BIZANTYŃSKI RELIKWIARZ W TUMIE POD ŁĘCZYCĄ


II. 4. Stauroteka łęczycka, górna ścianka boczna. Fot. z negatywu Kappla.

teka Fieschi-Morgan, Nowy Jork, Metropolitan
Museum of Art)11, ale zwarta i jednolita staje się
ona dopiero pod koniec X w. (stauroteka z Lim-
burga, w skarbcu katedry, il. 6). Okres największej
popularności staurotek skrzynkowych przypadnie
na XI i XII w.12
Prostokątne skrzynki, których drewniany szkie-
let pokryty jest pozłacaną blachą srebrną posiadają
w zasadzie zasuwaną pokrywę chroniącą relikwie,
które umieszczone są pośrodku pola we wgłębieniu
tworzącym krzyż o dwóch ramionach poprzecznych.
Odwrocie i pokrywy dekorowane są zazwyczaj
scenami figuralnymi. Zewnętrzną stronę pokrywy
zajmuje najczęściej scena Ukrzyżowania, zreduko-
wana do trzech głównych postaci, którym mogą
również towarzyszyć aniołowie oraz symbole Sol
i Luna. Odwrocie zdobi monumentalny krzyż,
ustawiony na trzystopniowym podium i dwa duże
liście akantu, po jego obu stronach. Scenę główną
otaczają popiersia świętych13. Szczególna rola
przypada wizerunkom świętej Heleny i Konstan-
tyna, którzy przedstawieni są zazwyczaj w pozycji
stojącej po bokach krzyża na pokrywie, lub — jesz-
cze częściej — po bokach krzyża zawierającego

bieniu w formie krzyża (il. 5). Płaszczyzna tej
strony, podzielona przez ramiona krzyża na sześć
pól jest całkowicie pokryta kamieniami szlachet-
nymi tworzącymi powtarzającą się kompozycję.
Jej podstawowym modularnym motywem jest
szmaragd w kwadratowej oprawie otoczony czte-
rema perłami w oprawie okrągłej na głównych
osiach, oraz cztery rubiny w kształcie łez, umiesz-
czone na osiach diagonalnych. Proporcje kompo-
zycji różnią się w zależności od wymiarów danego
pola. Bordiura tej strony składa się z dwóch pseu-
dogranulowanych sznurków. Identyczny motyw
posiada pasmo obiegające krzyż. Pasma te dopełnia-
ją dekoracji całego lica.
Odwrocie relikwiarza nie jest dekorowane. Po-
siada ono za to cztery półkoliste nóżki zdobione
uproszczonym ornamentem liści. Zważywszy, że
nóżki wykonane są z tej samej srebrnej blachy,
która pokrywa spód i boki, pewnym jest, że są one
oryginalne.
Relikwiarz łęczycki należy do grupy staurotek
skrzynkowych, a więc do najbardziej charakterys-
tycznej grupy relikwiarzy Krzyża Świętego. Jej
początki sięgają epoki preikonoklazmu (stauro-

227