MICHAIŁ N. MIKISZATIEV


II. 7. Gdańsk. Złota Brama (1612 —14), architekt Abraham
van den Blocke. Fot. E. Kupiecki (repr. z Zachwatowicza).

płaskorzeźb i rzeźb figuralnych podkreśla trójczło-
nowość kompozycji. Co się tyczy arkady i portalu,
ich szerokość ma się do siebie jak 2 : 1. Przy tym
jeden pionowy ciąg pilastrów (w dodatku z wyobra-
żeniem małżonki księcia Jerzego II, Barbary) jest
oparty na zworniku bramy — do tak swobodnego
traktowania tektoniki architekt ruski z połowy
XVII wieku nie był jeszcze gotów. Zarazem mu-
simy stwierdzić, że również kompozycja bramy
zamku w Brzegu jest daleka od zasad pełnego
renesansu, a tym bardziej od baroku i klasycyzmu
według naszych wyobrażeń5.
Wykorzystany tu sposób modułowej realizacji
trzyczęściowej kompozycji bramy z dwiema ar-
kadami (o proporcjach otworów jeden do dwóch)
uwidacznia się jeszcze wyraźniej w fasadzie wcześ-
niejszej (1533) bramy zamku w Legnicy, zbudo-

wanej przez mistrza niemieckiego Georga z Am-
bergu. Według opinii polskich naukowców „taka
dekoracyjna interpretacja architektury jest dość
typowa dla artystów niemieckich, działających
w wieku XVI na Śląsku"6. Porównanie bramy
w Legnicy z portalem zamku w Tybindze w Niem-
czech (1538—1540), noszącym piętno wplywów
lombardzkich7, wskazuje na szerokie rozpowszech-
nienie tej idei kompozycyjnej w architekturze
niemieckiego renesansu i ujawnia jej podstawowe
znaczenie. Polegało ono na dążeniu do przekształ-
cenia funkcjonalnej struktury asymetrycznej w sy-
metryczną kompozycję dekoracyjną, w dodatku —
inaczej niż w fasadzie bramnej w Brzegu — z osią
symetrii, zaznaczoną trójkątnym tympanonem na
kolumienkach przerywającycli półkolisty tympa-
non z płaskorzeźbami. Rzeźby figuralne, ustawione
po bokach tympanonu i na kolumienkach, tekto-
nicznie wzmacniają znaczenie linii pionowych
(również i tej, której podstawą jest zwornik nad
lukiem bramnym). W jakimś stopniu pierwotny
patos artystyczny takich kompozycji korespon-
duje z niejednolitą koncepcją architektury bramy
w Kolomienskiem.
Tektonika tych renesansowycli zabytków
w Niemczecli i na Śląsku jest paradoksalna. Ar-
chitekci nadają tę samą rangę zwornikowi arkady
i kolumnie (lub pilastrowi), które w istocie są
elementami przeciwstawnymi — wieńczącym i dźwi-
gającym. Badacz architektury ruskiej końca XVII
wieku dostrzega w tym coś, co jest mu dobrze
znane. I rzeczywiście, podobne podejście do in-
terpretacji artystycznej dźwigających i wieńczą-
cych elementów formy architektonicznej, podpór
i otworów, jest charakterystyczne dla budowni-
czych ruskich tego okresu.
Nieznany budowniczy cerkwi Woskriesienija
(Zmartwychwstania) w Kadaszach (1695 ?)8 za-
chował rozczłonkowanie gzymsu, typowe dla rus-
kiej architektury cerkiewnej drugiej połowy
XVII wieku. W budowlach z tych czasów akcen-
towało ono usytuowanie kolumn, dzielących fa-
sadę na przęsła i będących wyrazem utrwalonych
zasad tektonicznych. Jednak w tym zabytku
z końca stulecia budowniczy zastąpił kolumny ob-
ramieniami okien, jak gdyby „podwieszonymi"
do gzymsu, a uczynił to w 150 lat po zastosowaniu

252