DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Witko, Andrzej: O treści Las Meninas Velázqueza
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0315
305
ANDRZEJ WITKO
Kraków, Papieska Akademia Teologiczna, Wydział Filozoficzny
O treści Las Meninas Veldzqueza*
Kiedy w 1692 r. Luca Giordano zobaczył płótno Las Meninas Diega Velazqueza,
wykrzyknął: „Toż to jest teologia malarstwa!"1. Anton Raphael Mengs - nie-
miecki malarz, filozof i teoretyk sztuki - mówił, iż wydaje się, że artysta nie
namalował tego obrazu ręką, lecz tylko samą wolą2. Z kolei Diego Angulo fniguez okre-
ślił to dzieło jako conquista del aire - podbój atmosfery3. Malowidło to nieprzerwanie od
kilku wieków fascynuje niezwykłą łatwością pędzla, precyzją wykonania i zdumiewającą
swobodą kompozycji. Jest to obraz przejrzysty i zarazem niezwykle tajemniczy, iż zaciera
poczucie rzeczywistości. Granica między światem fikcji a światem rzeczywistym jest
w nim tak nieuchwytna, iż krytyk Teophile Gautier, gdy w 1882 r. zobaczył go po raz
pierwszy, zapytał: Ou est donc le tableau? - ale gdzie jest obraz?4
Poszukując odpowiedzi na pytanie o znaczenie malowidła, stajemy przed jednym
z najbardziej niezwykłych dzieł w historii malarstwa, wykonanym przez Diega Velaz-
queza techniką olejną na płótnie w 1656 r., noszącym tytuł Las Meninas, co w języku
portugalskim znaczy dwórki (il. 1). Malowidło mierzy dziś 318 x 276 cm5. Przedstawia ono
artystę malującego obraz w obecności grupy dworskiej, w dużej sali o kilku oknach, ozdo-
bionej licznymi obrazami i lustrem. Początkowo wisiało ono w despacho de verano, w pry-
watnym apartamencie króla Hiszpanii. Po pożarze madryckiego Alcazaru w 1734 r., zostało
odrestaurowane przez Juana Garclę de Miranda, a następnie przeniesione do nowego pałacu
* Niniejsze studium stanowi pokłosie wykładu habilitacyjnego, wygłoszonego dnia 21 listopada 2002 r. w Instytucie
Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie: O znaczeniu Las Meninas Diega Velózqueza. Pragnę serdecznie podzię-
kować tym, którzy swoimi uwagami przyczynili się do powstania tekstu w obecnym kształcie, a zwłaszcza prof. Stani-
sławowi Mossakowskiemu z Instytutu Sztuki PAN, prof. Juliuszowi A. Chrościckiemu z Uniwersytetu Warszawskiego,
prof. Janowi K. Ostrowskiemu z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Jonathanowi Brownowi z New York University,
prof. Alfonsowi E. Perezowi Sanchezowi, byłemu dyrektorowi Museo del Prado w Madrycie oraz Javierowi Portusowi
Perezowi, kuratorowi siedemnastowiecznego malarstwa hiszpańskiego w tymże muzeum.
1 Cyt. za: A. PALOMINO DE CASTRO Y VELASCO, El Museo pictórico y escala óptica [1715-1724], Madrid 1947,
s. 921-922.
2 C. JUSTI, Velazquez und sein Jahrhundert, Bonn 1888; ed. hiszpańska: Veldzquez y su siglo, tłum. P. Marrades,
Madrid 1953, s. 742.
3 D. ANGULO INIGUEZ, Veldzquez. Cómo compuso sus principales cuadros y otros escritos sobre el pintor, Madrid
1999, s. 19.
4 Cyt. za: F. MARIAS, Introducción, [w:] Otras Meninas, Madrid 1995, s. 13.
5 Wg inwentarza z 1666 r. wymiary te wynosiły odpowiednio 376 x 293 cm, natomiast wedle wykazu z 1735 r., sporzą-
dzonego rok po pożarze madryckiego Alcazaru, 334 x 278 cm. Zob. J. LÓPEZ-REY, Veldzquez, Bd. II: Catalogue
Raisonne, Koln 1999, s. 309-310.
ANDRZEJ WITKO
Kraków, Papieska Akademia Teologiczna, Wydział Filozoficzny
O treści Las Meninas Veldzqueza*
Kiedy w 1692 r. Luca Giordano zobaczył płótno Las Meninas Diega Velazqueza,
wykrzyknął: „Toż to jest teologia malarstwa!"1. Anton Raphael Mengs - nie-
miecki malarz, filozof i teoretyk sztuki - mówił, iż wydaje się, że artysta nie
namalował tego obrazu ręką, lecz tylko samą wolą2. Z kolei Diego Angulo fniguez okre-
ślił to dzieło jako conquista del aire - podbój atmosfery3. Malowidło to nieprzerwanie od
kilku wieków fascynuje niezwykłą łatwością pędzla, precyzją wykonania i zdumiewającą
swobodą kompozycji. Jest to obraz przejrzysty i zarazem niezwykle tajemniczy, iż zaciera
poczucie rzeczywistości. Granica między światem fikcji a światem rzeczywistym jest
w nim tak nieuchwytna, iż krytyk Teophile Gautier, gdy w 1882 r. zobaczył go po raz
pierwszy, zapytał: Ou est donc le tableau? - ale gdzie jest obraz?4
Poszukując odpowiedzi na pytanie o znaczenie malowidła, stajemy przed jednym
z najbardziej niezwykłych dzieł w historii malarstwa, wykonanym przez Diega Velaz-
queza techniką olejną na płótnie w 1656 r., noszącym tytuł Las Meninas, co w języku
portugalskim znaczy dwórki (il. 1). Malowidło mierzy dziś 318 x 276 cm5. Przedstawia ono
artystę malującego obraz w obecności grupy dworskiej, w dużej sali o kilku oknach, ozdo-
bionej licznymi obrazami i lustrem. Początkowo wisiało ono w despacho de verano, w pry-
watnym apartamencie króla Hiszpanii. Po pożarze madryckiego Alcazaru w 1734 r., zostało
odrestaurowane przez Juana Garclę de Miranda, a następnie przeniesione do nowego pałacu
* Niniejsze studium stanowi pokłosie wykładu habilitacyjnego, wygłoszonego dnia 21 listopada 2002 r. w Instytucie
Sztuki Polskiej Akademii Nauk w Warszawie: O znaczeniu Las Meninas Diega Velózqueza. Pragnę serdecznie podzię-
kować tym, którzy swoimi uwagami przyczynili się do powstania tekstu w obecnym kształcie, a zwłaszcza prof. Stani-
sławowi Mossakowskiemu z Instytutu Sztuki PAN, prof. Juliuszowi A. Chrościckiemu z Uniwersytetu Warszawskiego,
prof. Janowi K. Ostrowskiemu z Uniwersytetu Jagiellońskiego, prof. Jonathanowi Brownowi z New York University,
prof. Alfonsowi E. Perezowi Sanchezowi, byłemu dyrektorowi Museo del Prado w Madrycie oraz Javierowi Portusowi
Perezowi, kuratorowi siedemnastowiecznego malarstwa hiszpańskiego w tymże muzeum.
1 Cyt. za: A. PALOMINO DE CASTRO Y VELASCO, El Museo pictórico y escala óptica [1715-1724], Madrid 1947,
s. 921-922.
2 C. JUSTI, Velazquez und sein Jahrhundert, Bonn 1888; ed. hiszpańska: Veldzquez y su siglo, tłum. P. Marrades,
Madrid 1953, s. 742.
3 D. ANGULO INIGUEZ, Veldzquez. Cómo compuso sus principales cuadros y otros escritos sobre el pintor, Madrid
1999, s. 19.
4 Cyt. za: F. MARIAS, Introducción, [w:] Otras Meninas, Madrid 1995, s. 13.
5 Wg inwentarza z 1666 r. wymiary te wynosiły odpowiednio 376 x 293 cm, natomiast wedle wykazu z 1735 r., sporzą-
dzonego rok po pożarze madryckiego Alcazaru, 334 x 278 cm. Zob. J. LÓPEZ-REY, Veldzquez, Bd. II: Catalogue
Raisonne, Koln 1999, s. 309-310.