Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (59.1997)

RECENZJE I POLEMIKI


II. 1. Giusto Utrens, Widok medycejskiej Willi Castello pod Florencją, 1599
III. 1. Giusto Utrens, View of the Medici Villa Castello near Florence, 1599

w Rzymie na początku XVI wieku” Autorka ofiarowuje nam
wspaniały trójgłos arcydzieł wielkich mistrzów. Belweder Bra-
mantego, sławiona wierszami przez humanistów willa A.Chigi
(później nazwana Famesiną) i rafaelowska Villa Madama ukazują
syntezę dotychczasowych refleksji teoretycznych i doświadczeń
związanych z willą.
Począwszy od 2. ćwierci XVI stulecia rzymski typ willi all’an-
tica staje się coraz szerzej znany. Udowodniono to w czwartym
rozdziale „Rozpowszechnienie się rzymskiego wzoru” na przy-
kładzie czołowych dzieł architektury tego czasu (Villa Turini Lan-
te w Rzymie, Palazzo Te w Mantui, Villa Imperiale w Pesaro, wil-
la Andrea Dorii w Genui).
Rozdział piąty „Wille w Rzymie i Lacjum w 2. połowie XVI
wieku” uwydatnia nowe cechy rozwijającego się wzoru willi rzym-
skiej. To przede wszystkim wzrastająca do niemal pierwszoplano-
wej rola ogrodu. To także, na lekcji starożytnych traktatów hydra-
ulicznych oparte, znaczenie wody, „kunsztów wodnych” i wielkich
scenograficznych fontann, czyli tego, co włoscy historycy ogrodów
nazywają, jakże słusznie, „architekturą wodną”. Jako egzemplifika-
cje nowych założeń posłużyły: rzymska Villa Giulia, Villa d’Este w
Tivoli, rezydencja Famese w Capraroli (z całą komponowaną reg-
gia farnesiana, zaliczona przez Autorkę do willi, bo tak ją nazywał
sam właściciel), wreszcie Villa Lante w Bagnaia. Włoska badaczka
publikuje niezwykle ważny rysunek tej willi G.Guerry (z Al-
bertiny), powstały w 1604 roku, a dokumentujący sposób odbioru
owego dwuczęściowego ogrodu, który został pozbawiony połowy
przez ignorancję jego dzisiejszych muzealnych „opiekunów”.
Autorka przerzuca pomost między późnym renesansem a ba-
rokiem w szóstym rozdziale - „Wille Frascati”, opisując to zadzi-

wiające malowniczością przyrody i sztuki miejsce, które już od
czasów willi Lucullusa i Cycerona było atrakcyjnym celem ucie-
czki przed upałem i negotium Rzymu. Zamyka ten rozdział Villa
Aldobrandini, będąca modelowym exemplum ostatniego już w
kulturze renesansu podjęcia tematu antycznej willi z ogrodem
(prace od 1601 r.) M. Azzi Visentini analizuje to założenie korzys-
tając z jego opisu pióra uczonego sekretarza kardynała Aldobran-
dini - G.B.Agucchiego, pozwalającego uniknąć wątpliwości od-
nośnie do kunsztownie splatających się ze sobą wątków treścio-
wych ogrodu. Autorka z dużą intuicją analizuje osiągniętą tu sym-
biozę między ogrodem a budowlami, między wodą a architekturą,
między roślinnością kształtowaną a dziką przyrodą.
Zapewne słusznie M. Azzi Visentini - znawczyni sztuki pół-
nocnej Italii - opisuje w rozdziale siódmym wille Yeneto jako spe-
cyficzny archipelag form, wyraźnie różniący się od willowych
siedzib toskańczyków czy rzymian. Jak w całej książce, tak i tu
Autorka nie unika uzasadnień historyczno-ekonomicznych. Pod-
kreśla nieporównywalną z niczym atrakcyjność i trwałość feno-
menu willi weneckiej: to 350 lat (od połowy XV w. do końca
XVIII w.) i przeszło cztery tysiące znanych dziś realizacji. Stosun-
kowo dużo uwagi poświęca teoretycznym zasadom i realizacjom
A.Palladia - twórcy modelu willi nieprześcignionego przez stule-
cia. Jego znaczenie nie zamyka się bowiem w granicach oddzia-
ływania na współczesnych. Wille - posiadłości ziemskie kształto-
wane przez Palladia stały się w 1. połowie XVIII stulecia dla pod-
różników z Anglii ważną lekcją komponowanego krajobrazu i po-
kazem walorów pejzażu rolniczego. Angielski neopalladianizm
XVIII wieku o zabarwieniu wyraźnie antycznym był ściśle związa-
ny z ideą parku krajobrazowego. Przez studiowanie dzieła Palladia

125