JUSTYNA GUZE

pisarzy w odkryciu i spopularyzowaniu tej na nowo
widzianej sztuki mistrza jest ważka. Po Gautierze
czas więc przejść do Gozlana i Arsene'a Houssaye.
Leon Gozlanfopublikował artykuł poświęcony
Watteau w 1839 r. w ,,L'Artiste". Był to tekst
prekursorski, niewiele bowiem jeszcze uwagi po-
święcono temu artyście, ale nie tylko; Gozlan pod-
kreśla znaczenie Watteau w czasach, gdy dobry
ton nakazywał podziwiać Dawida i jego szkolę:
najlepsze strony w jego sztuce: czystość form i dobór
pomysłów. Tak potomność oceniła dzieła Watteau
wbrew pełnej ignorancji i fanatyzmu reakcji, jaka
narodziła się z początkiem stulecia pod wpływem
Davida. W nieszczęsnej szkole wielkiego malarza,
fałszywej w swej uczoności i napuszonej w prostocie,
należało do dobrego tonu natrząsać się z Colinów,
Lucette, pasterzy i pasterek Watteau... Oceniając
Watteau w zgodzie z estetyką grupy du Doyenne
Gozlan pisał: Zobaczmy w malarstwie tylko ma-
larstwo, a w rysunku tylko rysunek; wówczas Wat-
teau w uprawianym przez siebie gatunku i w swej
epoce, choć krótka była jego kariera, wyda nam się
równie godny uwagi jak Poussin czy Michał Anioł31.
Co do Arsene'a Houssaye, to we własnym mnie-
maniu i w mniemaniu innych był pierwszym,
który dostrzegł wielkość Watteau32. Zamieszczając
szkic o tym artyście w kolejnym wydaniu „Galerie
du XVIIIe siecle" z 1858 r. pisał: Jakże zmieniły
się poglądy w ciągu dwudziestu lat! Kiedy po raz
pierwszy pisałem z zachwytem o Watteau w „Revue
de Paris", wkoło rozlegał się niemal tylko śmiech.
A przecież było to prawdziwe odkrycie. Stracony
i odnaleziony świat33. Theodore de Banville przy-
pisując Arsene'owi Houssaye wszystkie zasługi,
pisał: we wstępie do jego Oeuvres poetiques nie bez
emfazy: Gdyby wiek osiemnasty nie istniał, wymyślił-
by go Arsene Houssaye3'1. Niemniej ten sam Ban-
ville uważał zarazem, że Houssaye nie dość jeszcze
cenił Watteau i pisał: Nie możemy w pełni zgodzić

się z poglądem Arsene'a Houssaye i pozwolić mu na
stwierdzenie, że Watteau to niemal wielki malarz.
Jeśli malarstwo nie jest przenoszeniem tragedii na
płótno, lecz poetycką inwencją i działaniem koloru,
Watteau jest największym malarzem francuskim35.
A zatem Guatier, Gozlan, tak czy inaczej Hous-
saye, Banville wreszcie. Jeśli zaś tak, to czemu całą
zasługę odkrycia XVIII wieku i Watteau do nie-
dawna jeszcze przypisywano braciom de Goncourt ?
Zapewne dlatego, że jak słusznie zauważył Simches36
Goncourtów cechowało prawdziwie krytyczne po-
dejście do badanej przez nich epoki. Nie byli to
już bowiem ani spadkobiercy, ani kontynuatorzy
tradycji, lecz uważni i baczni jej obserwatorzy,
a ponadto posługiwali się odmiennymi narzędziami
jako krytycy. Byli mniej poetyccy, ale bardziej
systematyczni i uporządkowani, spenetrowali wresz-
cie źródła, mieli najpełniejszą dokumentację, jaką
można było mieć w ich czasach37. Czy jednak nic
poprzedziła ich wcześniejsza fala zainteresowa-
nia wiekiem XVIII, czy bez znaczenia jest rola
romantyków z kręgu Boheme Galante? I czy sami
Goncourtowie nie zaczynają od szczegółowej ana-
lizy eseju Houssaye'a traktując go jako punkt
wyjścia do własnej interpretacji sztuki Watteau ?38.
Niepodobna tej roli Boheme du Doyennć za-
przeczyć. Ale można też znaleźć punkty wspólne
między stosunkiem do Watteau i XVIII w. jej
kręgu, później zaś, gdy przestała istnieć, jej spad-
kobiercy, Theodore'a de Banville, a Goncourtów:
wyznacza je koncepcja sztuki dla sztuki i bliskie
pokrewieństwo malarza i poezji, z którego ta os-
tatnia czerpała niejednokrotnie natchnienie. To
pokrewieństwo przetrwa zarówno w dziele drugiego
pokolenia romantyków, jak i parnasistów. Baude-
laire byłby tu najświetniejszym przykładem: Baude-
laire poeta i Baudelaire krytyk. Ale to już wątek
wybiegający daleko poza Boheme Galante.

270