DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Bernatowicz, Aleksandra: Dobrzyca - błędów - mała wieś: dekoracje "Jego mości pana malarza" Roberta Stankiewicza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0068
62
Aleksandra Bernatowicz
i na początku XIX stulecia malowano nadal dekoracje o motywach groteskowych, iluzjo-
nistyczne pejzaże, najczęściej z motywem starożytnych ruin, włoskie weduty stanowiące
nostalgiczną pamiątkę po zagranicznych wojażach, i wreszcie, antykizujące chiaroscuro,
które nawiązywały do wielbionej starożytności.
Robert Stankiewicz, podobnie jak wspomniani Byczkowski czy Dąbrowski, należy do
malarzy niemal zapomnianych. Artystę o tym imieniu i nazwisku odnotował Edward Ra-
stawiecki, który podał lakonicznie, iż Robert Stankiewicz namalował obrazy olejne oraz
dekoracje ścienne przedstawiające architekturę iluzjonistyczną w kościele Pijarów w Wie-
luniu (1794), a także bliżej nieokreślone prace w kościele na Jasnej Górze4. Żadnego z
tych dzieł nie udało się jednak odnaleźć, i twórczość Stankiewicza, znana była dotąd jedy-
nie z drobnych bibliograficznych i archiwalnych przekazów. Sytuacja zmieniła się nie-
oczekiwanie dzięki pracom konserwatorskim przeprowadzonym w minionym roku w
Dobrzycy. Na parterze pałacu, w sali dekorowanej polichromią o motywach grotesko-
wych odsłonięto bowiem sygnaturę artysty umieszczoną w supraporcie na ścianie połu-
dniowej (il. I)5.
Pałac w Dobrzycy powstał według projektu Stanisława Zawadzkiego dla generała Au-
gustyna Gorzeńskiego, senatora, adiutanta i szefa Kancelarii Wojskowej Stanisława Au-
gusta. Fundator, silnie związany z ruchem wolnomularskim, pragnął urządzać w swej
siedzibie zebrania loży, co w istotny sposób zaważyło na charakterze budowli - począw-
szy od rzutu w kształcie węgielnicy masońskiej, a skończywszy na przestrzennej dyspozy-
cji wnętrz i ich dekoracji. Pałac budowany zapewne etapami, został ostatecznie ukończony
prawdopodobnie ok. 1800 r.6, lecz prace dekoratorskie we wnętrzach trwały jeszcze w
1804. Zapewne wówczas, czyli między 1800 r., a 1804 powstały polichromie7. Za autora
malowideł krajobrazowych klatki schodowej oraz pierwszego piętra, gdzie znajdowały
się najbardziej reprezentacyjne sale uważa się Antoniego Smuglewicza8. Dekoracje sal
parteru także przypisywano dotąd w całości temu artyście. Jednak wobec odkrycia sygna-
tury Roberta Stankiewicza w sali usytuowanej w południowo-zachodnim narożu parteru,
4 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywają-
cych. Warszawa 1851, t. 2. Nie udało mi się dotychczas potwierdzić wiarygodności tej informacji. Obecnie w kościele
popijarskim w Wieluniu nie ma dzieł Stankiewicza. Próby odnalezienia choćby śladów działalności tego malarza na
Jasnej Górze zakończyły się także niepowodzeniem.
5 Konserwacja wnętrz pałacu w Dobrzycy została przeprowadzona pod kierunkiem Jana Macieja PIĘKNIEWSKIEGO
i Małgorzaty RAKOCZY-PIĘKNIEWSKIEJ; Panu Maciejowi Piękniewskiemu bardzo dziękuję za udostępnienie ma-
teriałów konserwatorskich, merytoryczną konsultację i życzliwość. Przy opracowaniu niniejszego artykułu korzystałam
z cyfrowej wersji dokumentacji J.M. Piękniewskiego, w opracowaniu Filipa Piękniewskiego, Toruń 2002. Serdeczne
podziękowania jestem też winna pani Beacie Gajewskiej, która poinformowała mnie o odkryciu malowideł grotesko-
wych w Dobrzycy i przekazała mi dokumentację fotograficzną interesującego mnie wnętrza.
6 1. MALINOWSKA, Stanisław Zawadzki. Warszawa 1953, s. 32, 36, 39, il. s. 84-102; Katalog zabytków sztuki w
Polsce [dalej: KZSP], t. V, z. 19, oprac. T. RUSZCZYŃSKA, A. SŁAWSKA, Warszawa 1959, s. 10; Z. OSTROW-
SKA-KĘBŁOWSKA, Architektura pałacowa 2 poł. XVIII wieku w Wielkopolsce. Poznań 1969, s. 256-271.
7 Według informacji pana J. Macieja Piękniewskiego w sali dekorowanej stiukami na pierwszym piętrze pałacu, odkryto
sygnaturę Michała Ceptowskiego i datę 1804.
8 T. STRYJEŃSKI, Pałace wiejskie i dwory z czasów saskich, Stanisława Augusta i Księstwa Warszawskiego w woje-
wództwie Poznańskiem na podstawie podróży odbytej w lipcu 1926 roku. Warszawa MCMXXIX [1929], s. 60; J.
DOBRZYCKI, Studia nad wiejskimi pałacami wielkopolskimi z doby neoklasycyzmu (sprawozdania z posiedzeń 1928),
„Prace Komisji Historii Sztuki", P.A.U, 1930, t. V, s. XVI; MALINOWSKA, op. cit., s. 37; Na Antoniego Smuglewicza
jako wykonawcę malowideł ściennych w Dobrzycy po raz pierwszy wskazał siostrzeniec Augustyna Gorzeńskiego,
Adam Turno w 1811 w swym pamiętniku: Dziennik A. Turno..., s. 41, podaję za: OSTROWSKA-KĘBŁOWSKA, op.
cit., s. 258.
Aleksandra Bernatowicz
i na początku XIX stulecia malowano nadal dekoracje o motywach groteskowych, iluzjo-
nistyczne pejzaże, najczęściej z motywem starożytnych ruin, włoskie weduty stanowiące
nostalgiczną pamiątkę po zagranicznych wojażach, i wreszcie, antykizujące chiaroscuro,
które nawiązywały do wielbionej starożytności.
Robert Stankiewicz, podobnie jak wspomniani Byczkowski czy Dąbrowski, należy do
malarzy niemal zapomnianych. Artystę o tym imieniu i nazwisku odnotował Edward Ra-
stawiecki, który podał lakonicznie, iż Robert Stankiewicz namalował obrazy olejne oraz
dekoracje ścienne przedstawiające architekturę iluzjonistyczną w kościele Pijarów w Wie-
luniu (1794), a także bliżej nieokreślone prace w kościele na Jasnej Górze4. Żadnego z
tych dzieł nie udało się jednak odnaleźć, i twórczość Stankiewicza, znana była dotąd jedy-
nie z drobnych bibliograficznych i archiwalnych przekazów. Sytuacja zmieniła się nie-
oczekiwanie dzięki pracom konserwatorskim przeprowadzonym w minionym roku w
Dobrzycy. Na parterze pałacu, w sali dekorowanej polichromią o motywach grotesko-
wych odsłonięto bowiem sygnaturę artysty umieszczoną w supraporcie na ścianie połu-
dniowej (il. I)5.
Pałac w Dobrzycy powstał według projektu Stanisława Zawadzkiego dla generała Au-
gustyna Gorzeńskiego, senatora, adiutanta i szefa Kancelarii Wojskowej Stanisława Au-
gusta. Fundator, silnie związany z ruchem wolnomularskim, pragnął urządzać w swej
siedzibie zebrania loży, co w istotny sposób zaważyło na charakterze budowli - począw-
szy od rzutu w kształcie węgielnicy masońskiej, a skończywszy na przestrzennej dyspozy-
cji wnętrz i ich dekoracji. Pałac budowany zapewne etapami, został ostatecznie ukończony
prawdopodobnie ok. 1800 r.6, lecz prace dekoratorskie we wnętrzach trwały jeszcze w
1804. Zapewne wówczas, czyli między 1800 r., a 1804 powstały polichromie7. Za autora
malowideł krajobrazowych klatki schodowej oraz pierwszego piętra, gdzie znajdowały
się najbardziej reprezentacyjne sale uważa się Antoniego Smuglewicza8. Dekoracje sal
parteru także przypisywano dotąd w całości temu artyście. Jednak wobec odkrycia sygna-
tury Roberta Stankiewicza w sali usytuowanej w południowo-zachodnim narożu parteru,
4 E. RASTAWIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywają-
cych. Warszawa 1851, t. 2. Nie udało mi się dotychczas potwierdzić wiarygodności tej informacji. Obecnie w kościele
popijarskim w Wieluniu nie ma dzieł Stankiewicza. Próby odnalezienia choćby śladów działalności tego malarza na
Jasnej Górze zakończyły się także niepowodzeniem.
5 Konserwacja wnętrz pałacu w Dobrzycy została przeprowadzona pod kierunkiem Jana Macieja PIĘKNIEWSKIEGO
i Małgorzaty RAKOCZY-PIĘKNIEWSKIEJ; Panu Maciejowi Piękniewskiemu bardzo dziękuję za udostępnienie ma-
teriałów konserwatorskich, merytoryczną konsultację i życzliwość. Przy opracowaniu niniejszego artykułu korzystałam
z cyfrowej wersji dokumentacji J.M. Piękniewskiego, w opracowaniu Filipa Piękniewskiego, Toruń 2002. Serdeczne
podziękowania jestem też winna pani Beacie Gajewskiej, która poinformowała mnie o odkryciu malowideł grotesko-
wych w Dobrzycy i przekazała mi dokumentację fotograficzną interesującego mnie wnętrza.
6 1. MALINOWSKA, Stanisław Zawadzki. Warszawa 1953, s. 32, 36, 39, il. s. 84-102; Katalog zabytków sztuki w
Polsce [dalej: KZSP], t. V, z. 19, oprac. T. RUSZCZYŃSKA, A. SŁAWSKA, Warszawa 1959, s. 10; Z. OSTROW-
SKA-KĘBŁOWSKA, Architektura pałacowa 2 poł. XVIII wieku w Wielkopolsce. Poznań 1969, s. 256-271.
7 Według informacji pana J. Macieja Piękniewskiego w sali dekorowanej stiukami na pierwszym piętrze pałacu, odkryto
sygnaturę Michała Ceptowskiego i datę 1804.
8 T. STRYJEŃSKI, Pałace wiejskie i dwory z czasów saskich, Stanisława Augusta i Księstwa Warszawskiego w woje-
wództwie Poznańskiem na podstawie podróży odbytej w lipcu 1926 roku. Warszawa MCMXXIX [1929], s. 60; J.
DOBRZYCKI, Studia nad wiejskimi pałacami wielkopolskimi z doby neoklasycyzmu (sprawozdania z posiedzeń 1928),
„Prace Komisji Historii Sztuki", P.A.U, 1930, t. V, s. XVI; MALINOWSKA, op. cit., s. 37; Na Antoniego Smuglewicza
jako wykonawcę malowideł ściennych w Dobrzycy po raz pierwszy wskazał siostrzeniec Augustyna Gorzeńskiego,
Adam Turno w 1811 w swym pamiętniku: Dziennik A. Turno..., s. 41, podaję za: OSTROWSKA-KĘBŁOWSKA, op.
cit., s. 258.