DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Mizerniuk-Rotkiewicz, Natalia: Domniemany portret Joachima Chreptowicza z Litewskiego Muzeum Narodowego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0346
336
Natalia Mizerniuk
Eustachego Tyszkiewicza. W r. 1865 jego ekspozycję znacznie ograniczono. Z dużej czę-
ści zbiorów, w których władze rosyjskie dopatrzyły się wyraźnie propolskiego nastawie-
nia, został utworzony odrębny dział wywieziony w r. 1868 do moskiewskiego Muzeum
Rumiancewa3. Kiedy w latach 20. XX w. to jedno z najstarszych muzeów
w Rosji zostało rozwiązane, jego kolekcje przekazano do innych muzeów moskiewskich.
Zbiory wileńskie znalazły się w Muzeum Historycznym, a samo Muzeum Rumiancewa
przekształcono w Państwową Bibliotekę im. W.I. Lenina.
We wspomnianym akcie przekazania z 1956 r. omawiany portret został zapisany pod
numerem 19 jako Stanisław Poniatowski. Źródłem tej absurdalnej pomyłki był prawdopo-
dobnie opublikowany w 1907 r. artykuł Wassilija Dmitriewicza Miliotiego o polskich pa-
miątkach w Muzeum Rumiancewa, w którym autor podał (ze znakiem zapytania), że portret
przedstawia Stanisława Augusta Poniatowskiego4. W Litewskim Muzeum Narodowym roz-
poznanie to słusznie odrzucono, w zamian jednak zaproponowane nie mniej błędne, kieru-
jąc się zapewne wyłącznie wysoką klasą dzieła, zbieżnością typologii (portret
reprezentacyjny), okazałością przedstawionej postaci i domniemanym czasem powstania
portretu. Nie znając wyglądu oryginału, na podstawie zachowanych w źródłach charaktery-
styk, portret utożsamiono z wizerunkiem Chreptowicza, skopiowanym przez Damela5.
Portret Chreptowicza pędzla Damela rzeczywiście znajdował się w zbiorach Muzeum
Starożytności w Wilnie i wraz z innymi przywieziony został w 1868 r. do Moskwy. Jako
jeden z nielicznych z tej kolekcji, był wystawiony w galerii malarstwa Muzeum Rumiance-
wa. Katalog galerii wymienia go pod nr 807: Grassi. Portret hrabiego Joachima Litawora
Chreptowicza ostatniego kanclerza litewskiego. 1729-1812. (Kopia wykonana przez mala-
rza Damela)6. W 1908 r. był reprodukowany w Russkich portrietach XV1II-XIX stoletij,
wydanych przez wielkiego księcia Nikołaja Michajłowicza (il. 2). Tekst towarzyszący ilu-
stracji wyjaśniał prowieniencję obrazu: Portret oryginalny malowany przez Grassiego znaj-
duje się w majątku Chreptowiczów Szczorsy, niniejsza kopia, malowana przez Damela w r.
1809 w Szczorsach, dostała się do Muzeum Rumiancewa w Mosłcwie z Muzeum Wileńskiego
po powstaniu polskim w 1863 r.7 Ten sam portret w 1913 r. wspominany jest w następnym
3 Informację o zawartości i okolicznościach wywiezienia znacznej części kolekcji Muzeum Starożytności do Moskwy
znajdują się m.in. w: Dniewnik zasiedanij komissi dla razbora, priwiedienija w izwiestnost' i nadleżaszczij poriadok
priedmietow, nachodiaszczichsia w Wilenskom muzieumie driewnositej, „Wiestnik Zapadnoj Rossii", 1865, s. 1-74; 0
Wilenskom Muzieumie Driewnositej, 1868, nr 9, s. 202-213; M. GORODIECKIJ, Wilenskij muziej driewnositej. Po
powodu tridcatiletija jego suszcziestwowanija, „Istoriczieskij Wiestnik,"1886, t. 25, nr 9, s. 600-620; W.D. MILIOTI,
Polskaja starina v Rumiancewskom muzieje, „Zolotoje Runo", nr 11-12, s. 5-28, 35- 36. Zachowały się również mate-
riały archiwalne - korespondencja kuratora wileńskiego okręgu naukowego P.N. Batiuszkowa z generał-gubernatorem
gubernii zachodnich A.L. Potapowem, Ministerstwem Narodowej Oświaty i dyrektorem Muzeum Rumiancewa W.A.
Daszkowem, w której uzgadniane były szczegóły tej akcji oraz oryginalne spisy wywiezionych do tego muzeum rzeczy
(Archiwum Rosyjskiej Biblioteki Państwowej w Moskwie, inwentarz 1, sygn. 85, Lietuvos Vlastybinis Istorijos Archy-
vas w Wilnie, dalej LVIA, f. 567, ap.5, b.71). Zob. również: N. MIZERNIUK, K istorii Wilenskogo Muzieja driewno-
stiej, „Sławianskij almanach 2003", Moskwa 2004, ss. 148-164.
4 MILIOTI, op. cit., s. 36., il. na s. 14.
5 Takimi źródłami mogły być wspomniane już spisy eksponatów wywiezionych do Muzeum Rumiancewa oraz dane
zaczerpnięte ze Słownika malarzówpolskich.... Edwarda Rastawieckiego: [...] kopia [Damela] portretu Grassi Jochima
Chreptowicza kanclerza wielkiego litewskiego w niczym od wybornego oryginału nie odbiega, cyt. wg: E. RASTA-
WIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. I,
Warszawa 1850, s. 134.
6 Moskowskij Publicznyj i Rumiancewskij muziej. Katalog kartinnoj galeriei, Moskwa 1905, s. 79.
7 Russkije portriety XVIII-X1X stoletij, izdannyje Wielikim Kniaziem Nikołajem Michajłowiczem, t. 4, Sankt-Pietierburg
1908, cz. 1-2, nr 31.
Natalia Mizerniuk
Eustachego Tyszkiewicza. W r. 1865 jego ekspozycję znacznie ograniczono. Z dużej czę-
ści zbiorów, w których władze rosyjskie dopatrzyły się wyraźnie propolskiego nastawie-
nia, został utworzony odrębny dział wywieziony w r. 1868 do moskiewskiego Muzeum
Rumiancewa3. Kiedy w latach 20. XX w. to jedno z najstarszych muzeów
w Rosji zostało rozwiązane, jego kolekcje przekazano do innych muzeów moskiewskich.
Zbiory wileńskie znalazły się w Muzeum Historycznym, a samo Muzeum Rumiancewa
przekształcono w Państwową Bibliotekę im. W.I. Lenina.
We wspomnianym akcie przekazania z 1956 r. omawiany portret został zapisany pod
numerem 19 jako Stanisław Poniatowski. Źródłem tej absurdalnej pomyłki był prawdopo-
dobnie opublikowany w 1907 r. artykuł Wassilija Dmitriewicza Miliotiego o polskich pa-
miątkach w Muzeum Rumiancewa, w którym autor podał (ze znakiem zapytania), że portret
przedstawia Stanisława Augusta Poniatowskiego4. W Litewskim Muzeum Narodowym roz-
poznanie to słusznie odrzucono, w zamian jednak zaproponowane nie mniej błędne, kieru-
jąc się zapewne wyłącznie wysoką klasą dzieła, zbieżnością typologii (portret
reprezentacyjny), okazałością przedstawionej postaci i domniemanym czasem powstania
portretu. Nie znając wyglądu oryginału, na podstawie zachowanych w źródłach charaktery-
styk, portret utożsamiono z wizerunkiem Chreptowicza, skopiowanym przez Damela5.
Portret Chreptowicza pędzla Damela rzeczywiście znajdował się w zbiorach Muzeum
Starożytności w Wilnie i wraz z innymi przywieziony został w 1868 r. do Moskwy. Jako
jeden z nielicznych z tej kolekcji, był wystawiony w galerii malarstwa Muzeum Rumiance-
wa. Katalog galerii wymienia go pod nr 807: Grassi. Portret hrabiego Joachima Litawora
Chreptowicza ostatniego kanclerza litewskiego. 1729-1812. (Kopia wykonana przez mala-
rza Damela)6. W 1908 r. był reprodukowany w Russkich portrietach XV1II-XIX stoletij,
wydanych przez wielkiego księcia Nikołaja Michajłowicza (il. 2). Tekst towarzyszący ilu-
stracji wyjaśniał prowieniencję obrazu: Portret oryginalny malowany przez Grassiego znaj-
duje się w majątku Chreptowiczów Szczorsy, niniejsza kopia, malowana przez Damela w r.
1809 w Szczorsach, dostała się do Muzeum Rumiancewa w Mosłcwie z Muzeum Wileńskiego
po powstaniu polskim w 1863 r.7 Ten sam portret w 1913 r. wspominany jest w następnym
3 Informację o zawartości i okolicznościach wywiezienia znacznej części kolekcji Muzeum Starożytności do Moskwy
znajdują się m.in. w: Dniewnik zasiedanij komissi dla razbora, priwiedienija w izwiestnost' i nadleżaszczij poriadok
priedmietow, nachodiaszczichsia w Wilenskom muzieumie driewnositej, „Wiestnik Zapadnoj Rossii", 1865, s. 1-74; 0
Wilenskom Muzieumie Driewnositej, 1868, nr 9, s. 202-213; M. GORODIECKIJ, Wilenskij muziej driewnositej. Po
powodu tridcatiletija jego suszcziestwowanija, „Istoriczieskij Wiestnik,"1886, t. 25, nr 9, s. 600-620; W.D. MILIOTI,
Polskaja starina v Rumiancewskom muzieje, „Zolotoje Runo", nr 11-12, s. 5-28, 35- 36. Zachowały się również mate-
riały archiwalne - korespondencja kuratora wileńskiego okręgu naukowego P.N. Batiuszkowa z generał-gubernatorem
gubernii zachodnich A.L. Potapowem, Ministerstwem Narodowej Oświaty i dyrektorem Muzeum Rumiancewa W.A.
Daszkowem, w której uzgadniane były szczegóły tej akcji oraz oryginalne spisy wywiezionych do tego muzeum rzeczy
(Archiwum Rosyjskiej Biblioteki Państwowej w Moskwie, inwentarz 1, sygn. 85, Lietuvos Vlastybinis Istorijos Archy-
vas w Wilnie, dalej LVIA, f. 567, ap.5, b.71). Zob. również: N. MIZERNIUK, K istorii Wilenskogo Muzieja driewno-
stiej, „Sławianskij almanach 2003", Moskwa 2004, ss. 148-164.
4 MILIOTI, op. cit., s. 36., il. na s. 14.
5 Takimi źródłami mogły być wspomniane już spisy eksponatów wywiezionych do Muzeum Rumiancewa oraz dane
zaczerpnięte ze Słownika malarzówpolskich.... Edwarda Rastawieckiego: [...] kopia [Damela] portretu Grassi Jochima
Chreptowicza kanclerza wielkiego litewskiego w niczym od wybornego oryginału nie odbiega, cyt. wg: E. RASTA-
WIECKI, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywających, t. I,
Warszawa 1850, s. 134.
6 Moskowskij Publicznyj i Rumiancewskij muziej. Katalog kartinnoj galeriei, Moskwa 1905, s. 79.
7 Russkije portriety XVIII-X1X stoletij, izdannyje Wielikim Kniaziem Nikołajem Michajłowiczem, t. 4, Sankt-Pietierburg
1908, cz. 1-2, nr 31.