Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (66.2004)

391

JERZY KOWALCZYK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego
województwa ruskiego, t. 1-11, red. J.K. Ostrowski,
Kraków 1993-2003,
Materiały do dziejów sztuki sakralnej na Ziemiach Wschodnich dawnej
Rzeczypospolitej, cz. I. Międzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie

Geneza. W pierwszym okresie powojennym,
wśród krakowskich historyków sztuki, za-
interesowanie sztuką na Kresach było nikłe
wskutek całkowitego odcięcia dla badaczy zabyt-
ków na terenie województwa lwowskiego. Prof.
Adam Bochnak nie kontynuował przedwojennych
badań nad lwowską rzeźbą rokokową. Tylko Tade-
usz Mańkowski, który po opuszczeniu Lwowa
osiadł w Krakowie i był dyrektorem Muzeum na
Wawelu, tematykę kresową uwzględniał w licznych
tematach referowanych na posiedzeniach w Polskiej
Akademii Umiejętności. No i pozostawił syntezę
sztuki Lwowa, wydaną po jego śmierci (zmarł w
1956 r.)?Z generacji powojennej dopiero Jan
Ostrowski żywo zainteresował się rzeźbą lwowską,
podejmując systematyczne badania przed 1988 r.2
Wyjazd do Buczacza i spotkanie z ks. infułatem Lu-
dwikiem Rutyną stało się impulsem do podjęcia
szerszych działań. Ten niezwykły kapłan, cudem
ocalały z rzezi ukraińskiej, podjął się w niezwykle
trudnych warunkach restauracji zdewastowanej
świątyni. Przykład ten uprzytomnił krakowskiemu
uczonemu konieczność dokumentacji wszystkich
katolickich zabytków sakralnych na ziemiach, które
po układzie jałtańskim znalazły się za granicami
Polski. W okresie rządów komunistycznych i panu-
jącej doktryny ateizmu państwowego, oraz po wy-
siedleniu Polaków były burzone, dewastowane,

1 T. MAŃKOWSKI, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura
artystyczna, Londyn 1974. Dzieło zostało wydane sump-
tem prof Karoliny Lanckorońskiej.

2 J.K. OSTROWSKI, Polska rzeźba barokowa XVIII wie-

ku. Problemy i perspektywy badawcze. Bibliografia,

przebudowywane. Tylko bardzo nieliczne świątynie
ocalały nienaruszone i utrzymane w kulcie katolic-
kim.
Ważnym źródłem inspiracji, „wzorem ideowym
i merytorycznym" było wielkie dzieło Romana
Aftanazego: Materiały do dziejów rezydencji, na
dawnych kresach Rzeczypospolitej, wydane przez
Instytut Sztuki PAN3. Ostrowski wziął się energicz-
nie i planowo do „odrabiania win zaniedbania tej
problematyki przez całe dziesięciolecia."4 Opraco-
wał koncepcję systematycznej inwentaryzacji zabyt-
ków sakralnych na Kresach, którą przedstawił
w 1988 r. Zarządowi Głównemu Stowarzyszenia Hi-
storyków Sztuki. Spotkała się ona z żywym przyję-
ciem wiceprezesa prof. Tadeusza S. Jaroszewskiego.
Program ten był zbliżony do inwentarzy zabytków
wydawanych przez resortowe Biuro Inwentaryzacji
Zabytków przed i po wojnie, pod redakcją prof. Je-
rzego Szabłowskiego. W związku z projektem
Ostrowskiego nie doszło do utworzenia w Instytucie
Sztuki PAN kilkuosobowej etatowej pracowni in-
wentaryzacji zabytków za Bugiem. Instytut jednak
wyasygnował pewną sumę na prace przygotowaw-
cze w postaci kartoteki ikonograficznej oraz hasło-
wych spisów budowli sakralnych.
Organizacja prac. Krokiem naprzód było opra-
cowanie przez prof. Ostrowskiego indeksu polskich
nazw miejscowości występujących w czterotomowym
„Biuletyn Historii Sztuki, R. L: 1988, nr 4, s. 319-334.
3 R. AFTANAZY, Materiały do dziejów rezydencji,
red. A.J. Baranowski, t. I-XI, Warszawa 1986-1994.
4 J.K. OSTROWSKI, Wstęp do omawianego dzieła Ko-
ścioły i klasztory..., t. 1, Kraków 1993, s. 8.