260
Kronika Naukowa
szwedzkim (1562) bezpośrednio wpłynął z jednej
strony na osadzenie na tronie polskim na 81 lat dy-
nastii Wazów, z drugiej - na długotrwałą i wynisz-
czającą wojnę, prowadzoną na ziemiach polskich po
połowie XVII w. Na zatargi dynastyczno-terytorial-
ne nałożyły sięjednocześnie dwa inne czynniki - re-
ligijny i gospodarczy. Ten pierwszy w dużej mierze
zdeterminował zbrojną obecność Szwecji, która już
w 1527 r. przeszła na luteranizm, na ziemiach Habs-
burgów (w tym na Śląsku). Z drugiej strony, po zani-
ku na początku XVI w. roli Hanzy, która w późnym
średniowieczu wyznaczała rozkład sił i kierunki wy-
miany handlowej w basenie Morza Bałtyckiego,
konieczne było nowe ustalenie zależności gospodar-
czych na tym kluczowym dla Europy Środkowej i
Północnej terenie. Dwóm ostatnim zagadnieniom po-
święcony był w dużej mierze referat Jana Harasimo-
wicza, otwierający merytoryczną część sesji.
Bogactwo zarysowanej powyżej problematyki
odpowiadało uszeregowaniu wystąpień wokół kilku
grup tematycznych. Oprócz referatów wprowadza-
jących w tematykę państw nadbałtyckich czy stosun-
ków polsko-szwedzkich, silnie zaakcentowany
został problem dwubiegunowej recepcji obrazu
państw (jednostek, wydarzeń) w świadomości no-
wożytnych mężów stanu, uczonych i historyków
po obu stronach Bałtyku (Maria Bogucka, Klaus
Garber, Walter Schmitz, Arno Herzig, Lucyna Harc,
Heiko Droste, Robert Bartczak). Obraz ten rozpatry-
wany był zresztą zarówno na podstawie źródeł pisa-
nych, jak i graficznych, przede wszystkim map
(Angelika Marsch) czy druków okolicznościowych
(Agnieszka Seidel-Grzesińska). Szczególnie intere-
sująco w tym kontekście zaprezentowany został
przez Piotra Oszczanowskiego jedyny w swoim ro-
dzaju pomnik Gustawa Adolfa na Śląsku, prywatna
fundacja mieszczańska tzw. Szwedzkiej Sieni w ka-
mienicy przy wrocławskim rynku (Rynek 47), sta-
nowiący apoteozę szwedzkiego władcy jako
przywódcy obozu protestanckiego.
Ze względu na szczególny charakter zależności
środkowoeuropejsko-szwedzkich w okresie nowo-
żytnym szereg wystąpień zdominowany został siłą
rzeczy przez tematykę militarną (Stanisław Horosz-
ko) i gospodarczą. Punkt ciężkości spoczął tu przede
wszystkim na okresie potopu szwedzkiego (Wacław
Gojniczek, Edmund Kizik) i zagadnieniach handlu
pomiędzy Szwecją a Gdańskiem (Jerzy Trzoska,
Szymon Kazusek), jednak poruszone zostały rów-
nież także słabo obecne w powszechnej świadomo-
ści zagadnienia jak rola Inflant (Bogusław Dybaś)
czy relacje między Prusami Książęcymi a Skandy-
nawią (Jacek Wijaczka). Nieco na marginesie pozo-
stała problematyka przenikania się kultur: północnej
i środkowoeuropejskiej (Michael North) i zależno-
ści między nowożytnymi środowiskami naukowymi
po obu stronach Bałtyku (Simone Giese, Janusz
Małłek, Krzysztof Migoń).
Cały blok referatów poświęcony został kwestiom
wyznaniowym, szczególnie ważnym ze względu na
potencjalne konflikty wynikające z przeciwstawienia
sobie katolickiej Polski i oficjalnie prorzymskich
ziem Habsburgów z jednej a luterańskiej Skandyna-
wii orazjej przejściowych sojuszników na terytoriach
Rzeszy z drugiej strony (Jórg Deventer, Peter Claus
Hartmann, Teresa Borawska, Zbigniew Pasek). Sze-
reg wystąpień poświęcony został jednak zjawiskom
zachodzącym na styku religii i sztuki, a zwłaszcza
kultowi św. Brygidy na ziemiach polskich (Stefan Sa-
merski, Lidia Kwiatkowska-Frejlich) oraz tradycji
(Brigitte Boggild Johannsen) i sztuce funeralnej (Ali-
cja Saar-Kozłowska, Marcin Wisłocki) w ich wielo-
kulturowym aspekcie.
Dość mocno rozbudowany został zespół wystą-
pień o sztuce, przy czym, oprócz wstępnego referatu
Thomasa DaCosty Kaufmanna, zarysowującego
stan i perspektywy badań nad sztuką pobrzeży Bał-
tyku, refleksja skoncentrowała się na trzech zagad-
nieniach: importach artystycznych, transferze form i
stylu oraz związkach personalnych. Pierwsze ze
wskazanych zagadnień podejmował referat Aleksan-
dry Lipińskiej, badającej związki między Niderlan-
dami a Europą Środkowowschodnią i pobrzeżem
Bałtyku na przykładzie masowej produkcji alaba-
strowych ołtarzyków, importowanych z rejonu Me-
chelen i Antwerpii. Wędrówka form a właściwie
motywów architektonicznych i rozwiązań projekto-
wych stanowiła wzbudzający żywą dyskusję przed-
miot rozważań Uwe Albrechta (problem „lukarny
szczycikowej" na pograniczu sasko-turyngskim w
XV i XVI w.) oraz wypowiedzi Hugo Johannsena na
temat górnosaskiej genezy kaplicy zamkowej w Danii
na początku XVII w. Problem wielokierunkowego
transferu stylu i artystów w obszarze nadbałtyckim
zasygnalizowany został w wystąpieniu Kristy Kodres
(inspiracje nowożytnej sztuki religijnej na terenach
obecnej Estonii) oraz statystycznych badaniach Ra-
inera Sachsa (występowanie artystów i rzemieślników
skandynawskich w źródłach śląskich).
W pewnej mierze wystąpienia te wpisały się
w nurt podejmowanych ostatnio coraz częściej badań,
jednak chyba jeszcze nie dość systematycznie, nad
związkami artystycznymi między Europą Północną
a Środkową, czego przejawem m.in. opublikowane
w ostatnim dziesięcioleciu tomy studiów: „Niderlan-
dyzm w sztuce polskiej"1, „Ratusz w miastach
1 Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1992,
Warszawa 1995.
Kronika Naukowa
szwedzkim (1562) bezpośrednio wpłynął z jednej
strony na osadzenie na tronie polskim na 81 lat dy-
nastii Wazów, z drugiej - na długotrwałą i wynisz-
czającą wojnę, prowadzoną na ziemiach polskich po
połowie XVII w. Na zatargi dynastyczno-terytorial-
ne nałożyły sięjednocześnie dwa inne czynniki - re-
ligijny i gospodarczy. Ten pierwszy w dużej mierze
zdeterminował zbrojną obecność Szwecji, która już
w 1527 r. przeszła na luteranizm, na ziemiach Habs-
burgów (w tym na Śląsku). Z drugiej strony, po zani-
ku na początku XVI w. roli Hanzy, która w późnym
średniowieczu wyznaczała rozkład sił i kierunki wy-
miany handlowej w basenie Morza Bałtyckiego,
konieczne było nowe ustalenie zależności gospodar-
czych na tym kluczowym dla Europy Środkowej i
Północnej terenie. Dwóm ostatnim zagadnieniom po-
święcony był w dużej mierze referat Jana Harasimo-
wicza, otwierający merytoryczną część sesji.
Bogactwo zarysowanej powyżej problematyki
odpowiadało uszeregowaniu wystąpień wokół kilku
grup tematycznych. Oprócz referatów wprowadza-
jących w tematykę państw nadbałtyckich czy stosun-
ków polsko-szwedzkich, silnie zaakcentowany
został problem dwubiegunowej recepcji obrazu
państw (jednostek, wydarzeń) w świadomości no-
wożytnych mężów stanu, uczonych i historyków
po obu stronach Bałtyku (Maria Bogucka, Klaus
Garber, Walter Schmitz, Arno Herzig, Lucyna Harc,
Heiko Droste, Robert Bartczak). Obraz ten rozpatry-
wany był zresztą zarówno na podstawie źródeł pisa-
nych, jak i graficznych, przede wszystkim map
(Angelika Marsch) czy druków okolicznościowych
(Agnieszka Seidel-Grzesińska). Szczególnie intere-
sująco w tym kontekście zaprezentowany został
przez Piotra Oszczanowskiego jedyny w swoim ro-
dzaju pomnik Gustawa Adolfa na Śląsku, prywatna
fundacja mieszczańska tzw. Szwedzkiej Sieni w ka-
mienicy przy wrocławskim rynku (Rynek 47), sta-
nowiący apoteozę szwedzkiego władcy jako
przywódcy obozu protestanckiego.
Ze względu na szczególny charakter zależności
środkowoeuropejsko-szwedzkich w okresie nowo-
żytnym szereg wystąpień zdominowany został siłą
rzeczy przez tematykę militarną (Stanisław Horosz-
ko) i gospodarczą. Punkt ciężkości spoczął tu przede
wszystkim na okresie potopu szwedzkiego (Wacław
Gojniczek, Edmund Kizik) i zagadnieniach handlu
pomiędzy Szwecją a Gdańskiem (Jerzy Trzoska,
Szymon Kazusek), jednak poruszone zostały rów-
nież także słabo obecne w powszechnej świadomo-
ści zagadnienia jak rola Inflant (Bogusław Dybaś)
czy relacje między Prusami Książęcymi a Skandy-
nawią (Jacek Wijaczka). Nieco na marginesie pozo-
stała problematyka przenikania się kultur: północnej
i środkowoeuropejskiej (Michael North) i zależno-
ści między nowożytnymi środowiskami naukowymi
po obu stronach Bałtyku (Simone Giese, Janusz
Małłek, Krzysztof Migoń).
Cały blok referatów poświęcony został kwestiom
wyznaniowym, szczególnie ważnym ze względu na
potencjalne konflikty wynikające z przeciwstawienia
sobie katolickiej Polski i oficjalnie prorzymskich
ziem Habsburgów z jednej a luterańskiej Skandyna-
wii orazjej przejściowych sojuszników na terytoriach
Rzeszy z drugiej strony (Jórg Deventer, Peter Claus
Hartmann, Teresa Borawska, Zbigniew Pasek). Sze-
reg wystąpień poświęcony został jednak zjawiskom
zachodzącym na styku religii i sztuki, a zwłaszcza
kultowi św. Brygidy na ziemiach polskich (Stefan Sa-
merski, Lidia Kwiatkowska-Frejlich) oraz tradycji
(Brigitte Boggild Johannsen) i sztuce funeralnej (Ali-
cja Saar-Kozłowska, Marcin Wisłocki) w ich wielo-
kulturowym aspekcie.
Dość mocno rozbudowany został zespół wystą-
pień o sztuce, przy czym, oprócz wstępnego referatu
Thomasa DaCosty Kaufmanna, zarysowującego
stan i perspektywy badań nad sztuką pobrzeży Bał-
tyku, refleksja skoncentrowała się na trzech zagad-
nieniach: importach artystycznych, transferze form i
stylu oraz związkach personalnych. Pierwsze ze
wskazanych zagadnień podejmował referat Aleksan-
dry Lipińskiej, badającej związki między Niderlan-
dami a Europą Środkowowschodnią i pobrzeżem
Bałtyku na przykładzie masowej produkcji alaba-
strowych ołtarzyków, importowanych z rejonu Me-
chelen i Antwerpii. Wędrówka form a właściwie
motywów architektonicznych i rozwiązań projekto-
wych stanowiła wzbudzający żywą dyskusję przed-
miot rozważań Uwe Albrechta (problem „lukarny
szczycikowej" na pograniczu sasko-turyngskim w
XV i XVI w.) oraz wypowiedzi Hugo Johannsena na
temat górnosaskiej genezy kaplicy zamkowej w Danii
na początku XVII w. Problem wielokierunkowego
transferu stylu i artystów w obszarze nadbałtyckim
zasygnalizowany został w wystąpieniu Kristy Kodres
(inspiracje nowożytnej sztuki religijnej na terenach
obecnej Estonii) oraz statystycznych badaniach Ra-
inera Sachsa (występowanie artystów i rzemieślników
skandynawskich w źródłach śląskich).
W pewnej mierze wystąpienia te wpisały się
w nurt podejmowanych ostatnio coraz częściej badań,
jednak chyba jeszcze nie dość systematycznie, nad
związkami artystycznymi między Europą Północną
a Środkową, czego przejawem m.in. opublikowane
w ostatnim dziesięcioleciu tomy studiów: „Niderlan-
dyzm w sztuce polskiej"1, „Ratusz w miastach
1 Niderlandyzm w sztuce polskiej. Materiały Sesji Sto-
warzyszenia Historyków Sztuki Toruń, grudzień 1992,
Warszawa 1995.