DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Starotestamentowa geneza relacji między twórcami kaplicy Zygmuntowskiej - królem i Berreccim
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0031
STAROTESTAMENTOWA GENEZA RELACJI MIĘDZY TWÓRCAMI Kaplicy ZYGMUNTOWSKIEJ
25
przydającą wielkiej chwały Bożemu budowniczemu, sięgać po godność królewską45. Po-
zycja artysty stanie się bardziej zrozumiała, jeśli zwrócimy uwagę może nie tyle na trady-
cje średniowieczne, choć i te są nie bez znaczenia, ale na wątek uzasadnienia porządku
społecznego obecny w Księgach dziesięciu o sztuce budowania - Albowiem pieczę i za-
rząd nad sprawami [państwowymi] powinni mieć w swych rękach mężowie wybitni i wiel-
ce doświadczeni. Oni to zgodnie z przepisami religii będą ustanawiali rzeczy święte,
a prawom zapewnią rozumny i sprawiedliwy porządek, wskazując drogę do dobrego
i szczęśliwego życia. Będą czuwali z całym oddaniem nad tym, aby chronić i pomnażać
powagę i godność obywateli [...] Cała pozostała masa ludzi powinna zależnie od potrzeb
słuchać i wspomagać tych przodujących (O sztuce budowania IV l)46. W traktacie archi-
tektonicznym, niezależnie od kontekstu, brzmi to jak przesłanie kierowane tyle do przo-
dujących Salomonów, co i wspomagających Hiramów. Znamienne, że wówczas, gdy
Alberti bezpośrednio wspominał Dawida i Salomona budujących Świątynię, sławił przede
wszystkim ich zapobiegliwość i rozsądek, gdyż to oni zgromadzili odpowiednią ilość
materiałów koniecznych do budowy, a później sprowadziwszy od sąsiednich królów licz-
nych rzemieślników i architektów, wszystkiego dokonali z wielką znajomością reguł sztu-
ki. Alberti nie pisał o tym bynajmniej z pozycji dokumentującego przeszłość historyka,
lecz po to, by pouczyć i wskazać odpowiednie wzory - Wielce to pochwalam, bo w ten
sposób i budowla stała się wspanialsza, i chwała twórcy większa (ibid., II 3)47.
Wzory zarysowane w Biblii egzegeza wypełniała treścią adekwatną do ówczesnego
stanu wiedzy i systemu pojęć używanych do opisu świata. Podkreślano w pismach, że to
Bóg wybrał Salomona i na mocy łaski uczynił go proroczym obrazem Chrystusa, uciele-
śnionej Mądrości Bożej. W myśli teologicznej obie postaci: Salomona, króla Izraela,
i Chrystusa, Króla królów, połączono silnymi więzami typu i antytypu. Na ich podstawie
Salomon, król Izraela, który swym dziełom przydawał blasku, dostojeństwa i chwały, stał
się wzorem godnym tego, by za nim podążać we wszystkim, co w Salomonie było święte
i prawe, czyli za jego sprawiedliwością i mądrością, za ofiarnym czynieniem rzeczy wiel-
kich i za wspaniałościąjego majestatu. W rozwoju myśli o wielkiej roli Salomona i propa-
gowaniu jego postaci ogromny udział miał Alonso Tostado (1400-1455), niezwykle
45 „Pope Pius II clearly understood the nature of Medici patronage when he wrote that Cosimo was 'king in all but name
and State'" - J. T. PAOLETTI, Strategies and Stuctures of Medici Artistic Patronage in the 15th Century, [w:] The Early
Medici and their Artists, Ed. F. Ames-Lewis, London 1995, s. 19-36, zwłaszcza s. 36; WESTFALL, op. cit., s. I80-183;
A. D. FRASER JENKINS, Cosimo de 'Medici 's Patronage of Architecture and the Theory ofMagnificence, „Journal of
the Warburg and Courtauld Institutes" 1970, s. 162-168; E. H. GOMBRICH, The Early Medici as Patrons of Art, [w:]
id., Norm and Form. Studies in the Art ofthe Renaissance, London 1966, s. 40, 46 (pierwodruk w: Italian Renaissance
Studies, ed. E.F. Jacob, 1960, s. 279-377); o późniejszej legendzie książęcego mecenatu Kosmy Medyceusza - zob.
C. ROBINSON, The Early Medici and Architecture, [w:] The Early Medici and their Artists..., s. 51-69, zwłaszcza
s. 51-54, 63-64; P. L. RUBIN, Giorgio Vasari. Art and Histoiy. New Haven 1995 s. 197-205, zwłaszcza s. 200-202; por.
Al. M. Brown The Humanist Portrait of Cosimo de' Medici, Pater Patriae, „Journal of the Warburg and Curtauld
Institutes" 1962, s. 186-221;N. RUBINSTEIN, Cosimo optimus civis, [w:] Cosimo 'il Vecchio ' de' Medici, 1389-1464.
Essays in Commemoration of the 600th Anniversary of Cosimo de ' Medici 's Birth..., ed. F. Ames-Lewis; introd. E. H.
Gombrich, Oxford 1992, s. 5-20; o „wielmożności" stosowanej przez Medyceuszy jako element prywatnej i państwowej
propagandy - zob. tenże Magnificence and the Medici, [w:] The Early Medici and their Artists..., s. 37-47, zwłaszcza
s. 41-42, 46-47.
46 L. B. ALBERTI, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania, Warszawa 1960, s. 97; o źródłach i przejawach tradycji średnio-
wiecznej - dla przykładu: G. BINDING, Derfrdh-und hochmittelaterliche Bauherr als sapiens architectus, 2., uberarb.
und erg. Aufl., Darmstadt 1998, s. 249-281, 349-356.
47 ALBERTI, op. cit., s. 47.
25
przydającą wielkiej chwały Bożemu budowniczemu, sięgać po godność królewską45. Po-
zycja artysty stanie się bardziej zrozumiała, jeśli zwrócimy uwagę może nie tyle na trady-
cje średniowieczne, choć i te są nie bez znaczenia, ale na wątek uzasadnienia porządku
społecznego obecny w Księgach dziesięciu o sztuce budowania - Albowiem pieczę i za-
rząd nad sprawami [państwowymi] powinni mieć w swych rękach mężowie wybitni i wiel-
ce doświadczeni. Oni to zgodnie z przepisami religii będą ustanawiali rzeczy święte,
a prawom zapewnią rozumny i sprawiedliwy porządek, wskazując drogę do dobrego
i szczęśliwego życia. Będą czuwali z całym oddaniem nad tym, aby chronić i pomnażać
powagę i godność obywateli [...] Cała pozostała masa ludzi powinna zależnie od potrzeb
słuchać i wspomagać tych przodujących (O sztuce budowania IV l)46. W traktacie archi-
tektonicznym, niezależnie od kontekstu, brzmi to jak przesłanie kierowane tyle do przo-
dujących Salomonów, co i wspomagających Hiramów. Znamienne, że wówczas, gdy
Alberti bezpośrednio wspominał Dawida i Salomona budujących Świątynię, sławił przede
wszystkim ich zapobiegliwość i rozsądek, gdyż to oni zgromadzili odpowiednią ilość
materiałów koniecznych do budowy, a później sprowadziwszy od sąsiednich królów licz-
nych rzemieślników i architektów, wszystkiego dokonali z wielką znajomością reguł sztu-
ki. Alberti nie pisał o tym bynajmniej z pozycji dokumentującego przeszłość historyka,
lecz po to, by pouczyć i wskazać odpowiednie wzory - Wielce to pochwalam, bo w ten
sposób i budowla stała się wspanialsza, i chwała twórcy większa (ibid., II 3)47.
Wzory zarysowane w Biblii egzegeza wypełniała treścią adekwatną do ówczesnego
stanu wiedzy i systemu pojęć używanych do opisu świata. Podkreślano w pismach, że to
Bóg wybrał Salomona i na mocy łaski uczynił go proroczym obrazem Chrystusa, uciele-
śnionej Mądrości Bożej. W myśli teologicznej obie postaci: Salomona, króla Izraela,
i Chrystusa, Króla królów, połączono silnymi więzami typu i antytypu. Na ich podstawie
Salomon, król Izraela, który swym dziełom przydawał blasku, dostojeństwa i chwały, stał
się wzorem godnym tego, by za nim podążać we wszystkim, co w Salomonie było święte
i prawe, czyli za jego sprawiedliwością i mądrością, za ofiarnym czynieniem rzeczy wiel-
kich i za wspaniałościąjego majestatu. W rozwoju myśli o wielkiej roli Salomona i propa-
gowaniu jego postaci ogromny udział miał Alonso Tostado (1400-1455), niezwykle
45 „Pope Pius II clearly understood the nature of Medici patronage when he wrote that Cosimo was 'king in all but name
and State'" - J. T. PAOLETTI, Strategies and Stuctures of Medici Artistic Patronage in the 15th Century, [w:] The Early
Medici and their Artists, Ed. F. Ames-Lewis, London 1995, s. 19-36, zwłaszcza s. 36; WESTFALL, op. cit., s. I80-183;
A. D. FRASER JENKINS, Cosimo de 'Medici 's Patronage of Architecture and the Theory ofMagnificence, „Journal of
the Warburg and Courtauld Institutes" 1970, s. 162-168; E. H. GOMBRICH, The Early Medici as Patrons of Art, [w:]
id., Norm and Form. Studies in the Art ofthe Renaissance, London 1966, s. 40, 46 (pierwodruk w: Italian Renaissance
Studies, ed. E.F. Jacob, 1960, s. 279-377); o późniejszej legendzie książęcego mecenatu Kosmy Medyceusza - zob.
C. ROBINSON, The Early Medici and Architecture, [w:] The Early Medici and their Artists..., s. 51-69, zwłaszcza
s. 51-54, 63-64; P. L. RUBIN, Giorgio Vasari. Art and Histoiy. New Haven 1995 s. 197-205, zwłaszcza s. 200-202; por.
Al. M. Brown The Humanist Portrait of Cosimo de' Medici, Pater Patriae, „Journal of the Warburg and Curtauld
Institutes" 1962, s. 186-221;N. RUBINSTEIN, Cosimo optimus civis, [w:] Cosimo 'il Vecchio ' de' Medici, 1389-1464.
Essays in Commemoration of the 600th Anniversary of Cosimo de ' Medici 's Birth..., ed. F. Ames-Lewis; introd. E. H.
Gombrich, Oxford 1992, s. 5-20; o „wielmożności" stosowanej przez Medyceuszy jako element prywatnej i państwowej
propagandy - zob. tenże Magnificence and the Medici, [w:] The Early Medici and their Artists..., s. 37-47, zwłaszcza
s. 41-42, 46-47.
46 L. B. ALBERTI, Ksiąg dziesięć o sztuce budowania, Warszawa 1960, s. 97; o źródłach i przejawach tradycji średnio-
wiecznej - dla przykładu: G. BINDING, Derfrdh-und hochmittelaterliche Bauherr als sapiens architectus, 2., uberarb.
und erg. Aufl., Darmstadt 1998, s. 249-281, 349-356.
47 ALBERTI, op. cit., s. 47.