DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Janicki, Marek A.: Inskrypcje fryzów Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0138
132
Marek Janicki
W tzw. Corpus Cricianum (głównym przekazie rękopiśmiennym twórczości Andrzeja
Krzyckiego i innych poetów neołacińskich doby Zygmunta I a jednocześnie zasadniczym
źródle do dziejów epigrafiki wawelskiej XVI w.)6, znajdujemy m.in. zestaw inskrypcji na
zewnętrzne ściany Kaplicy, w tym niezrealizowane projekty napisów, których dotychczas
nie rozpatrywano w kontekście wymowy całej królewskiej fundacji. Od nich też, jako
świadectwa pierwotnych koncepcji jej zewnętrznego programu epigraficznego rozpocznę
niniejsze uwagi.
Na k. 354 v. Corpus Cricianum, po nagłówku In sacello regio ex lapide fabricato,
następują trzy teksty ujęte z lewej strony klamrą z adnotacją, wykonaną ręką Stanisława
Górskiego - twórcy i koordynatora powstawania Acta Tomiciana oraz cytowanego ręko-
pisu. Adnotacja ta brzmi: non sculpta — nie wykute, co nie pozostawia wątpliwości, że
mamy do czynienia z tekstami, które nigdy jako inskrypcje nie zaistniały.
Pierwszym tekstem, spośród ujętych klamrą z adnotacją, jest złożony z dwóch dysty-
chów epigram. Jego początkowy wierszjest identyczny z pierwszym wierszem epigrama-
tu widniejącego dziś na południowej ścianie kaplicy, na tabula ansata pod kartuszem
z Orłem Zygmuntowskim. Epigram ten jest najwyraźniej, jak zauważył już Kazimierz
Morawski, pierwotną propozycją tekstu zrealizowanej inskrypcji.
Ne mirere hospes decus hoc sublime sacelli
Et sacra, et ante suum busta parata diem.
Hoc statuit Sigismundus opus, ne vivere summum
Quando sciat regem, nesciat ille mori7.
Następują po nim dwa projekty napisów najwyraźniej na fryzy zewnętrzne. Powodem
rezygnacji z tych projektów, które zapewne, jak wszelkie szczegóły dotyczące Kaplicy,
zostały przedstawione fundatorowi do akceptacji, mogło być uznanie przezeń, iż nienajw-
łaściwiej wyrażająjego intencje, jakkolwiek zaważyły tu chyba również względy epigra-
ficzne8. Jeśli bowiem od początku zakładano, że napisy na fryzach wykonane zostaną
pismem monumentalnym, bez stosowania skrótów, a teksty na poszczególnych fryzach
stanowić będą samodzielne całostki znaczeniowe, to ich rozmierzenie pod względem licz-
by znaków powinno odpowiadać mniej więcej stanowi obecnemu. Zwróćmy przy tym
uwagę, że na ścianie południowej zastosowano pomniejszenie modułu i enklawę w koń-
cowym TVO, przy czym napis nie jest całkiem równomiernie rozłożony, a pierwotne
6 Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. 243. Główne informacje o znaczeniu tego rękopisu dla dziejów epigrafiki katedry
krakowskiej zamieściłem w artykule: Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI wieku), część I:
Epitafia biskupie i królewskie, „Studia Wawelina", XI/X11, 2002/2003, s. 43, przyp. 4. Najstarszy drukowany przekaz
inskrypcji Kaplicy Zygmuntowskiej zawierają Monumentu Sarmatarum Szymona STAROWOLSKIEGO (Kraków
1655, s. 5-6). Znajdują się tu teksty inskrypcji nagrobnych oraz napisu fundacyjnego i epigramatu z zewnętrznych ścian
Kaplicy. Brak natomiast napisów z fryzów. Warto zwrócić uwagę, że do programu epigraficznego Kaplicy włączył
Starowolski napis z portretu sprawionego w 1546 r. na osiemdziesięciolecie urodzin i czterdziestolecie panowania
Zygmunta I, który umieszczono na portalu zewnętrznym, w nawie, gdzie znajduje się do dziś (znacznie przemalowany
wraz z napisem). Podstawowa edycja inskrypcji Kaplicy zawarta jest w opracowaniu Stefana KOMORNICKIEGO
(Kaplica Zygmuntowska w Katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", 23, 1932, s. 116-117). Napisy
z sarkofagu Zygmunta I w krypcie wyd. JANICKI, Tabliczki..., loc. cit.
7 Tekst podaję według rękopisu, por. Andreae Cricii carmina, ed. C. Morawski, Cracoviae 1888 (Corpus antiquissimo-
rum poetarum Polonorum usque ad loannem Cochanovium, vol. III), s. 80, nr XXXII: In hoc ipsum sacellum. Wydawca
w trzecim wierszu zastosował metryczną formę Sismundus zamiast Sigismundus.
8 Kwestią wartą osobnego rozważenia jest wpływ samego fundatora na dobór wersetów psalmicznych, zwłaszcza do
wnętrza Kaplicy. Zygmunt I wiele z nich znał na pamięć i miał zwyczaj przytaczać je w stosownych okolicznościach.
Znaczną i najbardziej zaczytaną część jego rękopiśmiennego modlitewnika (którego tekst skomponowano przed 1521 r.
Marek Janicki
W tzw. Corpus Cricianum (głównym przekazie rękopiśmiennym twórczości Andrzeja
Krzyckiego i innych poetów neołacińskich doby Zygmunta I a jednocześnie zasadniczym
źródle do dziejów epigrafiki wawelskiej XVI w.)6, znajdujemy m.in. zestaw inskrypcji na
zewnętrzne ściany Kaplicy, w tym niezrealizowane projekty napisów, których dotychczas
nie rozpatrywano w kontekście wymowy całej królewskiej fundacji. Od nich też, jako
świadectwa pierwotnych koncepcji jej zewnętrznego programu epigraficznego rozpocznę
niniejsze uwagi.
Na k. 354 v. Corpus Cricianum, po nagłówku In sacello regio ex lapide fabricato,
następują trzy teksty ujęte z lewej strony klamrą z adnotacją, wykonaną ręką Stanisława
Górskiego - twórcy i koordynatora powstawania Acta Tomiciana oraz cytowanego ręko-
pisu. Adnotacja ta brzmi: non sculpta — nie wykute, co nie pozostawia wątpliwości, że
mamy do czynienia z tekstami, które nigdy jako inskrypcje nie zaistniały.
Pierwszym tekstem, spośród ujętych klamrą z adnotacją, jest złożony z dwóch dysty-
chów epigram. Jego początkowy wierszjest identyczny z pierwszym wierszem epigrama-
tu widniejącego dziś na południowej ścianie kaplicy, na tabula ansata pod kartuszem
z Orłem Zygmuntowskim. Epigram ten jest najwyraźniej, jak zauważył już Kazimierz
Morawski, pierwotną propozycją tekstu zrealizowanej inskrypcji.
Ne mirere hospes decus hoc sublime sacelli
Et sacra, et ante suum busta parata diem.
Hoc statuit Sigismundus opus, ne vivere summum
Quando sciat regem, nesciat ille mori7.
Następują po nim dwa projekty napisów najwyraźniej na fryzy zewnętrzne. Powodem
rezygnacji z tych projektów, które zapewne, jak wszelkie szczegóły dotyczące Kaplicy,
zostały przedstawione fundatorowi do akceptacji, mogło być uznanie przezeń, iż nienajw-
łaściwiej wyrażająjego intencje, jakkolwiek zaważyły tu chyba również względy epigra-
ficzne8. Jeśli bowiem od początku zakładano, że napisy na fryzach wykonane zostaną
pismem monumentalnym, bez stosowania skrótów, a teksty na poszczególnych fryzach
stanowić będą samodzielne całostki znaczeniowe, to ich rozmierzenie pod względem licz-
by znaków powinno odpowiadać mniej więcej stanowi obecnemu. Zwróćmy przy tym
uwagę, że na ścianie południowej zastosowano pomniejszenie modułu i enklawę w koń-
cowym TVO, przy czym napis nie jest całkiem równomiernie rozłożony, a pierwotne
6 Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. 243. Główne informacje o znaczeniu tego rękopisu dla dziejów epigrafiki katedry
krakowskiej zamieściłem w artykule: Zaginione inskrypcje poetyckie katedry wawelskiej (do końca XVI wieku), część I:
Epitafia biskupie i królewskie, „Studia Wawelina", XI/X11, 2002/2003, s. 43, przyp. 4. Najstarszy drukowany przekaz
inskrypcji Kaplicy Zygmuntowskiej zawierają Monumentu Sarmatarum Szymona STAROWOLSKIEGO (Kraków
1655, s. 5-6). Znajdują się tu teksty inskrypcji nagrobnych oraz napisu fundacyjnego i epigramatu z zewnętrznych ścian
Kaplicy. Brak natomiast napisów z fryzów. Warto zwrócić uwagę, że do programu epigraficznego Kaplicy włączył
Starowolski napis z portretu sprawionego w 1546 r. na osiemdziesięciolecie urodzin i czterdziestolecie panowania
Zygmunta I, który umieszczono na portalu zewnętrznym, w nawie, gdzie znajduje się do dziś (znacznie przemalowany
wraz z napisem). Podstawowa edycja inskrypcji Kaplicy zawarta jest w opracowaniu Stefana KOMORNICKIEGO
(Kaplica Zygmuntowska w Katedrze na Wawelu 1517-1533, „Rocznik Krakowski", 23, 1932, s. 116-117). Napisy
z sarkofagu Zygmunta I w krypcie wyd. JANICKI, Tabliczki..., loc. cit.
7 Tekst podaję według rękopisu, por. Andreae Cricii carmina, ed. C. Morawski, Cracoviae 1888 (Corpus antiquissimo-
rum poetarum Polonorum usque ad loannem Cochanovium, vol. III), s. 80, nr XXXII: In hoc ipsum sacellum. Wydawca
w trzecim wierszu zastosował metryczną formę Sismundus zamiast Sigismundus.
8 Kwestią wartą osobnego rozważenia jest wpływ samego fundatora na dobór wersetów psalmicznych, zwłaszcza do
wnętrza Kaplicy. Zygmunt I wiele z nich znał na pamięć i miał zwyczaj przytaczać je w stosownych okolicznościach.
Znaczną i najbardziej zaczytaną część jego rękopiśmiennego modlitewnika (którego tekst skomponowano przed 1521 r.