3967
WOJCIECH BOBERSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Jan Maraśkiewicz, Leśna Podlaska. Architektura kościoła. Biała Podlaska 1983.
(Podlaskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne), 64 s., 17 fot., 5 rys.
Opracowanie jest skróconą wersją pracy magis-
terskiej, napisanej w 1981 r. pod kierunkiem prof.
Antoniego Maślińskiego w Katolickim Uniwersy-
tecie Lubelskim. Wydanie przypadło na obchody
trzechsetlecia Sanktuarium Matki Boskiej Leśniań-
skiej i uzupełniło rok wcześniej opublikowaną mo-
nografię o. Kazimierza Szafrańca1.
Z historii obiektu przywołajmy za autorem fak-
ty najbardziej znaczące dla kształtu świątyni:
Paulini wprowadzeni do Leśnej w roku 1727
zastali rozpoczętą 4 lata wcześniej budowę dużego
sanktuarium, którą zainicjował proboszcz Andrzej
Fabiański. Ojciec Konstanty Moszyński, od po-
czątku patron i artystyczny dysponent fundacji,
zgodnie z radami ściągniętych ze stolicy archi-
tektów, polecił rozebrać nieudolnie wzniesione mury
i na ich fundamentach posadowić nowy kościół.
W roku 1730 spisał umowę z warszawskim archi-
tektem Wincentym Rachettim, akceptował jego
projekty i zobowiązał do rocznego nadzoru nad
pracami. Wykonywali je murarze z Janowa Pod-
laskiego, którym przewodził majster Józef Kacz-
kowski. Śmierć Moszyńskiego w 1738 roku oraz
brak funduszy przerwały znacznie już zaawanso-
waną fabrykę, sfinalizowaną dopiero w roku 1752
pod kierunkiem nadzorującego ukończenie fasady,
nieznanego skądinąd, architekta Kowalewskiego.
Po kasacie zakonu, sanktuarium w Leśnej zostało
w latach 1879—1881 zaadoptowane do potrzeb
cerkwi żeńskiego monastyru i aż do roku 1923
ponad nawą główną i wieżami górowały cebulaste
kopuły.
Trwające następnie do wybuchu II wojny prace
remontowo-rekonstrukcyjne w przywróconym pa-
ulinom kościele prowadzono według koncepcji
Adolfa Szyszko-Bohusza i była to ostatnia poważ-
niejsza ingerencja w kształt architektury.
Z lektury rozdziału Odtworzenie stanu pierwot-
nego możemy wnośić, że dziewietnasto- i dwudziesto-
wieczne zmiany miały zakres ograniczony do ele-
wacji frontowej i przekrycia nawy. Jedyną po-
zostałością szaty cerkiewnej jest hełm niższej wieży
i forma płycin pierwszej kondygnacji fasady (autor
widziałby tu pierwotnie nisze i obramienia analo-
giczne do zachowanych powyżej), natomiast trze-
cia kondygnacja drugiej wieży oraz szczyt elewacji,
to realizacje dość dowolnych projektów Szyszko-
-Bohusza. W rysunkowym szkicu Maraśkiewicz
proponuje jednak podobny, trójkątny fronton,
być może z wpisanym weń odcinkowym lukiem
(il. 1).
W rozdziale następnym znajdujemy wnikliwą
analizę architektury kościoła. Autor wskazuje na
brak jedności stylowej między dynamiczną, kolum-
nową fasadą a zachowującym klasycyzujący umiar
i spokój wnętrzem. Temu ustaleniu, jak się wydaje,
podporządkowany został dalszy tok rozumowania,
Wynikiem analizy porównawczej jest odnale-
96
R. LI, 1989, Nr 1
PL ISSN 0006-3967
WOJCIECH BOBERSKI
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Jan Maraśkiewicz, Leśna Podlaska. Architektura kościoła. Biała Podlaska 1983.
(Podlaskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne), 64 s., 17 fot., 5 rys.
Opracowanie jest skróconą wersją pracy magis-
terskiej, napisanej w 1981 r. pod kierunkiem prof.
Antoniego Maślińskiego w Katolickim Uniwersy-
tecie Lubelskim. Wydanie przypadło na obchody
trzechsetlecia Sanktuarium Matki Boskiej Leśniań-
skiej i uzupełniło rok wcześniej opublikowaną mo-
nografię o. Kazimierza Szafrańca1.
Z historii obiektu przywołajmy za autorem fak-
ty najbardziej znaczące dla kształtu świątyni:
Paulini wprowadzeni do Leśnej w roku 1727
zastali rozpoczętą 4 lata wcześniej budowę dużego
sanktuarium, którą zainicjował proboszcz Andrzej
Fabiański. Ojciec Konstanty Moszyński, od po-
czątku patron i artystyczny dysponent fundacji,
zgodnie z radami ściągniętych ze stolicy archi-
tektów, polecił rozebrać nieudolnie wzniesione mury
i na ich fundamentach posadowić nowy kościół.
W roku 1730 spisał umowę z warszawskim archi-
tektem Wincentym Rachettim, akceptował jego
projekty i zobowiązał do rocznego nadzoru nad
pracami. Wykonywali je murarze z Janowa Pod-
laskiego, którym przewodził majster Józef Kacz-
kowski. Śmierć Moszyńskiego w 1738 roku oraz
brak funduszy przerwały znacznie już zaawanso-
waną fabrykę, sfinalizowaną dopiero w roku 1752
pod kierunkiem nadzorującego ukończenie fasady,
nieznanego skądinąd, architekta Kowalewskiego.
Po kasacie zakonu, sanktuarium w Leśnej zostało
w latach 1879—1881 zaadoptowane do potrzeb
cerkwi żeńskiego monastyru i aż do roku 1923
ponad nawą główną i wieżami górowały cebulaste
kopuły.
Trwające następnie do wybuchu II wojny prace
remontowo-rekonstrukcyjne w przywróconym pa-
ulinom kościele prowadzono według koncepcji
Adolfa Szyszko-Bohusza i była to ostatnia poważ-
niejsza ingerencja w kształt architektury.
Z lektury rozdziału Odtworzenie stanu pierwot-
nego możemy wnośić, że dziewietnasto- i dwudziesto-
wieczne zmiany miały zakres ograniczony do ele-
wacji frontowej i przekrycia nawy. Jedyną po-
zostałością szaty cerkiewnej jest hełm niższej wieży
i forma płycin pierwszej kondygnacji fasady (autor
widziałby tu pierwotnie nisze i obramienia analo-
giczne do zachowanych powyżej), natomiast trze-
cia kondygnacja drugiej wieży oraz szczyt elewacji,
to realizacje dość dowolnych projektów Szyszko-
-Bohusza. W rysunkowym szkicu Maraśkiewicz
proponuje jednak podobny, trójkątny fronton,
być może z wpisanym weń odcinkowym lukiem
(il. 1).
W rozdziale następnym znajdujemy wnikliwą
analizę architektury kościoła. Autor wskazuje na
brak jedności stylowej między dynamiczną, kolum-
nową fasadą a zachowującym klasycyzujący umiar
i spokój wnętrzem. Temu ustaleniu, jak się wydaje,
podporządkowany został dalszy tok rozumowania,
Wynikiem analizy porównawczej jest odnale-
96