DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Żakiewicz, Anna: Petersburskie przygody Witkacego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.49354#0176
170
Anna Żakiewicz
Ponadto znane są listy Witkacego z tego czasu do przyjaciela, Bronisława Malinowskie-
go3 oraz list Anieli Jałowieckiej, ciotki Witkacego do jego matki komentujące początki
jego pobytu w Petersburgu4. Witkacy pojawia się też incydentalnie w publikowanych
wspomnieniach kilku osób, które w tym czasie się z nim zetknęły - Heleny Duninówny,
Jarosława Iwaszkiewicza, Jarosława Micińskiego i trzynastoletniej wówczas Zofii Stul-
gińskiej5.
W 1985 r. Anna Micińska zestawiła znane wówczas fakty z tego okresu życia Witkace-
go układając z nich przekonywający i ciekawy fragment jego biografii6, mniej więcej w
tym samym czasie ukazał się artykuł Ireny Jakimowicz będący próbą uchwycenia najważ-
niejszych problemów związanych z twórczością malarską artysty z lat 1914-19187. Ja
sama kilkanaście już lat temu zanalizowałam cykl kompozycji astronomicznych Witkace-
go z okresu rosyjskiego8, o których będzie mowa w dalszej części niniejszego tekstu.
Niemniej, poloniści i teatrolodzy narzekają od lat, że w dziełach Witkacego odniesień
do jego przeżyć rosyjskich jest niewiele, a jeśli już, to pojawiają się one głównie w formie
metaforycznej, jako element służący raczej ubarwieniu i dramatyzacji tekstu literackiego
niż informacja o faktach związanych z życiem artysty w tym okresie.
Historyk sztuki badający twórczość Witkacego z lat 1915-1918 jest bez wątpienia w
znacznie lepszej sytuacji. Zachowało się bowiem 67 jego prac z tego okresu, w tym -
5 autoportretów, 29 portretów, 26 fantastycznych kompozycji pastelowych, 1 gwasz,
2 ekslibrisy, 1 okładka książki i 3 obrazy olejne9. Jak widać, jest to zespół na tyle różno-
rodny, że pozwala na dość wielostronne poznanie ich twórcy. Witkacy miał ponadto miły
sercu badacza jego twórczości nawyk datowania swych dzieł; niektóre z nich posiadają
nawet datę dzienną, co szalenie ułatwia życie historykowi, który na tej podstawie może
dość precyzyjnie prześledzić rozwój artysty. Zestawiając zaś poszczególne prace z innymi
źródłami, dowiadujemy się, co działo się z Witkacym w owym tajemniczym okresie jego
życia, choć nie jest to oczywiście obraz pełny.
Artysta znalazł się w Petersburgu w połowie października 1914 r. Zamieszkał
u kuzynki - Ady Żukowskiej, której mąż, Władysław, będąc wpływowym prawnikiem
i posłem do Dumy dość szybko załatwił powinowatemu przyjęcie do ekskluzywnej szkoły
pawłowskiego pułku, do której Witkacy wstąpił już 29 listopada jako elew w stopniu
szeregowca na prawach ochotnika. Rodzice Ady - wspomniana wyżej Aniela Jałowiecka
i jej mąż, Ernest - byli początkowo niechętni artyście, gdyż słusznie uważali go za winne-
go samobójstwa jego narzeczonej, Jadwigi Janczewskiej. Przełamali oni w końcu swój
opór, co wynika z serdecznego listu Anieli do jej bratowej, Marii Witkiewiczowej, który
3 S.I. WITKIEWICZ, Listy do Bronisława Malinowskiego, oprac. E. C. Martinek, Warszawa 1981, s. 102.
4 List w języku francuskim zachowany w papierach po Marii Witkiewiczównie, opublikowany wraz z polskim przekła-
dem jako Aneks do: S. WITKIEWICZ, Listy do syna, oprac. B. Danek-Wojnowska i A. Micińska, Warszawa 1969,
s. 640-641.
5 H. DUNINÓWNA, Ci, których znałam, Warszawa 1957, s. 222-235; J. IWASZKIEWICZ, Petersburg, Warszawa
1977, s. 55-61; J. MICIŃSKI, Barwy do kwadratu (Moskiewskie wspomnienia o Witkacym), „Współczesność" 1965,
nr 7-8; Z. STULGIŃSKA, Gruszki na wierzbie, Warszawa 1972, s. 97, 396.
6 A. MICIŃSKA, Witkacy w Rosji, „Twórczość" 1985, nr 4, następnie jako część w: Życie Stanisława Ignacego Witkie-
wicza w łatach 1885 - 1918, "Pamiętnik Teatralny" 1985, z. 1-4.
7 I. JAKIMOWICZ, Witkacy w Rosji, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie" 1984, s. 173-214.
8 A. ŻAKIEWICZ, Kompozycje astronomiczne Witkacego, "Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie" 1989/1990,
s. 577-613.
9 Prace te zostały skatalogowane w: Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, oprac. L Jaki-
mowicz przy współpracy A. Żakiewicz, Warszawa 1990, poz. 259-324.
Anna Żakiewicz
Ponadto znane są listy Witkacego z tego czasu do przyjaciela, Bronisława Malinowskie-
go3 oraz list Anieli Jałowieckiej, ciotki Witkacego do jego matki komentujące początki
jego pobytu w Petersburgu4. Witkacy pojawia się też incydentalnie w publikowanych
wspomnieniach kilku osób, które w tym czasie się z nim zetknęły - Heleny Duninówny,
Jarosława Iwaszkiewicza, Jarosława Micińskiego i trzynastoletniej wówczas Zofii Stul-
gińskiej5.
W 1985 r. Anna Micińska zestawiła znane wówczas fakty z tego okresu życia Witkace-
go układając z nich przekonywający i ciekawy fragment jego biografii6, mniej więcej w
tym samym czasie ukazał się artykuł Ireny Jakimowicz będący próbą uchwycenia najważ-
niejszych problemów związanych z twórczością malarską artysty z lat 1914-19187. Ja
sama kilkanaście już lat temu zanalizowałam cykl kompozycji astronomicznych Witkace-
go z okresu rosyjskiego8, o których będzie mowa w dalszej części niniejszego tekstu.
Niemniej, poloniści i teatrolodzy narzekają od lat, że w dziełach Witkacego odniesień
do jego przeżyć rosyjskich jest niewiele, a jeśli już, to pojawiają się one głównie w formie
metaforycznej, jako element służący raczej ubarwieniu i dramatyzacji tekstu literackiego
niż informacja o faktach związanych z życiem artysty w tym okresie.
Historyk sztuki badający twórczość Witkacego z lat 1915-1918 jest bez wątpienia w
znacznie lepszej sytuacji. Zachowało się bowiem 67 jego prac z tego okresu, w tym -
5 autoportretów, 29 portretów, 26 fantastycznych kompozycji pastelowych, 1 gwasz,
2 ekslibrisy, 1 okładka książki i 3 obrazy olejne9. Jak widać, jest to zespół na tyle różno-
rodny, że pozwala na dość wielostronne poznanie ich twórcy. Witkacy miał ponadto miły
sercu badacza jego twórczości nawyk datowania swych dzieł; niektóre z nich posiadają
nawet datę dzienną, co szalenie ułatwia życie historykowi, który na tej podstawie może
dość precyzyjnie prześledzić rozwój artysty. Zestawiając zaś poszczególne prace z innymi
źródłami, dowiadujemy się, co działo się z Witkacym w owym tajemniczym okresie jego
życia, choć nie jest to oczywiście obraz pełny.
Artysta znalazł się w Petersburgu w połowie października 1914 r. Zamieszkał
u kuzynki - Ady Żukowskiej, której mąż, Władysław, będąc wpływowym prawnikiem
i posłem do Dumy dość szybko załatwił powinowatemu przyjęcie do ekskluzywnej szkoły
pawłowskiego pułku, do której Witkacy wstąpił już 29 listopada jako elew w stopniu
szeregowca na prawach ochotnika. Rodzice Ady - wspomniana wyżej Aniela Jałowiecka
i jej mąż, Ernest - byli początkowo niechętni artyście, gdyż słusznie uważali go za winne-
go samobójstwa jego narzeczonej, Jadwigi Janczewskiej. Przełamali oni w końcu swój
opór, co wynika z serdecznego listu Anieli do jej bratowej, Marii Witkiewiczowej, który
3 S.I. WITKIEWICZ, Listy do Bronisława Malinowskiego, oprac. E. C. Martinek, Warszawa 1981, s. 102.
4 List w języku francuskim zachowany w papierach po Marii Witkiewiczównie, opublikowany wraz z polskim przekła-
dem jako Aneks do: S. WITKIEWICZ, Listy do syna, oprac. B. Danek-Wojnowska i A. Micińska, Warszawa 1969,
s. 640-641.
5 H. DUNINÓWNA, Ci, których znałam, Warszawa 1957, s. 222-235; J. IWASZKIEWICZ, Petersburg, Warszawa
1977, s. 55-61; J. MICIŃSKI, Barwy do kwadratu (Moskiewskie wspomnienia o Witkacym), „Współczesność" 1965,
nr 7-8; Z. STULGIŃSKA, Gruszki na wierzbie, Warszawa 1972, s. 97, 396.
6 A. MICIŃSKA, Witkacy w Rosji, „Twórczość" 1985, nr 4, następnie jako część w: Życie Stanisława Ignacego Witkie-
wicza w łatach 1885 - 1918, "Pamiętnik Teatralny" 1985, z. 1-4.
7 I. JAKIMOWICZ, Witkacy w Rosji, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie" 1984, s. 173-214.
8 A. ŻAKIEWICZ, Kompozycje astronomiczne Witkacego, "Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie" 1989/1990,
s. 577-613.
9 Prace te zostały skatalogowane w: Stanisław Ignacy Witkiewicz 1885-1939. Katalog dzieł malarskich, oprac. L Jaki-
mowicz przy współpracy A. Żakiewicz, Warszawa 1990, poz. 259-324.