DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Orłowski, Tomasz H.: Bizantyński relikwiarz Krzyża Św. w Tumie pod Łęczycą
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0241
Biuletyn Historii Sztuki
R. LI, 1989, Nr 3—4
PL ISSN 0006-3967
TOMASZ H. ORŁOWSKI
Paryż
BIZANTYŃSKI RELIKWIARZ KRZYŻA ŚWIĘTEGO Z KOLEGIATY
W TUMIE POD ŁĘCZYCĄ*
Prezentując staurotekę łęczycką, chcialbym
przypomnieć zaginiony zabytek, którego nie zna
monumentalny katalog relikwii i relikwiarzy Krzy-
ża Świętego zestawiony przed ćwierćwieczem przez
Anatola Frołowa1. Relikwiarz ten należąc do je-
dnolitej formalnie i ikonograficznie grupy relik-
wiarzy skrzynkowych posiada cały zespół cech in-
dywidualnych pozwalających na wyodrębnienie
go z tej grupy, a w konsekwencji na ustalenie epoki
i miejsca jego wykonania.
Stauroteka, przechowywana aż do zaginięcia
w czasie II wojny światowej, w jednym z kościo-
łów Łęczycy, nigdy nie wzbudziła należnego za-
interesowania badaczy polskich czy zagranicznych.
Zważywszy, że polskie badania historyczne nie
przywiązywały większej wagi do studiów bizan-
tynistycznych2, stauroteka wzmiankowana była
wyłącznie w ramach badań dotyczących przeszłości
artystycznej Łęczycy.
W celu usta enia pierwotnego miejsca prze-
chowywania stauroteki w Łęczycy należałoby na-
kreślić główne fazy rozwoju urbanistycznego miasta.
Pierwszym z ośrodków miastotwórezych był wczes-
nośredniowieczny gród kasztelański z VI—X w.
wraz z otaczającym podgrodziem, na terenie któ-
rego znajdowało się opactwo benedyktyńskie za-
mienione w 1140/1150 na kolegiatę, noszący od
XIV wieku nazwę Tum. Drugim z nich była
XII-wieczna osada określana nazwą Starego Miasta,
z kaplicą Świętego Krzyża, wzmiankowaną przez
źródła dopiero od roku 1235. Trzeci rozwinął się
w XIV wieku wokół zamku starostów królewskich
tworząc zalążek miasta nowoczesnego. Jego koś-
ciół parafialny Świętego Andrzeja był ostatnim
znanym miejscem przechowywania stauroteki3.
W literaturze, relikwiarz wzmiankowy był po
raz pierwszy w 1855 roku; krótka notatka Przeź-
dzieckiego zilustrowana kolorowaną litografią cha-
rakteryzowała go jako dzieło XI-wieczne pocho-
dzące z Konstantynopola4. Przestudiowany został
jednak dopiero, gdy Michał Walicki przygotował
monografię kolegiaty w Tumie opublikowaną
w 1938 r. Jeden z rozdziałów poświęcony został
całkowicie staurotece. Walicki — dokonując po-
równania ze stauroteką z kolekcji Martin Le Roy,
z ikoną Ukrzyżowania z weneckiego skarbca
Św. Marka, a także ze staurotekami z Alba Fu-
cense, z Jaucourt i z Nonantoli — rozpoznał
w niej bizantynizujące dzieło weneckie z I-szej
połowy XII w. Jego zdaniem był to dar ofiarowany
kolegiacie w Tumie przy okazji jej konsekracji
21 maja 1161 przez uczestniczącego w niej jednego
z pierwszych polskich krzyżowców — księcia Hen-
ryka Sandomierskiego lub komesa Jaksę z Mie-
chowa5.
Dodatkowym, choć niezamierzonym walorem
monografii jest dołączona do niej dokumentacja fo-
tograficzna. Jedynymi bowiem źródłami pozwa-
lającymi obecnie przeprowadzić badania zaginio-
nej stauroteki są dwie serie zdjęć. Pierwsza z nich —
223
R. LI, 1989, Nr 3—4
PL ISSN 0006-3967
TOMASZ H. ORŁOWSKI
Paryż
BIZANTYŃSKI RELIKWIARZ KRZYŻA ŚWIĘTEGO Z KOLEGIATY
W TUMIE POD ŁĘCZYCĄ*
Prezentując staurotekę łęczycką, chcialbym
przypomnieć zaginiony zabytek, którego nie zna
monumentalny katalog relikwii i relikwiarzy Krzy-
ża Świętego zestawiony przed ćwierćwieczem przez
Anatola Frołowa1. Relikwiarz ten należąc do je-
dnolitej formalnie i ikonograficznie grupy relik-
wiarzy skrzynkowych posiada cały zespół cech in-
dywidualnych pozwalających na wyodrębnienie
go z tej grupy, a w konsekwencji na ustalenie epoki
i miejsca jego wykonania.
Stauroteka, przechowywana aż do zaginięcia
w czasie II wojny światowej, w jednym z kościo-
łów Łęczycy, nigdy nie wzbudziła należnego za-
interesowania badaczy polskich czy zagranicznych.
Zważywszy, że polskie badania historyczne nie
przywiązywały większej wagi do studiów bizan-
tynistycznych2, stauroteka wzmiankowana była
wyłącznie w ramach badań dotyczących przeszłości
artystycznej Łęczycy.
W celu usta enia pierwotnego miejsca prze-
chowywania stauroteki w Łęczycy należałoby na-
kreślić główne fazy rozwoju urbanistycznego miasta.
Pierwszym z ośrodków miastotwórezych był wczes-
nośredniowieczny gród kasztelański z VI—X w.
wraz z otaczającym podgrodziem, na terenie któ-
rego znajdowało się opactwo benedyktyńskie za-
mienione w 1140/1150 na kolegiatę, noszący od
XIV wieku nazwę Tum. Drugim z nich była
XII-wieczna osada określana nazwą Starego Miasta,
z kaplicą Świętego Krzyża, wzmiankowaną przez
źródła dopiero od roku 1235. Trzeci rozwinął się
w XIV wieku wokół zamku starostów królewskich
tworząc zalążek miasta nowoczesnego. Jego koś-
ciół parafialny Świętego Andrzeja był ostatnim
znanym miejscem przechowywania stauroteki3.
W literaturze, relikwiarz wzmiankowy był po
raz pierwszy w 1855 roku; krótka notatka Przeź-
dzieckiego zilustrowana kolorowaną litografią cha-
rakteryzowała go jako dzieło XI-wieczne pocho-
dzące z Konstantynopola4. Przestudiowany został
jednak dopiero, gdy Michał Walicki przygotował
monografię kolegiaty w Tumie opublikowaną
w 1938 r. Jeden z rozdziałów poświęcony został
całkowicie staurotece. Walicki — dokonując po-
równania ze stauroteką z kolekcji Martin Le Roy,
z ikoną Ukrzyżowania z weneckiego skarbca
Św. Marka, a także ze staurotekami z Alba Fu-
cense, z Jaucourt i z Nonantoli — rozpoznał
w niej bizantynizujące dzieło weneckie z I-szej
połowy XII w. Jego zdaniem był to dar ofiarowany
kolegiacie w Tumie przy okazji jej konsekracji
21 maja 1161 przez uczestniczącego w niej jednego
z pierwszych polskich krzyżowców — księcia Hen-
ryka Sandomierskiego lub komesa Jaksę z Mie-
chowa5.
Dodatkowym, choć niezamierzonym walorem
monografii jest dołączona do niej dokumentacja fo-
tograficzna. Jedynymi bowiem źródłami pozwa-
lającymi obecnie przeprowadzić badania zaginio-
nej stauroteki są dwie serie zdjęć. Pierwsza z nich —
223