RECENZJE — KSIĄŻKI

niego zabytków. Wsparty na maczudze heros
z lemmą: FACIT LABOR ISTE BEATOS (Praca
ta uszczęśliwia) widnieje na emblemie w penegi-
ryeznym rękopisie Serenissimus atque Incictissimi
Joani Terty Poloniae Regis Laudatio7. W książce
uwzględniono również napisy towarzyszące wyo-
brażeniom plastycznym, na których nie ma posta-
ci Herkulesa, lecz tylko wymienione jest jego imię
(Wjazd Jana III na koronację do Krakowa, il. 37,
s. 35—36), dlatego wskazać należy także znajdują-
cy się obecnie w Olesku obraz Bitwa pod Choci-
miem, na którym po prawej stronie znajduje się
duży napis zaczynający się od słów: Hercules Labor
Joannis Sobiesci...8. Odłożywszy maczugę, pod-
trzymuje Herkules scenę wjazdu Michała Kazi-
mierza Radziwiłła do Wiednia, na rycinie z 1679 r.9
Miedzioryt związany z uroczystościami pogrzebo-
wymi Jana na Kozielsku Ogińskiego w 1680 r.
(il. 2), przedstawia Marsa i Herkulesa podtrzymu-
jących lwią skórę z inskrypcją10. Wiadomo także,
iż jeden z czterech gobelinów wykonanych w 1685 r.
wg kartonów Andrzeja Stecha dla Dworu Artusa
w Gdańsku przedstawiał greckiego herosa11. Z ok-
resu panowania Augusta II pominięte zostały:
frontispis (il. 3) z portretem króla i siedzącym niżej
Herkulesem12 oraz fajerwerk w Gdańsku (il. 4)
urządzony w 1738 r. z okazji zaślubin królewskiej
córki, którego główną postacią był heros dźwigają-
cy monogramy małżonków, zwieńczone królewską
koroną13. Rzeźbione popiersie Hieronima Augusta
Lubomirskiego ubranego w lwią skórę, pochodzące
z 2 ćw. XVIII w., zdobi pałacyk Lubomirskicli
w Rzeszowie. Autor zwrócił uwagę, iż około połowy
XVIII w. bardzo popularne stały się figury Her-
kulesa w dekoracjach pałacowych. Poza wymie-
nionymi przez niego, należy wspomnieć rzeźby
na pałacu Czapskich w Warszawie14 i bramie wjaz-
dowej pałacu w Lackiem koło Złoczowa15. Jerzy
Banach uważa, że ich popularność kończy się w la-
tacli pięćdziesiątych i stwierdza (s. 50), że po raz
ostatni spotykamy Herkulesa na ratuszu w Bucza-
czu. Wynika z tego, że zakończenie pracy na roku
1760 uwarunkowane zostało brakiem przykładów
z okresu późniejszego. Wydaje się, że bardziej na-
turalne byłoby zamknięcie pracy na dacie utraty
niepodległego bytu państwowego. Herkules nie
zniknął bowiem z repertuaru postaci mitologicz-

nych w sztuce czasów Stanisława Augusta. Spotkać
go można było nadal m.in. w fajerwerku w Troja-
nowie urządzonym w 1772 r. z okazji rocznicy
elekcji Stanisława Augusta, w którym Herkules
walczył z hydrą16 czy w iluminacji w Nieświeżu
w 1778 r., po powrocie ks. Hieronima i Zofii Radzi-
wiłłów, gdzie na bramie triumfalnej o długich gale-
riach z figurami cnót i bogów widnieje także i ten
heros17. Nie zniknął on także z dekoracji pałaco-
wych, gdyż przedstawiająca herosa rzeźba z końca
XVIII w. stała na pałacu w Pawłowicach18. Warto
także wspomnieć o tych zabytkach, albowiem Autor
uwzględnia takie przedstawienia (s. 52 nr 34, 50
i 54; il. 25, 47 i 62), na których nie występuje pos-
tać Herkulesa, lecz tylko jego atrybuty. Wskazać
tu można kilka dalszych przykładów, głównie
w rzeźbie nagrobnej. Wsparte na maczudze putto
znajduje się na nagrobku Stanisława Daniłowieza
w Żółkwi19. Ubrane w lwie skóry, trzymające ma-
czugi dwa putta flankują epitafium Stanisława
Jabłonowskiego (il. 5) we Lwowie z 1730 r., a na
jego cokole rozpięta jest lwia skóra20. Wielka ma-
czuga jest centralnym motywem panoplialnego
epitafium Jana Dobrogosta Krasińskiego w Wę-
growie21. Na wykonanym po 1781 r. z polecenia
Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej, plafonowym
malowidle w tzw. Pokoju Sypialnym w Wilanowie,
trzymające tarczę z herbem Szreniawa putto,
strąca maczugą personifikację Zawiści aby uchro-
nić przed nią sławę czynów marszałka w. kor.
Stanisława Lubomirskiego -— męża Izabelli22.
Podobne uzupełnienia wprowadzić także można
do rozdz. IV Herkules w piśmiennictwie staropol-
skim (s. 97 —130). Być może należałoby to skwi-
tować jednym zdaniem, gdyby nie stanowisko
Autora. Otóż pisząc o występowaniu herosa w ut-
worach literackich, szczególnie panegirykach, słusz-
nie zauważa, iż przebadanie ogromnej, bo prawie
11 tys. pozycji literatury obejmującej wieku od
XVI do XVIII, przyniosłoby pewne zmiany, ale
nie naruszyłoby głównych, wydobytych przez niego
struktur tejże chronologii, dodaje jednak: „Tezę
taką wspiera poniższe zestawienie; jest to kompletny
wykaz wydanych w Polsce w latach 1500—1800
druków, w których Herkules widnieje w tytule
utworu" (s. 129). Wydaje się, że z większą ostroż-
nością należałoby sformułować twierdzenie o kom-

82