RECENZJE — KSIĄŻKI

Warto by odnotować w tym miejscu, że podczas
europejskiej podróży królewicza Władysława Zyg-
munta Wazy w latach 1624—25 W Vicenzy w sta-
rodawnym teatrze przedstawiono Królewiczowi Her-
kulesa głoszącego we wspaniałych słowach jego chwa-
łę31.
Perfekcjonistyczne dążenia Autora do inwen-
taryzacyjnego uchwycenia wszystkich przedsta-
wień Herkulesa charakterystyczne są także dla
rozdz. III Hercules Christianus, Hercules Gallicus,
Hercules Germanicus (s. 55-96). Szczególnie widocz-
ne jest to w odniesieniu do wczesnych czyli pięt-
nastowiecznych przykładów z terenu Italii. Poza
Florencją, Jerzy Banach wymienia jednak tylko
trzy zabytki: wykonane przez Filareta w latach
1433—1435 brązowe drzwi katedry św. Piotra
w Rzymie, fasadę kościoła kartuzów w Pawii
z lat 1470—75 i z tych samych lat kaplicę Colleo-
nich w Bergamo (s. 56). Natomiast wskazać można


II. 3. Frontispis (Fot. S. Stępniewski).

inne jeszcze obiekty, przede wszystkim w Neapolu.
Stojący Herkules z maczugą znajduje się na na-
grobku Gianni Caracciolo z 1441 r. w kościele San
Giovanni a Carbonara32 oraz portalu pałacu Cara-
fów33, a scena walki z hydrą zdobi nagrobek Marii
Aragona w kość. Monteolivetto (dziś S. Anna dei
Lombardi)34. Najważniejszym jednak dziełem, które
— jak sądzę — nie powinno zostać pominięte, jest
pochodzący z lat 1443—1475 luk triumfalny w Cas-
tel Capuano, którego budowę i dekorację, po śmier-
ci Alfonsa Aragońskiego (1458), kontynuował jego
syn i następca — Ferrante. Występujące tu kilka-
krotnie przedstawienie Herkulesa35 jest w sztukach
plastycznych, jednym z najwcześniejszych — obok
dworów burgundzkiego i ewentualnie Macieja Kor-
wina — przykładów propagandowo-politycznego
porównywania osoby panującego (czyli króla Fer-
rante) do Herkulesa. Heros został tu bowiem po-
wiązany propagandowo z mitem nimfy Partenope,
założycielki miasta Neapol. Była ona córką boga
rzecznego Acheloosa, mogącego występować pod
trzema postaciami: węża, byka i człowieka z głową
byka. Herkules pokonał go (scena ta widnieje
wśród płaskorzeźb łuku) łamiąc mu róg, a z krwi,
która wówczas wyciekła, zrodziła się Partenope.
W ten sposób grecki heros niejako przyczynił się
do jej narodzin, a co za tym idzie, miał współudział
w założeniu miasta. Przywędrowawszy tu z dale-
kiego Kalidonu, stawał się Herkules mitycznym
poprzednikiem Aragonów przybyłych do Neapolu
z Hiszpanii w 1422 r.36
Ponieważ Autor bardzo skrupulatnie pragnie
odnotować tych panujących, którzy najszerzej
wykorzystywali wątki herkulejskie, dlatego należy
uznać za mankament książki pominięcie władcy
Florencji — księcia Cosimo I de Medici (1519—-
—1574). Był on bowiem pierwszym panującym,
który całkowicie podporządkował sztukę celom
propagandy politycznej37. Cosimo objąwszy w 1537
r. władzę po zamordowanym księciu Alessandro,
pragnął z jednej strony, wykazać prawowitość
tego dziedziczenia, z drugiej zaś, nawiązać do
historycznej wielkości Florencji oraz zasług rodu
Medyceuszy. Wszystko razem, służyć miało prze-
konaniu poddanych, że panowanie jego będzie
nowym złotym wiekiem miasta. Do realizacji tych
zamierzeń Cosimo I potrafił m.in. wykorzystać

84