DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Jankowski, Aleksander: Myśl augustiańska w programie ikonograficznym barokowych malowideł ściennych kościoła drewnianego w Gąsawie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0277
267
ALEKSANDER JANKOWSKI,
Bydgoszcz, Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego
Myśl augustiańska w programie
ikonograficznym barokowych malowideł
ściennych kościoła drewnianego w Gąsawie
W ostatnich latach niezbyt obfite - bo liczące tylko ok. 70 obiektów - zasoby
barokowych dekoracji ściennych drewnianych kościołów, wzbogacił zespół
malowideł odkryty w kościele parafialnym p.w. Św. Mikołaja w Gąsawie
k/Żnina (il.l).
Obecny kościół parafialny w Gąsawie wzniesiono zapewne w 1 poł. XVII w. jako ów-
cześnie dość typową, orientowaną, zrębową budowlę: jednonawową, dwukalenicową
z sygnaturką nad nawą, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie i zakrystią od północy.
Od połowy XVII stulecia kościół przechodził - podobnie jak cała Gąsawa - burzliwe
dzieje, rozpoczęte potopem szwedzkim. Szczęśliwie ocalał z pożaru miasta w 1656 r.1 W
latach siedemdziesiątych poddano go gruntownemu remontowi, upamiętnionemu datą:
1674 - na dzwonie belki tęczowej (il. 2). Powiększono wówczas otwory okienne oraz
wycięto nowe - w północnej ścianie nawy (i być może w południowej ścianie prezbite-
rium). W latach 90. XVII w. miał miejsce kolejny remont, którego rezultatem jest
zachowana do dziś, specyficzna zdwojona konstrukcja ścian kościoła. System zrębo-
wy,osłabiony wtórnym powiększeniem i wycięciem dodatkowych okien, otoczono od
zewnątrz drewnianym ustrojem szkieletowym, który odciążył wieniec w funkcji nośnej
dachu. Operacji tej z pewnością towarzyszyło odwiązanie nowej więźby2.
Później architekturę kościoła uzupełniły: drewniana kruchta szkieletowa dostawiona
do nawy od południa w XVIII w.3 oraz murowana, cylindryczna, rodowa kaplica Zdebiń-
skich z Czewujewa, dobudowana do nawy od północy w r. 18174.
1 A. JANKOWSKI, Drewniany kościół w Gąsawie - przykład nierozpoznanej konstrukcji w architekturze sakralnej,
„Ochrona Zabytków", I, 2001, s. 28.
2 Ibid.
3 Kruchta ta stała na miejscu obecnej - wzniesionej po 1856 r. Pierwotną kruchtę opisuje protokół wizytacji z 1817 r.:
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (dalej: AAG), Visitatio Decanatum Rogovensis et Zninensis 1816-1818. Wizy-
ta generalna kościoła parafialnego w miasteczku Gonsawie exystującego, leżącego w Departamencie Bydgoskiem,
Powiecie Inowrocławskiem, z rozkazu J.O.Xiążęcia Arcybiskupa Gnieźnieńskiego Hrabiego z Małoszyna i Raczyna
Raczyńskiego, Orderu Orła Białego, Czerwonego i Świętego Jana Jerozolimskiego Kawalera przez W-ego Imci Xiędza
Franciszka Kluge Dziekana Łęknińskiego, Plebana Janowieckiego dnia 7.07.1817 r., sygn. A Cons./ E. 36, k. 152;
mówi o niej także list proboszcza Wojciecha Szredzińskiego do Konsystorza Generalnego Arcybiskupiego z sierpnia
1834 r.: AAG, Akta - Gąsawa, sygn. AKM II/34/2 (bez pagin.).
4 JANKOWSKI, op. cit., s. 21.
ALEKSANDER JANKOWSKI,
Bydgoszcz, Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego
Myśl augustiańska w programie
ikonograficznym barokowych malowideł
ściennych kościoła drewnianego w Gąsawie
W ostatnich latach niezbyt obfite - bo liczące tylko ok. 70 obiektów - zasoby
barokowych dekoracji ściennych drewnianych kościołów, wzbogacił zespół
malowideł odkryty w kościele parafialnym p.w. Św. Mikołaja w Gąsawie
k/Żnina (il.l).
Obecny kościół parafialny w Gąsawie wzniesiono zapewne w 1 poł. XVII w. jako ów-
cześnie dość typową, orientowaną, zrębową budowlę: jednonawową, dwukalenicową
z sygnaturką nad nawą, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie i zakrystią od północy.
Od połowy XVII stulecia kościół przechodził - podobnie jak cała Gąsawa - burzliwe
dzieje, rozpoczęte potopem szwedzkim. Szczęśliwie ocalał z pożaru miasta w 1656 r.1 W
latach siedemdziesiątych poddano go gruntownemu remontowi, upamiętnionemu datą:
1674 - na dzwonie belki tęczowej (il. 2). Powiększono wówczas otwory okienne oraz
wycięto nowe - w północnej ścianie nawy (i być może w południowej ścianie prezbite-
rium). W latach 90. XVII w. miał miejsce kolejny remont, którego rezultatem jest
zachowana do dziś, specyficzna zdwojona konstrukcja ścian kościoła. System zrębo-
wy,osłabiony wtórnym powiększeniem i wycięciem dodatkowych okien, otoczono od
zewnątrz drewnianym ustrojem szkieletowym, który odciążył wieniec w funkcji nośnej
dachu. Operacji tej z pewnością towarzyszyło odwiązanie nowej więźby2.
Później architekturę kościoła uzupełniły: drewniana kruchta szkieletowa dostawiona
do nawy od południa w XVIII w.3 oraz murowana, cylindryczna, rodowa kaplica Zdebiń-
skich z Czewujewa, dobudowana do nawy od północy w r. 18174.
1 A. JANKOWSKI, Drewniany kościół w Gąsawie - przykład nierozpoznanej konstrukcji w architekturze sakralnej,
„Ochrona Zabytków", I, 2001, s. 28.
2 Ibid.
3 Kruchta ta stała na miejscu obecnej - wzniesionej po 1856 r. Pierwotną kruchtę opisuje protokół wizytacji z 1817 r.:
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie (dalej: AAG), Visitatio Decanatum Rogovensis et Zninensis 1816-1818. Wizy-
ta generalna kościoła parafialnego w miasteczku Gonsawie exystującego, leżącego w Departamencie Bydgoskiem,
Powiecie Inowrocławskiem, z rozkazu J.O.Xiążęcia Arcybiskupa Gnieźnieńskiego Hrabiego z Małoszyna i Raczyna
Raczyńskiego, Orderu Orła Białego, Czerwonego i Świętego Jana Jerozolimskiego Kawalera przez W-ego Imci Xiędza
Franciszka Kluge Dziekana Łęknińskiego, Plebana Janowieckiego dnia 7.07.1817 r., sygn. A Cons./ E. 36, k. 152;
mówi o niej także list proboszcza Wojciecha Szredzińskiego do Konsystorza Generalnego Arcybiskupiego z sierpnia
1834 r.: AAG, Akta - Gąsawa, sygn. AKM II/34/2 (bez pagin.).
4 JANKOWSKI, op. cit., s. 21.