DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Mizerniuk-Rotkiewicz, Natalia: Domniemany portret Joachima Chreptowicza z Litewskiego Muzeum Narodowego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0345
335
NATALIA MIZERNIUK
Moskwa
Domniemany portret Joachima Chreptowicza
z Litewskiego Muzeum Narodowego*
WLitewskim Muzeum Narodowym w Wilnie znajduje się portret o niepospoli-
tych walorach artystycznych, uważany dotychczas za wizerunek Joachima
Litawora Chreptowicza, przypisywany malarzowi szkoły wileńskiej Janowi
Krzysztofowi Damelowi, a pochodzący z Muzeum Starożytności w Wilnie (il. 1). Zgod-
nie z atrybucją przyjętą w literaturze polskiej i litewskiej jest to kopia, wykonana przez
Damela w 1806 r., portretu Chreptowicza, autorstwa Józefa Grassiego z 1795 r., uznawa-
nego za zaginiony podczas I wojny światowej1. Uważne spojrzenie na osobę portretowa-
nego oraz stylistykę obrazu, skłania do podania w wątpliwość przyjętego dotychczas
rozpoznania postaci. Przede wszystkim zwraca uwagę niezgodność rysów twarzy, wieku
i atrybutów osoby portretowanej z wyglądem, wiekiem i stanowiskiem ostatniego kancle-
rza wielkiego litewskiego Joachima Litawora Chreptowicza (1729-1812). Mężczyzna
przy stole jest stosunkowo młody, z całą pewnością daleko mu do wieku 65 lat. Przedsta-
wione wokół niego przedmioty (minerały, korale, muszle, mapy, antyczny wazon) nie
świadczą o tym, by piastował wysokie urzędy państwowe, sugerują raczej, że jest to za-
możny podróżnik, uczony lub zbieracz. Dlaczego w osobie przedstawionej na portrecie
z Wilna rozpoznano Chreptowicza? Analiza źródeł dotyczących Muzeum Starożytności
w Wilnie oraz studia ikonograficzne i stylistyczne pozwoliły wyjaśnić tę zagadkę.
Omawiany portret znajduje się w Litewskim Muzeum Narodowym od 1956 r. Wraz z
kilkudziesięcioma innymi eksponatami dawnego Muzeum Starożytności w Wilnie został
przesłany z Muzeum Historycznego w Moskwie do ówczesnego Muzeum Historyczno-
Etnograficznego Litewskiej SSR na podstawie aktu o przekazaniu części eksponatów ko-
lekcji wileńskiego Muzeum Starożytności2. Muzeum to zostało założone w 1855 r. przez
* Autorka artykułu wyraża podziękowanie Fundacji Popierania Kultury i Nauki im. Józefa Mianowskiego, za przyzna-
nie jej stypendium, dzięki któremu mogła kontynuować pracę nad tekstem.
1 01., pł., 219 x 152,5, nr inw. T-410. Portret omawiany m. in. [w:] J. RUSZCZYCÓWNA, Józef Grassi, [w:] Słownik
artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, s. 463; J. DERWOJED,
L. SKALSKA, Jan Krzysztof Damel, [w:] Słownik artystów polskich ..., t. II, s. 5-9; W kręgu wileńskiego klasycyzmu.
Katalog wystawy. Przygotowany pod kierunkiem E. Charazińskiej i R. Bobrowa, Warszawa 2000, s. 283-284, il. Portret
był reprodukowany z błędnym rozpoznaniem postaci [w:] Vilniaus Universitetas dajleje, Vilnius 1986, il. 97; Lietuvos
dailes istorija, Yilniaus dailes akademijos lejdikla, 2002, 1. 168; M. MATUŚAKAITE, Apranga XVI-XVIII a. Lietuvoje,
Kaunas 2003, il. 345.
2 Spisok eksponatow iz Wilenskogo muzieja, akt nr 205, 31. V. 1956, nr 19. Lietuvos Nacionalinis Muzejus, dział
inwentarzy.
NATALIA MIZERNIUK
Moskwa
Domniemany portret Joachima Chreptowicza
z Litewskiego Muzeum Narodowego*
WLitewskim Muzeum Narodowym w Wilnie znajduje się portret o niepospoli-
tych walorach artystycznych, uważany dotychczas za wizerunek Joachima
Litawora Chreptowicza, przypisywany malarzowi szkoły wileńskiej Janowi
Krzysztofowi Damelowi, a pochodzący z Muzeum Starożytności w Wilnie (il. 1). Zgod-
nie z atrybucją przyjętą w literaturze polskiej i litewskiej jest to kopia, wykonana przez
Damela w 1806 r., portretu Chreptowicza, autorstwa Józefa Grassiego z 1795 r., uznawa-
nego za zaginiony podczas I wojny światowej1. Uważne spojrzenie na osobę portretowa-
nego oraz stylistykę obrazu, skłania do podania w wątpliwość przyjętego dotychczas
rozpoznania postaci. Przede wszystkim zwraca uwagę niezgodność rysów twarzy, wieku
i atrybutów osoby portretowanej z wyglądem, wiekiem i stanowiskiem ostatniego kancle-
rza wielkiego litewskiego Joachima Litawora Chreptowicza (1729-1812). Mężczyzna
przy stole jest stosunkowo młody, z całą pewnością daleko mu do wieku 65 lat. Przedsta-
wione wokół niego przedmioty (minerały, korale, muszle, mapy, antyczny wazon) nie
świadczą o tym, by piastował wysokie urzędy państwowe, sugerują raczej, że jest to za-
możny podróżnik, uczony lub zbieracz. Dlaczego w osobie przedstawionej na portrecie
z Wilna rozpoznano Chreptowicza? Analiza źródeł dotyczących Muzeum Starożytności
w Wilnie oraz studia ikonograficzne i stylistyczne pozwoliły wyjaśnić tę zagadkę.
Omawiany portret znajduje się w Litewskim Muzeum Narodowym od 1956 r. Wraz z
kilkudziesięcioma innymi eksponatami dawnego Muzeum Starożytności w Wilnie został
przesłany z Muzeum Historycznego w Moskwie do ówczesnego Muzeum Historyczno-
Etnograficznego Litewskiej SSR na podstawie aktu o przekazaniu części eksponatów ko-
lekcji wileńskiego Muzeum Starożytności2. Muzeum to zostało założone w 1855 r. przez
* Autorka artykułu wyraża podziękowanie Fundacji Popierania Kultury i Nauki im. Józefa Mianowskiego, za przyzna-
nie jej stypendium, dzięki któremu mogła kontynuować pracę nad tekstem.
1 01., pł., 219 x 152,5, nr inw. T-410. Portret omawiany m. in. [w:] J. RUSZCZYCÓWNA, Józef Grassi, [w:] Słownik
artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1975, s. 463; J. DERWOJED,
L. SKALSKA, Jan Krzysztof Damel, [w:] Słownik artystów polskich ..., t. II, s. 5-9; W kręgu wileńskiego klasycyzmu.
Katalog wystawy. Przygotowany pod kierunkiem E. Charazińskiej i R. Bobrowa, Warszawa 2000, s. 283-284, il. Portret
był reprodukowany z błędnym rozpoznaniem postaci [w:] Vilniaus Universitetas dajleje, Vilnius 1986, il. 97; Lietuvos
dailes istorija, Yilniaus dailes akademijos lejdikla, 2002, 1. 168; M. MATUŚAKAITE, Apranga XVI-XVIII a. Lietuvoje,
Kaunas 2003, il. 345.
2 Spisok eksponatow iz Wilenskogo muzieja, akt nr 205, 31. V. 1956, nr 19. Lietuvos Nacionalinis Muzejus, dział
inwentarzy.