DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Morka, Mieczysław: Karolina Targosz, Firmamentum Sobiescianum najwspanialszy barokowy atlas nieba: "Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", XXXII: 1987, nr 1
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48740#0214
Biuletyn Historii Sztuki
R. LI, 1989, Nr 2
PL ISSN 0006-3967
MIECZYSŁAW MORKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Karolina Targosz, Firmamentum Sobiescianum najwspanialszy
barokowy atlas nieba, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", XXXII: 1987, nr 1
Publikacje dotyczące historii nauki, szczególnie
artykuły zamieszczane w specjalistycznych perio-
dykach, często umykają uwadze historyków sztuki.
Niekiedy są to jednak prace z pogranicza dyscyplin
naukowych mogące ich zainteresować. Przynoszą
bowiem zarówno uzupełniające dane do życia
i twórczości poszczególnych artystów, jak również,
pozwalają spojrzeć na obiekty mające z założenia
służyć celom naukowym od strony ich wartości
artystycznych. Wydaje się więc, iż te niezbyt
liczne publikacje warte są krótkiego omówienia
w kwartalniku poświęconym szeroko pojętym
problemom sztuki.
Przykładem takiej właśnie pracy z pogranicza
historii nauki i historii sztuki jest artykuł Karoliny
Targosz od kilku lat zajmującej się postacią znako-
mitego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza.
Przynosi on omówienie najwspanialszego pod
względem objętości i formy dzieła astronoma,
jakim był jego atlas nieba. Autorka przedstawia
historię powstania atlasu, który Heweliusz po-
czątkowo zamierzał dedykować Ludwikowi XIV
zaś po wiedeńskim zwycięstwie Jana III So-
bieskiego, na nim właśnie skupił swe zabiegi
o pomoc w wydaniu dzieła. Na początku 1684 roku
pisał do króla, że upamiętni jego zwycięskie imię
wiecznym pomnikiem, wyodrębnioną wśród jasnych
gwiazd konstelacją, którą nazwal Tarczą Sobieskiego
(Scutum Sobiescianum) aby jego rodowy herb
Janina znalazł się odtąd na niebie. Wtedy też
zapewne zrodził się pomysł nazwania atlasu
gwiazdozbiorów Firmamentum Sobiescianum sive
Uranographia oraz dedykowania hemisfery pół-
nocnej Janowi III, a południowej królewiczowi
Jakubowi. Śmierć Heweliusza w 1687 roku nie
przerwała prac nad wydaniem atlasu. Król Jan III
Sobieski wypłacił wdowie po astronomie roczną
pensję potrzebną do dokończenia publikacji dziela,
które drukowano w gdańskiej oficynie Jana Za-
chariasza Stolla. Ostatecznie w 1690 roku za-
kończono edycję odbijając czterysta egzemplarzy.
W skład atlasu wchodził Prodromus astronomiae,
który otwierała dwustronicowa rycina frontispi-
sowa, przedstawiająca wnętrze pałacu Uranii za-
siadającej przy stole wraz z Heweliuszem i pięcioma
innymi autorami katalogów gwiazd. Z Prodromus
astronomiae łączyła się część katalogowa Catalogus
stellorum fixarum, będący owocem prawie pięć-
dziesięcioletniej pracy astronoma i szczytowym
osiągnięciem XVII wieku w tej dziedzinie.
Część ilustracyjna Firmamentum Sobiescianum
składa się z 54 map prostokątnych (30 X37 cm)
ukazujących kolejno 76 konstelacji. Po nich
następują dwie wielkie mapy koliste — Hemisferum
boreale i Hemisferum australe (51 x51 cm). W za-
leżności od egzemplarza, na początku lub na końcu,
zamieszczona została rycina frontispisowa, przed-
stawiająca tronującą wśród obłoków Uranię w oto-
198
R. LI, 1989, Nr 2
PL ISSN 0006-3967
MIECZYSŁAW MORKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Karolina Targosz, Firmamentum Sobiescianum najwspanialszy
barokowy atlas nieba, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki", XXXII: 1987, nr 1
Publikacje dotyczące historii nauki, szczególnie
artykuły zamieszczane w specjalistycznych perio-
dykach, często umykają uwadze historyków sztuki.
Niekiedy są to jednak prace z pogranicza dyscyplin
naukowych mogące ich zainteresować. Przynoszą
bowiem zarówno uzupełniające dane do życia
i twórczości poszczególnych artystów, jak również,
pozwalają spojrzeć na obiekty mające z założenia
służyć celom naukowym od strony ich wartości
artystycznych. Wydaje się więc, iż te niezbyt
liczne publikacje warte są krótkiego omówienia
w kwartalniku poświęconym szeroko pojętym
problemom sztuki.
Przykładem takiej właśnie pracy z pogranicza
historii nauki i historii sztuki jest artykuł Karoliny
Targosz od kilku lat zajmującej się postacią znako-
mitego gdańskiego astronoma Jana Heweliusza.
Przynosi on omówienie najwspanialszego pod
względem objętości i formy dzieła astronoma,
jakim był jego atlas nieba. Autorka przedstawia
historię powstania atlasu, który Heweliusz po-
czątkowo zamierzał dedykować Ludwikowi XIV
zaś po wiedeńskim zwycięstwie Jana III So-
bieskiego, na nim właśnie skupił swe zabiegi
o pomoc w wydaniu dzieła. Na początku 1684 roku
pisał do króla, że upamiętni jego zwycięskie imię
wiecznym pomnikiem, wyodrębnioną wśród jasnych
gwiazd konstelacją, którą nazwal Tarczą Sobieskiego
(Scutum Sobiescianum) aby jego rodowy herb
Janina znalazł się odtąd na niebie. Wtedy też
zapewne zrodził się pomysł nazwania atlasu
gwiazdozbiorów Firmamentum Sobiescianum sive
Uranographia oraz dedykowania hemisfery pół-
nocnej Janowi III, a południowej królewiczowi
Jakubowi. Śmierć Heweliusza w 1687 roku nie
przerwała prac nad wydaniem atlasu. Król Jan III
Sobieski wypłacił wdowie po astronomie roczną
pensję potrzebną do dokończenia publikacji dziela,
które drukowano w gdańskiej oficynie Jana Za-
chariasza Stolla. Ostatecznie w 1690 roku za-
kończono edycję odbijając czterysta egzemplarzy.
W skład atlasu wchodził Prodromus astronomiae,
który otwierała dwustronicowa rycina frontispi-
sowa, przedstawiająca wnętrze pałacu Uranii za-
siadającej przy stole wraz z Heweliuszem i pięcioma
innymi autorami katalogów gwiazd. Z Prodromus
astronomiae łączyła się część katalogowa Catalogus
stellorum fixarum, będący owocem prawie pięć-
dziesięcioletniej pracy astronoma i szczytowym
osiągnięciem XVII wieku w tej dziedzinie.
Część ilustracyjna Firmamentum Sobiescianum
składa się z 54 map prostokątnych (30 X37 cm)
ukazujących kolejno 76 konstelacji. Po nich
następują dwie wielkie mapy koliste — Hemisferum
boreale i Hemisferum australe (51 x51 cm). W za-
leżności od egzemplarza, na początku lub na końcu,
zamieszczona została rycina frontispisowa, przed-
stawiająca tronującą wśród obłoków Uranię w oto-
198